ამიერკავკასიის სოციალისტური ფედერაციული საბჭოთა რესპუბლიკა

ამიერკავკასიის სფსრ-ს სამი (და არა ოთხი) წევრის არსებობას ადასტურებს და ხაზს უსვამს 1922 წლის 13 დეკემბრის ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობაზე სსრ კავშირში შესასვლელად შექმნილი სპეციალური რეზოლუცია:

	„საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირი უნდა წარმოიქმნას შემდეგი საბჭოთა რესპუბლიკებით: რსფსრ-ით, უკრაინით, ბელორუსიითა და ასფსრ-ით, რომელშიც შედის საქართველო, აზერბაიჯანი და სომხეთი.“
	(რუს. Союз Социалистических Республик должны образовать следующие республики: РСФСР, Украина, Белоруссия и Закавказская Федерация, в которую входят Грузия, Азербайджан и Армения.)

1922 წლის 30 დეკემბრის სსრ კავშირის დაარსების დეკლარაციაში, ამიერკავკასიის სფსრ, როგორც სსრ კავშირის თანადამაარსებელი მის დანარჩენ წევრებთან (რსფსრ-ს, უკრაინის სსრ-სა და ბელორუსიის სსრ-თან) ერთად, ასევე სამი წევრის სახითაა წარმოდგენილი:

„რუსეთის სოციალისტური ფედერაციული საბჭოთა რესპუბლიკა (რსფსრ), უკრაინის სოციალისტური საბჭოთა რესპუბლიკა (უკრაინის სსრ), ბოლორუსიის სოციალისტური საბჭოთა რესპუბლიკა (ბელორუსიის სსრ) და ამიერკავკასიის სოციალისტური ფედერაციული საბჭოთა რესპუბლიკა (ასფსრ — საქართველო, აზერბაიჯანი და სომხეთი) ერთ საკავშირო სახელმწიფოდ — „საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების კავშირში“ გაერთიანების მიზნით ერთობლივად აფორმებენ ნამდვილ შეთანხმებას.“

(რუს. Российская Социалистическая Федеративная Советская Республика (РСФСР), Украинская Социалистическая Советская Республика (УССР), Белорусская Социалистическая Советская Республика (БССР) и Закавказская Социалистическая Федеративная Советская Республика (ЗСФСР — Грузия, Азербайджан и Армения) заключают настоящий союзный договор об объединении в одно союзное государство — Союз Советских Сосиалистических Республик.)

რაც შეეხება აფხაზეთის სსრ-ს, იგი ნ. ლაკობას მოთხოვნით ასფსრ-ში მოხვდა არა როგორც მეოთხე წევრი, არამედ გაერთიანდა მასში საქართველოს სსრ-თან სპეციალური ხელშეკრულების გაფორმების შემდეგ.

ამიერკავკასიის სფსრ-ს შექმნა აუცილებლად მიაჩნდა ლენინს. 1921 წლის აპრილში ამიერკავკასიის რესპუბლიკებს შორის გაფორმდა ხელშეკრულება რკინიგზების გაერთიანების შესახებ, ივნისის დასაწყისში შეიქმნა საგარეო ვაჭრობის ერთიანი ცენტრი. 1921 წლის ნოემბერში რუსეთის კომუნისტური პარტიის კავკასიის ბიურომ მიიღო გადაწყვეტილება ამიერკავკასიის ერთიანი ფედერაციის შექმნის შესახებ და 29 ნოემბერს დაამტკიცა ლენინის პროექტი ასფსრ-ის შექმნის შესახებ. ასფსრ-ს შექმნას ეწინააღმდეგებოდნენ ქართველი ბოლშევიკები ბუდუ მდივანი, მალაქია ტოროშელიძე, სერგო ქავთარაძე, მ. ოკუჯავა, კ. ცინცაძე, რომლებიც ამ წინააღმდეგობის გამო შემდგომში ნაციონალ-უკლონისტებად მიიჩნიეს და რეპრესიების მსხვერპლნი გახდნენ. 1922 წლის 12 მარტს ამიერკავკასიის რესპუბლიკათა შორის დაიდო ხელშეკრულება ამიერკავკასიის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკების ფედერაციული კავშირის შექმნის შესახებ. ხელისუფლების ორგანოებად გამოცხადდა წარმომადგენელთა კონფერენცია და საკავშირო საბჭო.

