Daya a Timor
Ti Daya a Timor (wenno Timor-Leste Tetum: Timór Lorosa'e), opisial a ti Demokratiko a Republika ti Timor-Leste[7] (Portuges: República Democrática de Timor-Leste,[8] Tetum: Repúblika Demokrátika Timór-Leste),[9] ket ti naturay nga estado iti Maritimo nga Abagatan a daya nga Asia.[10] Buklen daytoy ti akindaya kagudua ti isla ti Timor, dagiti asideg nga isla ti Atauro ken Jaco, ken Oecusse, ti maysa nga exclave iti akin-amianan a laud a bangir ti isla a pinalikmutan babaen ti Laud a Timor ti Indonesia. Ti kadakkel ti pagilian ket agarup a 15,410 km2 (5,400 sq mi).[11]
Demokratiko a Republika ti Timor-Leste | |
|---|---|
 Wagayway  Eskudo | |
| Napili a pagsasao: "Unidade, Acção, Progresso" (Portuges) "Unidade, Asaun, Progresu" (Tetum) "Unidad, Aksion, Progreso" | |
| Nailian a kanta: Pátria (Portuges) "Pagiliak" | |
 | |
 | |
| Kapitolio ken kadakkelan a siudad | Dili 8°20′S 125°20′E / 8.34°S 125.34°E 125°20′E / 8.34°S 125.34°E |
| Opisial a sasao | |
| Dagiti nailian a pagsasao | |
| Relihion | 96.9% Romano Katoliko 3.1% dadduma a relihion[1] |
| Nagan dagiti umili | Daya a Tomores; Timores |
| Gobierno | Unitario a semi-presidensial a republika[2][3] |
• Presidente | José Ramos-Horta |
• Kangrunaan a Ministro | José Maria Vasconcelos (Taur Matan Ruak) |
| Lehislatura | Nailian a Parlamento |
| Pannakaporma | |
• Portuges a Timor | Maika-16 a siglo |
• Nairangarang ti wayawaya | 28 Nobiembre 1975 |
• Panangikapet babaen ti Indonesia | 17 Hulio 1976 |
• Naisubli ti wayawaya | 20 Mayo 2002 |
| Kalawa | |
• Dagup | 15,410 km2 (5,950 sq mi) (Maika-159) |
• Danum (%) | bassit laeng |
| Populasion | |
• Senso idi 2015 | 1,167,242[4] |
• Densidad | 78/km2 (202.0/sq mi) |
| GDP (PPP) | Karkulo idi 2017 |
• Dagup | $4.567-bilion[5] |
• Tunggal maysa a tao | $5,479[5] (Maika-148) |
| GDP (nominal) | Karkulo idi 2014 |
• Dagup | $2,498-bilion[5] |
• Tunggal maysa a tao | $3,330[5] |
| HDI (2015) |  0.605[6]kalalainganna · Maika-133 |
| Kuarta | Doliar ti Estados Unidosb (USD) |
| Sona ti oras | UTC+9 |
| Pagmanehuan | kanigid |
| Kodigo ti panagtawag | +670 |
| Kodigo ti ISO 3166 | TL |
| TLD ti internet | .tlc |
| |
Ti Daya a Timor kinolonia idi babaen ti Portugal idi maika-16 a siglo, ken ammo idi a kas ti Portuges a Timor aginggana idi 28 Nobiembre 1975, idi inrangarang ti waywaya ti pagilian babaen ti Rebolusionario a Sanguanan para iti Wayawaya ti Daya a Timor (Portuges: Frente Revolucionária de Timor-Leste Independente, naipangyababa a kas Fretilin). Kalpasan ti siam nga aldaw, daytoy ket rinaut ken sinakup babaen ti Indonesia ken nairangarang daytoy a kas maika-27 a probinsia iti sumaruno a tawen. Ti panagsakup ti Indonesia iti Daya a Timor ket nailanga idi a kas dagiti nakaro iti ranggas a dekada-napaut a panagsuppiat a nagbaetan dagiti separista a grupo (naipangpangruna ti Fretilin) ken ti militar ti Indonesia.
Idi 1999, kalpasan ti inisponsoran ti NMagkaykaysa a Pagpagilian a tignay ti bukod a panagtalek, inibbatan ti Indonesia ti panagtengngel iti teritorio. Nagbalin ti Daya a Timor a maysa kadagiti immuna a naturay nga estado iti maika-21 a siglo idi 20 Mayo 2002 ken kimmaddua iti Nagkaykaysa a Pagpagilian ken ti Komunidad dagiti Pagilian ti Pagsasao a Portuges. Idi 2011, inrangarang ti Daya a Timor iti keddengna a mangala ti kasasaad iti pannakaikameng iti Gunglo ti Pagpagilian ti Abagatan a daya nga Asia (ASEAN) babaen ti panangiyapa nga agbalin nga iti maikasangapulo ket maysa a kamengna.[12] Daytoy ket maysa kadagiti dua laeng a kaaduan a Kristiano a pagilian idiay Abagatan a daya nga Asia, ti sabali ket ti Filipinas,[13] ken ti pay kaikaisuna a pagilian iti Asia a kompleto a mabirukan iti Akin-abagatan a Hemisperio.[14]
Etimolohia
Ti "Timor" ket naala manipud iti timur, ti balikas para iti "daya" iti Malayo, a nagbalin a nairehistro a kas Timor iti Portuges, isu ti nagresultaan a tautoponimo a ti kayatna a sawen ket "Daya Daya": Iti Portuges Timor-Leste (ti Leste ket ti balikas para iti "daya"); iti Tetum Timór Lorosa'e (ti Lorosa'e ket isu ti balikas para iti "daya" (literal a "sumingsingising nga init")). Iti Indones, ti nawtawagan ti pagilian iti Timor Timur, agus-usar daytoy iti nagan a Portuges para iti isla ken sarunuen babaen ti balikas para iti "daya".
Dagiti opisial a nagan babaen ti Batay-linteg ket ti Democratic Republic of Timor-Leste iti Ingles,[15] República Democrática de Timor-Leste iti Portuges,[8] ken Repúblika Demokrátika Timór-Leste iti Tetum.[9]
Ti International Organization for Standardization (ISO) opisial nga ababa a porma iti Ingles ken kadagiti amin a pagsasao ket Timor-Leste (kodkodigo: TLS & TL), nga inamponen babaen ti Nagkaykaysa a Pagpagilian,[16] ti Kappon ti Europa,[17]ken dagiti gunglo ti nailian a pagalagadan ti Pransia (AFNOR), ti Estados Unidos (ANSI),[18] ti Reino Unido (BSI), Alemania (DIN), ken Suesia (SIS), amin a diplomatiko a mision iti pagilian babaen ti protokol ken ti CIA World Factbook.[19]
Dagiti nagibasaran
Bibliograpia
Dagiti akinruar a silpo
Dagiti midia a mainaig iti Daya a Timor iti Wikimedia Commons
Pakaammo ti panagbiahe idiay Daya a Timor manipud iti Wikivoyage (iti Ingles)
- Opisial a website ti gobierno ti Timor-Leste Naiyarkibo 2019-01-02 iti Wayback Machine
- Timor-Leste a naikabil iti The World Factbook (iti Ingles)
- Daya a Timor manipud itiUCB Libraries GovPubs
- Timor-Leste iti Curlie (iti Ingles)
- Daya a Timor iti Encyclopædia Britannica
- Bariweswes ti Daya a Timor BBC News
Wikimedia Atlas iti East Timor
