Потсдамска конференција

Во периодот од пет месеци од Конференцијата на Јалта до Потсдамската конференција се случиле многу промени кои влијаеле на односите меѓу лидерите. Советите ја окупирале Средна и Источна Европа, а Црвената армија ги контролирала и балтичките држави, Полска, Чехословачка, Унгарија, Бугарија и Романија. Сталин формирал марионетска комунистичка влада во Полска, инсистирал на тоа дека неговата контрола врз Источна Европа е одбранбена мерка против можни идни напади и тврдел дека тоа е легитимна сфера на советско влијание.^[6]

Винстон Черчил, кој поголемиот дел од војната бил британски премиер, за време на конференцијата бил сменет откако Клемент Атли станал нов премиер.

Рузвелт умрел на 12 април 1945 година, а американскиот потпретседател Хари Труман го презел претседателството. Тој посведочил на Денот на победата во Европа и еден месец подоцна на Денот на победата над Јапонија. За време на војната, за да го зачува единството меѓу сојузниците, Рузвелт ги отфрлил предупредувањата за потенцијална доминација на Сталин над делови од Европа.^[7]

Труман внимателно го следел напредувањето на сојузниците во војната. По крајот на војната, приоритетот за единство меѓу сојузниците бил засенет од предизвикот на односите меѓу двете нови суперсили.^[8] Меѓу нив се јавил сомнеж и недоверба.^[9]

Труман, за разлика од Рузвелт бил многу посомничав кон Советите и за намерите на Сталин.^[8] Труман советските дејствија во Источна Европа ги сметал за агресивен експанзионизам, и кој не соодветствувал со договорите кои Сталин ги потпишал во февруари на Јалта.

Сталин се спротивставил на предлогот на Черчил за повлекување на сојузниците од Иран пред времето договорено на Конференцијата во Техеран. Конференцијата во Потсдам е единствено време и место кога Труман и Сталин лично се сретнале.^[10][11]

На конференцијата во Јалта, на Франција ѝ била доделена окупациска зона во Германија. Франција учествувала во Берлинската декларација и требало да биде рамноправен член на Сојузничкиот контролен совет. Сепак, на инсистирање на Американците, Шарл де Гол не бил поканет во Потсдам. Де Гол се почувствувал навреден, и ова оставило длабока и трајна огорченост кај него.^[12] Британците и Американците сметале дека француските цели, за многу точки од агендата на конференцијата, веројатно се во спротивност на претходно договорените англо-американски цели.^[13]

На крајот од конференцијата тројцата шефови на влади се договорија за следните активности. Сите други прашања требаше да се решат со завршната мировна конференција, која требаше да биде свикана што е можно поскоро.