1922 წლის 10 დეკემბერს გაიხსნა ამიერკავკასიის საბჭოების I ყრილობა, რომელზეც გაფორმდა ასფსრ-ის შექმნა, მიღებულ იქნა პირველი კონსტიტუცია. ასფსრ ერთი რეპსუბლიკის სახით შევიდა სსრკ-ში.

1936 წლის 7 თებერვალს შედგა ამიერკავკასიის საბჭოების ბოლო — VII ყრილობის ბოლო სხდომა.

აფხაზეთი

1921 წლის 16 დეკემბრიდან აფხაზეთის სსრ ამიერკავკასიის სფსრ-ში შესვლის მიზნით გახდა საქართველოს სსრ-ის ნაწილი ფედერალურ საწყისებზე და იწოდებოდა „სახელშეკრულებო აფხაზეთის სოციალისტურ საბჭოთა რესპუბლიკა“-დ. 1922 წლის 10 დეკემბიდან აფხაზეთის სსრ ამიერკავკასიის სფსრ-ში შევიდა, როგორც საქართველოს სსრ-ის სუბიექტი^[2]. 1931 წლის 19 თებერვლიდან აფხაზეთის სსრ-ის სტატუსი შეიცვალა ავტონომიური რესპუბლიკით^[3][4].

აფხაზეთის სსრ-ს დამოუკიდებლობის პერიოდში (31 მარტი — 16 დეკემბერი, 1921) მოუწია მის წინაშე წამოჭრილი არაერთი გამოწვევის საკუთარი ძალებით მოგვარება. იმავე პერიოდში ამიერკავკასიის სამმა ქვეყანამ საკუთარი ეკონომიკური პოტენციალის უკეთ გამოყენებისათვის მიზანშეწონილად მიიჩნა, რომ შეექმნათ ახალი საბჭოთა ფედერალური სახელმწიფო — ამიერკავკასიის სფსრ. წინასწარი მონაცემებით იგეგემებოდა ამიერკავკასიის რკინიგზის გაერთიანება და ქვეყნებს შორის გადასახადების გარეშე ურთიერთობა, რაც გაამარტივებდა რესურსების მიმოქცევას და ბაზრის გაზრდას. აღნიშნული ეკონომიკურად მომგებიანი პროცესების გვერდით არც აფხაზეთი აპირებდა დარჩენას. ამიტომ აფხაზეთის პოლიტიკურ წრეებში დაიწყეს მომავალზე აქტიური ზრუნვა. იყვნენ ჯგუფები რომლებსაც მიაჩნდათ რომ აფხაზეთი უნდა დარჩენილიყო როგორც დამოუკიდებელი საბჭოთა ქვეყანა, ზოგს არ ჰქონდა მკვეთრად გამოხატული აზრი, ხოლო იყვნენ ისეთებიც ვინც თვლიდა, რომ აფხაზეთის ფიზიკური გადარჩენისათვის საჭირო იყო რომელიმე შედარებით ძლიერ სახელმწიფოსთან ფედერალიზაცია. სწორედ ამ უკანასკნელთა ჯგუფის მთავარი ინიციატორი და სულისჩამდგმელი იყო აფხაზეთის უმთავრესი პოლიტიკური ფიგურა — ნესტორ ლაკობა. სწორედ მისი ინიციატივით ჩაეყარა საფუძველი, არათუ უბრალოდ ფედერალიზაციის, არამედ საბჭოთა საქართველოსთან ფედერალიზაციის იდეას.

