Uterga

Uterga toponimoa beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• gaztelaniaz: Uterga

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:^[4]

• Hutargua (1268)
• Huterga (1280)
• Vterga (1350)
• Otierga (1353)
• Vterga (1366)
• Uterga (1534)
• Uterga (1802)
• Uterga (1074)
• Uterga (1990)

Etimologia

Uterga esanahi ezezaguneko toponimoa da. Haren esanahiari buruzko oinarririk gabeko espekulazioak baino ez dira egin, baina Koldo Mitxelenak dio haren forma asko aldatu zela Erdi Aroan, Otierga edo Hutergue adibidetzat hartuta.

Armarria

Utergako armarriak honako blasoi hau du:^[5]

Bandera

Utergako banderak Utergako armarria dauka hondo gorri baten gainean, "Uterga" izenako letreekin.

Uterga Izarbeibar-Novenera eskualdean dago, Izarbeibar ibarrean.

Mugakideak

Inguru naturala eta kokapena

Udalerria Iruñeko merindadean dago, Nafarroako hiriburutik 16 kilometrora. Eraiki berri den A-12 autobideari esker, Lizarra eta Iruñarekiko distantzia asko gutxitu da. Udalerrira heltzeko Basongaitzen hasten den NA-6016 errepidea hartu behar da.

1842ko erroldak udalerri honi Uterga con Aquiturriain ("Uterga Akiturrainekin") izena ematen dio, bere mugen barnean dagoen Akiturrain herri hustu eta baselizaren omenez, non XIX. mende arte erromesentzako ospitalea egon zen. Gainera, Txirria eta Olondain bertze herri hustuak daude.

Klima eta landaredia

Altuera zein den aldaketa handiak dauden arren, Utergako klimaren ezaugarriak klima mediterranearenak dira. Urteko batez besteko tenperaturak 10 eta 13 gradukoak eta prezipitazioak 700 eta 900mm bitartekoak dira. Urteroko egun euritsuak 90 inguru dira.

Jatorrizko landaredian, artea eta hosto txikiko haritza nabarmentzen ziren. Gizakiaren mendeetako eragina dela eta,aldiz, arte gutxi geratzen dira gaur egun, eta haritzak, itsasoaren mailatik altuen dauden guneetan gordetzen dira.

Estazio meteorologikoa

Utergan ez dago estazio meteorologikorik. Hala ere, Gares pareko udalerrian, estazio bat dagoen, itsasoaren mailatik 347 metrora, Nafarroako Gobernuak 1985ean jarritako estazio meteorologikoa dago.^[6]

Datu klimatikoak (Gares, 1981-2020)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	18.5	24.0	26.5	29.0	36.5	40.0	41.5	43.0	38.0	32.0	27.0	21.0	43.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	9.7	11.6	15.4	17.0	21.8	26.6	29.6	29.6	25.3	19.6	13.3	9.9	19.1
Batez besteko tenperatura (ºC)	5.4	6.4	9.6	11.5	15.6	19.8	22.5	22.6	19.1	14.4	9.0	5.9	13.5
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	1.1	1.3	3.8	5.9	9.3	13.0	15.5	15.6	12.8	9.1	4.6	1.8	7.8
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-7.0	-10.0	-8.5	-3.0	-0.5	2.0	7.0	5.0	3.0	-0.5	-6.5	-10.0	-10.0
Batez besteko prezipitazioa (mm)	44.2	38.7	51.6	59.5	53.1	45.6	27.0	26.3	38.6	60.3	55.4	57.2	547.5
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	39.0	29.0	33.6	62.0	42.2	38.5	33.0	85.0	61.5	46.0	59.0	39.0	85.0
Prezipitazio egunak (≥ 1 mm)	11.6	10.3	8.8	11.2	11.1	7.2	5.4	4.9	7.8	10.5	11.5	12.8	113.0
Elur egunak (≥ 1 mm)	1.3	1.4	0.9	0.2	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.0	0.2	1.2	5.1
Iturria: Nafarroako klimatologia zerbitzua[7]

Errege jaurerriko hiribilduak, 1280an, 3 kahizeko petxa bat zor zuen urtero, bi gari-lapurreta eta beste horrenbeste garagar eta olo-lapurreta. Iratxeko Andre Maria monasterioak landak izan zituen amaieran, gutxienez XII. mendetik. Bere errentak Muruzabalgo bizkonderriari atxiki zitzaizkion, Karlos III.a Nafarroakoak bere anaiorde Leonentzat sortua 1407. urtean.

XVIII. mendearen amaieran, eliza apaiz batek zerbitzatzen zuen, auzotarrek hornitzen zutena, eta bi onuradun, hau da, XIX.a oso sartu arte erregea edo erretorea hornitzen zutenak, hutsik geratzen zen hilabetearen arabera.