Германија

• Сојузниците објавиле изјава за целите на нивната окупација на Германија: демилитаризација, денацификација, демократизација, децентрализација, разоружување и декартелизација. Поконкретно, за демилитаризација и разоружување на Германија, сојузниците одлучиле да ги укинат СС; СА; СД, Гестапо; и организациите, штабовите и институциите кои биле задолжени за одржување на воената традиција во Германија. За демократизација на Германија, „Големата тројка“ сметала дека треба да се уништи Нацистичката партија и организациите поврзани со неа. Така, сојузниците би ги спречиле сите нацистички активности и ќе овозможат реорганизација на политичкиот живот во Германија како една демократска држава.^[14]
• Сите нацистички закони, со кои се воспоставува дискриминација врз основа на раса, вера и политичко мислење да бидат поништени.^[15]
• Германија и Австрија требало да бидат поделени на четири окупациски зони, како што било начелно договорено на Јалта, и исто така, двата главни града (Берлин и Виена) да се поделат на четири зони.
• Нацистичките воени злосторници требало да бидат изведени пред суд. Поточно, на конференцијата во Потсдам, трите влади се обиделе да постигнат договор за методите на судење на воените злосторници чии злосторства според Московската декларација од октомври 1943 година не биле географски ограничени. Првиот список на обвинети ќе биде објавен пред 1 септември.^[16]
• Анексиите на Германија во Европа требало да се поништат. Ова било важна политичка мерка за да се ублажат геополитичките амбиции на Германија во повоеното сценарио.^[17]
• Источната граница на Германија требало да биде поместена кон запад до линијата Одер-Најсе, со што територијата на Германија делотворно се намалува за приближно 25% од онаа која ја поседувала во 1937 година..
• Хумано протерување на германското население кое ќе остане вон новите источни граници на Германија - од Полска, Чехословачка и Унгарија, но не и од Југославија.
• Членовите на Нацистичката партија кои биле на јавни позиции и кои се спротивставувале на повоените цели на сојузниците требало да бидат отстранети од функцијата и да бидат заменети со оние кои, врз основа на нивните политички и морални убедувања, давале поддршка на демократскиот систем.^[18]
• Германскиот правосуден систем требало да се реорганизира врз основа на демократските идеали за еднаквост и правда според законот.^[19]
• Германскиот образовен систем требало да се контролира за да се елиминираат фашистичките доктрини и за да се развијат демократски идеи.^[20]
• Сојузниците го охрабрувале постоењето на демократски партии во Германија со право на здружување и на јавна дискусија.^[21]
• Треба да се почитуваат слободите на говорот, печатот, религијата и верските институции. Треба да се дозволи и формирање на слободни синдикати.^[22]
• Биле договорени воените репарации на Советскиот Сојуз од неговата окупациска зона во Германија. Покрај репарациите, Советскиот Сојуз ќе добие репарации и од западните зони на окупација, но морал да се откаже од претензиите кон германските индустрии во западните зони. Поточно, 15% од употребливата индустриска капитална опрема, составена од металуршка, хемиска и машинска индустрија, требало да биде отстранета од западните зони во замена за храна, јаглен, поташа, цинк, дрво, глина и нафтени производи од источните зони. Советскиот Сојуз ја презел одговорноста да ги пренесе производите од источната зона во рок од пет години. Покрај тоа, 10% од индустрискиот капацитет на западните зони кои не биле потребни за германската економија требало да се пренесат во Советскиот Сојуз во рок од две години, без никаква обврска за понатамошно плаќање за возврат. Советскиот Сојуз ветил дека ќе ги подмири барањата за репарација на Полска од сопствениот дел од репарациите.^[23] Сталин успешно предложил Полска да биде исклучена од поделбата на германските репарации и подоцна да ѝ се доделат 15% од компензацијата дадена на Советскиот Сојуз.^[24][25]  Советскиот Сојуз не поднел барања за златото одзамено од сојузничките трупи во Германија.^[26]
• Конференцијата заклучила дека е неопходно да се постават ограничувања во однос на распоредот и идната употреба на поразената германска морнарица и на трговските бродови. Американската, британската и советската влада одлучиле да назначат експерти за соработка.^[27]
• Воените репарации за Соединетите Американски Држави, Обединетото Кралство и другите земји ќе се извлечат од нивните сопствени зони на окупација, а износите ќе се утврдат во рок од шест месеци. Соединетите Држави и Обединетото Кралство ќе се откажат од сите побарувања за германските индустрии сместени во источната зона на окупација, како и за германските странски вложувања во Бугарија, Финска, Унгарија, Романија и источна Австрија. Отстранувањето на индустриската опрема од западните зони за да се задоволат репарациите требало да заврши во рок од две години од утврдувањето на репарациите. Сојузничкиот контролен совет требало да ја одреди опремата по политиките поставени од Сојузничката комисија и со учество на Франција.^[24][28]
• Германскиот животен стандард не смеел да го надмине европскиот просек.
• Требало да биде уништен целокупниот германски индустриски воен потенцијал преку уништување или контрола на сите индустрии со воен потенцијал..

