Itsasu

Itsasu herriaren izena ez dator itsasotik (ur gaziko eremu zabaletik), baizik eta, Gipuzkoako Ezkio-Itsaso eta Itsasondo, Nafarroa Garaiko Basaburuko Itsaso eta Baxe Nafarroako Jatsu eta Lapurdiko Jatsu herriak bezala, isats zuhaixkatik.^[3][4]

Bada "ihi+tza+tsu"tik (ihi ugari dagoen tokia) etor daitekeela sostengatzen duenik ere, baina azken teoria hau ez dago aski frogatua oraino.

Inguru naturala

Artzamendi (931 m), Lapurdiko mendirik altuena, udalerri honetan kokaturik dago, Nafarroa Behereko mugatik gertu.

Udalerri mugakideak

• Kanbo eta Larresoro iparraldean
• Ezpeleta eta Ainhoa mendebaldean
• Luhuso eta Bidarrai (Nafarroa Beherea) ekialdean

Udalerria mugakidea da Nafarroa Garaiarekin hegoaldean.

Auzoak

Itsasuko herriko etxearen arabera, herria 9 auzotan banatuta dago:

• Basaburu Ezpeletako mugan
• Laxia / Ortzia / Berandotz Artzamendira joan buruz
• Errobi elizaren auzoa
• Gerasto Mondarraineko oinean
• Gibelarte Errobiren aldean Bidarraira buruz joan
• Izoki Errobiren bazterretan
• Plaza herriaren erdigunea
• Olhasur D932 errepidearen iparraldean
• Pannecau herrixkaren 100 metrotan

1963ko urteko Aberri Egunean Itsasuko Ageria delakoa plazaratu zen Itsasun, Euskal Herriaren nazio eskubidea aldarrikatuz. Ekitaldi hori gogoratuz, oroitarri bat dago San Fruktuoso elizaren ondoan.

Udalerria Ezpeletako piperra ekoizten duen sor-markaren barruan dago kokaturik. 1994. urtetik aurrera, Itsasuko gereziaren produkzioa bultzatzeko badago interes ekonomikodun talde bat.

XIX. mendean zehar eta XX. mendearen erdialdera arte, Itsasuko populazioak ez zuen aldaketa nabarmenik izan eta 1.400 lagunen inguruan mantendu zen. 1950eko hamarkadatik aurrera galera txikia izan zuen, baina laster berriro hasi zen biztanleak irabazten eta XXI. mendearen lehen hamarkadan 2.000 biztanleen maila gainditu zuen.

Itsasuko biztanleria
Datuen iturburua: INSEE

Alkateak

Euskara

Itsasuko euskara nafar lapurteraren aldaera bat da, sartaldeko azpieuskalkian kokatzen den Sara-Ainhoa bitarteko euskara hain zuzen. Euskara nafarra eta erdialdekoa bezala, nafar-lapurtarra ere bereizgarri gutxikoa da. Egiturari dagokionez, gaur egun batasun eta berdintasun handiko agertzen zaigu, baina hori, gehienbat, azken hamarkadotako bilakaeraren ondorioa da. Lapurdiko eta Nafarroa Behereko euskararen arteko aldea txikia dela esan daiteke, eta horregatik multzo berean biltzen ditu Koldo Zuazok.

Multzo honen azpian bi azpieuskalki bereiz daitezke: Sartaldekoa (itsasbazterrean hasi eta Ahetze, Senpere eta Ainhoa bitartekoa hartzen duena) eta Sortaldekoa (Nafarroa Behere osoa eta Lapurdiko ekialdea hartzen duena, zehatzago, Aturrialdeko eta Hazparneko eskualdeak). Azpieuskalki horien artean bada, dena dela, tarteko eremu bat, Uztaritze inguruko hizkerek osatzen dutena. Halakoetan gertatu ohi denez, bateko eta besteko berrikuntzak jaso ditu alderdi horrek, baina, aldiz, ez dauka bertan sortutako bereizgarri askorik.

Azpieuskalki bi horietaz gainera, nortasun beteko hizkera bi egon dira, eta gaur egun ere oraindik nola edo hala badira: Amikuztarra (Nafarroa Behereko gainerako hizkeretatik zerbait bereizita eta Zuberoakotik gertu egon da) eta Kostatarra (Lapurdiko itsasbazterrean mintzatu da eta eskualde horretako bizilagunek hartu-eman estua eduki dute Gipuzkoako eta Nafarroako.

• San Fruktuoso eliza

• 
  San Fruktuoso eliza.
• 
  Itsasuko pilotalekua.
• 
  Herriko etxea.
• 
  Itsasuko geltokia.
• 
  Itsasu eta Artzamendiren ikuspegia.
• 
  Atekagaitz.
• 
  Itsasuko monolitoa (1963)

• Joanes Etxeto (1801-1887), bertsolaria.
• Txomin Olhagarai (1958-1980) Iparretarrak talde armatuko kidea.
• Peio Dospital (1950-), errugbilaria.
• David Olaizola (1973-), abeslaria.
• Batita Ducassou (1991-), esku-huskako pilotaria.

• (Frantsesez) Itsasuko web gune ofiziala
• Joseba Aurkenerena: Itsasuko kabalkada-tobera: Iraul-story [1]^{[Betiko hautsitako esteka]}
• Joseba Aurkenerena: Itsasuko kabalkada gogoangarria [2]
• Joseba Aurkenerena: Piarres Lafitte, Itsasu eta Murtuts [3]