XIX. mendearen erdialdera, Utergak bi eskola zituen: bata, mutikoena, eta hirurogei joaten ziren bertara. Garai hartan, hirurogeita hamar gari-lapurreta jasotzen zituen irakasleak urtero, mila erreal eta 120 ardo-pegar. Bestea, neskatoena, hogeita hamar joaten ziren, eta irakasleak 240 erreal baino ez zituen kobratzen. Bide nagusia Iruñera zihoana zen. 1846an, bertako kide zen Izarbeibar sakabanatu zenean, udal independente bihurtu zen.^[8]

XIX. mendearen erdialdean, etxe bat zegoen Akiturraingo San Salbatore baselizaren ondoan, eta haren jabeak oinezko gizajo guztiak hartu behar zituen ostatu. 1920. urtearen inguruan, eskola bakarra zegoen.

2006ko urriaren 30ean, 78 urteko Juan eta 80 urteko Estanis Azanza Ilarraz anai-arrebak ohe banatan hilda aurkitu zituzten. Heriotzaren kausa argitzeke dago, zeren, hasieran intoxikazioak aukera gehien zeukan azalpena bazirudien ere, ikerketak baztertu egin baitu. Herriko familia aberatsenetakoa izateak zein ahaide hurbilik ez edukitzeak ere mota guztietako zurrumurruak piztu zituzten.^[9]

2023 urteko erroldaren arabera 169 biztanle zituen Utergak.^[10]

Utergako udaletxea herrigunean dago. Udalbatza udalerriko alkateak eta lau zinegotzik osatzen dute. Egungo alkatea Pablo Lizarrondo Beriain da, Utergako Talde Independenteko hautagai gisa aurkeztu zena.

Hauteskundeak

Udal hauteskundeak

Foru hauteskundeak

Hauek dira Nafarroako Parlamenturako hauteskundeen azken bi deialdiak:

Udala

Udaletxea kale nagusian dagoen bi solairuko eraikina da.

• HELBIDEA: Kale Nagusia, 20

Egungo banaketa

Utergako Udala zinegotzik eta alkateak osatzen dute, demokratikoki hautatuak. Alkatea Pablo Lizarrondo Beriain da, Utergako Talde Independentea zerrendakoa. Zinegotziak 4 daude:

• Jose Antonio Arraiza Nagore (Utergako Talde Independentea)
• Maria Isabel Sanmartin Huarte (Utergako Talde Independentea)
• Elena Luisa Sanjurjo San Martin (Utergako Talde Independentea)
• Pedro Maria Nagore Lanas (Utergako Talde Independentea)

Bere idazkaria, Adios, Eneritz, Legarda, Muruzabal, Obanos, Tirapu eta Ukar Udaletako idazkari ere bada.

Alkateak

1979tik, Utergak 8 alkate izan ditu:

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Uterga sailkatu zituen, Izarbeibarreko herri guztiekin, hegoaldeko goi-nafarrera euskalkian.^[12]

Koldo Zuazok, 2010ean, Uterga ez-euskal-eremuan sailkatu zen.^[13]

Ibar honetan hitz egiten den euskarak bere berezitasunak ditu. Horregatik sailkatzen da izarbeibarrera azpieuskalkian. Euskara batuaren itzalean alfabetatutako hainbat euskaldun baden arren, Orbaibarreko mintzaira zaharrak hiztun gaberik dakite.

Nafarroako Gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera, Uterga eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren % 3,16k zekien euskaraz hitz egiten, 2010ean % 8,94 eta 2018n % 10,30k.

2008an Nafarroako Ezker Batuak eta Nafarroa Baik Euskararen Foru Legea aldatu eta eremu mistoan udalerri gehiago sartzeko (horien artean Uterga) proposamena aurkeztu zuten Nafarroako Parlamentuan. Nafar Herriaren Batasuna ez beste talde guztien baiezko botoarekin proposamena aurrera aterako zela zirudienean, Nafarroako Alderdi Sozialistaren ustegabeko jarrera aldaketak, atzera bota zuen gune mistoaren hedapena.^[14]

Jaiak

• Jasokundeko Andre Mariaren jaiak, abuztuaren 15etik hurbilen dagoen asteburuan

• Jasokundeko Andre Mariaren eliza, XVI. mendean eraikitako kristau eliza, gotiko estiloan.

• Juan Beriain (1566-1633), apaiz eta idazle euskaldun.

• 
  Jasokundeko Andre Mariaren eliza
• 
  Karrika bat
• 
  Iturria
• 
  Ikuspegia
• 
  Jasokundeko Andre Mariaren eliza

• Jose Maria Jimeno Jurio (zuzendaria), Nafarroako toponimia eta mapagintza. XXXV, Iruñea, 1996. ISBN 84-235-1505-2.

• Izarbeibar-Novenera
• Iruñeko merindadea
• Nafarroa Garaia

• Utergako Udalako webgune ofiziala