Франција, која бил исклучена од конференцијата, се спротивставила на спроведувањето на договорите од Потсдам во нејзината окупациска зона. Особено, Французите одбиле тука да ги населат сите Германци протерани од исток. Покрај тоа, Французите не презеле обврска да ги почитуваат договорите од Потсдам. Односно, го задржале правото да блокираат предлози за воспоставување заеднички политики и институции ширум Германија како целина.^[29]

Австрија

Советскиот Сојуз предложил власта на привремената влада на Карл Ренер да се прошири на цела Австрија. Сојузниците се согласиле да го разгледаат предлогот по навлегувањето на британските и американските сили во Виена.^[30]

Полска

• Привремената влада на национално единство, создадена од Советите (позната како Лублински Полјаци), требало да биде признаена од сите три сили. Признавањето на владата контролирана од Советскиот Сојуз од страна на Големата тројка значело крај на признавањето на полската влада во егзил со седиште во Лондон.
• Британската и американската влада презеле мерки за полската привремена влада да поседува имот на територијата на Полска и да ги поседува сите законски права врз имотот за да не може да биде во владение на друга влада.^[31]
• Полјаците кои служат во британската армија ќе можат слободно да се вратат во комунистичка Полска. 
• Сите Полјаци кои се вратиле во Полска ќе добијат лични и имотни права.^[32]
• Полската привремена влада се согласила да одржи слободни избори со тајно гласање. Право на учество би имале и демократските и антинацистичките партии, а претставниците на сојузничкиот печат би имале целосна слобода да известуваат за случувањата за време на изборите.^[33]
• Советскиот Сојуз објавил дека ќе ги подмири побарувањата за репарација на Полска од сопствениот дел од вкупните исплати за репарација.^[24][34]
• Привремената западна граница ќе биде дефинирана по течението на реките Одра и Нејсе. Но, конечната демаркација на западната граница на Полска ќе биде утврдена на мировното решение 45 години подоцна, во 1990 година, за време на Договорот за конечното решение во однос на Германија.^[24]

Советскиот Сојуз ѝ предложил на Конференцијата територијалните прашања да бидат трајно решени откако ќе се воспостави мир во тие региони. Поконкретно, предлогот се однесувал на делот од западната советска граница во близина на Балтичкото Море.

Откако конференцијата ја разгледала советската препорака, се согласила градот Кенигсберг и неговата околона да се префрлат на Советскиот Сојуз.

Труман и Винстон Черчил гарантирале дека ќе ги поддржат предлозите на конференцијата по обезбедувањето на конечен мир.^[35]

Италија

Советскиот Сојуз дал предлог до конференцијата во врска со мандатните територии и се усогласил со она што бил решено на Конференцијата во Јалта и Повелбата на Обединетите нации .

Откако било разговарано за различните мислења за ова прашање, се одлучило да се подготови мировен договор за Италија, заедно со располагањето на сите поранешни италијански територии. Во септември, Советот на министри за надворешни работи ќе го испита прашањето за италијанската територија.^[36]

Уредни трансфери на германско население

На конференцијата, сојузничките лидери донеле одлука за пренесување на германското население од Полска, Чехословачка и Унгарија во Германија. Трансферите на германските цивили требало да се одвива на уреден и хуман начин, но според современите проценки, меѓу 600.000 и 2,2 милиони Германци загинале за време на протерувањето.^[37][38][39]

Водачите одлучиле Сојузничкиот контролен совет во Германија да се занимава со ова прашање, а приоритет бил ставен на еднаквата распределба на Германците во различните зони на окупација. Претставниците на Контролниот совет требало да ги известат нивните влади и секоја од зонските администрации за бројот на луѓе кои веќе влегле во Германија од источните земји.^[24]

Ревизија на процедурите на Сојузничката контролна комисија во Романија, Бугарија и Унгарија

Големата тројка забележала дека советските претставници во Сојузничките контролни комисии во Романија, Бугарија и Унгарија им ги доставиле на своите колеги (Британците и Американците) предлозите за усовршување на работата на Контролната комисија по завршувањето на војната во Европа. Тројцата лидери се согласиле за ревизија на процедурите на комисиите во овие земји и ги зеле предвид интересите на нивните влади.^[24][40]