1921 წლის 23 ივლისს მოწვეულ იყო აფხაზეთის მშრომელთა მასების კრება, რომელზეც განხილულ იყო აფხაზეთის სსრ-ის პოლიტიკური მოწყობისა (ლარიონოვი) და ფედერალიზაციის (ნ. ლაკობა) საკითხები. ნესტორ ლაკობამ ისტორიულ-გეოგრაფიული რეალიებიდან გამომდინარე სსრ საქართველოსთან ფედერალიზაციის აუცილებლობა მიიჩნია, თუმცა მარღანია და ნასარეთიანი პროცესების დაჩქარების წინააღმდეგ გამოვიდნენ^{[კ 1]}. მომხსენებელთა გამოსვლების დასასრულ კრების მონაწილეებმა ერთხმად მიიღეს შემდეგი რეზოლუცია: „1) საქართველოს რევკომის მიერ აფხაზეთის დამოუკიდებლობის აღიარებით ბოლო მოეღო ჟორდანიას მთავრობის მიერ აფხაზი ხალხის შევიწროვებას, რითაც მცირე ერებს მიეცათ თვითგამორკვევისა და დამოუკიდებლობის უფლება. 2) კრებამ გადაწყვიტა რომ ამიერიდან აფხაზეთის სსრ-სა სსრ საქართველოს შორის უნდა დამყარდეს მეტად მჭიდრო ურთიერთობა, რადგანაც დამოუკიდებლობის აღიარების დეკლარაცია წარმოადგენდა აფხაზეთის დამოუკიდებლობის მყარ გარანტიას. 3) კრების მონაწილეებმა ერთხმად აღიარეს, რომ აფხაზეთის სრული დამოუკიდებლობა მიუხედავად საქართველოს რევკომის აღიარებისა პრაქტიკულად შეუძლებელია, რადგანაც დამოუკიდებლად არცერთ პატარა საბჭოთა რესპუბლიკას არ ძალუძს დამოუკიდებლად არსებობა. დასასრულს, მხარეებმა იმედი გამოთქვეს, რომ აფხაზეთის მშრომელთა მასების მომდევნო სხდომა გამოხატავდა, საბჭოთა საქართველოსთან ფედერალიზაციასა და ეკონომიკური ერთიანობაზე დაფუძნებულ დეკლარაციის მიმართ სოლიდარობას“.

16 დეკემბერს აფხაზეთის რევკომმა მხარი დაუჭირა ამიერკავკასიის ფედერაციის შექმნის სურვილს და რეგიონში ეკონომიკური ვითარების გაუმჯობესებისათვის, გამოხატა მზაობა გაწევრიანებულიყო ამიერკავკასიის სფსრ-ში^[5], რის გამოც სსრ საქართველოსა და აფხაზეთის სსრ-ს შორის გაფორმდა სამოკავშირეო ხელშეკრულება, რომლის მიხედვითაც აფხაზეთი, ფაქტობრივად, შევიდა საქართველოს შემადგენლობაში. აფხაზეთის სსრ-ს მიეცა სსრ საქართველოს წარმომადგენლობით ორგანოში დეპუტატთა 1/3-ის არჩევის უფლება, აფხაზეთის სსრ-მ შეინარჩუნა საკუთარი კომისარიატები, გარდა საგარეო საქმეთა კომისარიატისა^{[კ 2]}.

1922 წლის 7-12 იანვარს ჩატარდა საქართველოს კპ (ბ) აფხაზეთის ორგანიზაციის I კონფერენცია. აფხაზეთის კომპარტიის პირველ სხდომაზე ნ. ლაკობამ თავისი სიტყვით გამოსვლისას დაადასტურა და ახსნა აფხაზეთის საქართველოსთან ფედერალიზაციის მიზეზები^{[კ 3]}.

მოსახლეობა 1926 წ.:

• ასფსრ — 5 861 600 კ.
  • საქართველოს სსრ — 2 666 500 კ.
  • აზერბაიჯანის სსრ — 2 314 600 კ.
  • სომხეთის სსრ — 880 500 კ.

• 
  ასფსრ 1926 წ.
• 
  ასფსრ 1928 წ.

• ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკა
• ჩრდილოეთ კავკასიის მთიელთა რესპუბლიკა
• ლიტბელი
• ბავარიის საბჭოთა რესპუბლიკა

• მერკვილაძე გ., ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 1, თბ., 1975. — გვ. 388-389.
• ხაჭაპურიძე გ., „საქართველოს XIX და XX საუკუნეთა ისტორია“, თბილისი: სახელგამი, 1940. — გვ. 204-207.

არის გვერდი თემაზე:

ამიერკავკასიის სოციალისტური ფედერაციული საბჭოთა რესპუბლიკა

• ამიერკავკასიის ფედერაციის მცენარეული საფარის რუკა საქართველოს ეროვნული არქივი
• ასფსრ ეკონომიკური რუკა 1925 წ. საქართველოს ეროვნული არქივი