Совет на министри за надворешни работи

Конференцијата дала согласност за формирање на Совет на министри за надворешни работи кој ќе ги претставува петте водечки сили, ќе ја продолжи суштинската прелиминарна работа за мировните спогодби и ќе му бидат доделени други задачи со договор на владите што учествуваат во него. Формирањето на Советот не бил во спротивност со договорот од Конференцијата на Јалта кој предвидува да има периодични состаноци меѓу секретарите за надворешни работи на трите влади. Според текстот на договорот за формирање на Советот, било одлучено:^[24]

1. Треба да се формира Совет составен од министрите за надворешни работи на Обединетото Кралство, Сојузот на Советските Социјалистички Републики, Кина, Франција и САД.^[24][41]
2. (I) Советот треба да се состане во Лондон и да формира Заеднички секретаријат. Секој од министрите за надворешни работи би бил придружуван од висок заменик, овластен да ја продолжи работата на Советот во отсуство на нивниот министер за надворешни работи и од мал персонал технички советници. (II) Првиот состанок на Советот треба да се одржи во Лондон најдоцна до 1 септември 1945 година. Состаноците би можеле да се одржат со заеднички договор и во други главни градови.^[24][42]
3. (I) Советот треба да биде овластен да пишува, со цел да ги достави до Обединетите нации, мировни договори со Италија, Романија, Бугарија, Унгарија и Финска и да предложи решавање на територијалните прашања во очекување на завршувањето на војната во Европа. Советот, исто така, треба да подготви мировно решение за Германија кое ќе биде прифатено од владата на Германија кога ќе се формира влада соодветна за таа цел. (II) За да ги исполни претходните задачи, Советот ќе биде составен од членови кои ги претставуваат оние држави кои биле потписнички на условите за предавање наметнати на односната непријателска држава.^[43]
4. (I) Во секоја прилика Советот ќе разгледува прашање од директен интерес на држава која не е застапена, од таа држава треба да се побара да испрати претставници да учествуваат во дискусијата за тоа прашање. (II) Советот ќе може да ја прилагоди својата процедура на конкретниот проблем што се разгледува. Во некои случаи, таа би можела да ги одржи своите првични дискусии пред учеството на другите заинтересирани држави. По одлуката на Конференцијата, големата тројка упатила покана до владите на Кина и Франција, да го усвојат текстот и да се приклучат во формирањето на Советот.^[24][44]

Потсдамска декларација

Покрај Потсдамскиот договор, на 26 јули, Черчил; Труман; и Чанг Каи-шек, претседател на националистичката влада на Кина (Советскиот Сојуз сè уште не војувал против Јапонија), ја издале Потсдамската декларацијата, која ги наведува условите за предавање на Јапонија за време на Втората светска војна во Азија.

За време на конференцијата Труман му спомнал на Сталин дека поседува „ново моќно оружје“. Кон крајот на конференцијата, на 26 јули, со Потсдамската декларацијата и бил даден ултиматум на Јапонија за безусловно предавање а во спротивно ќе се соочи со „брзо и целосно уништување“, во која иако не се спомнува новата бомба ^[45], се наведува дека се „нема намера за поробување на Јапонија“. Советскиот Сојуз не бил вклучен во таа декларација бидејќи сè уште бил неутрален во војната против Јапонија. Јапонскиот премиер Кантаро Сузуки не одговорил на ултиматумот,^[46] што било протолкувано како знак дека Јапонците го игнорираат ултиматумот.^[47] Како резултат на тоа, САД фрлиле атомски бомби врз Хирошима на 6 август и врз Нагасаки на 9 август 1945 година.

Кога Труман го информирал Сталин за атомската бомба, тој рекол дека Соединетите Држави „имаат ново оружје со необична разорна сила“,^[48] но Сталин имал целосно познавање за развојот на атомската бомба од советските шпионски мрежи во Проектот Менхетен ^[49] и му рекол на Труман на конференцијата дека се надева дека Труман „добро ќе го искористи тоа против Јапонците“.^[50]

Советскиот Сојуз претворил неколку земји од Источна Европа во сателитски држави во рамките на Источниот блок, како што се Народна Република Полска, Народна Република Бугарија, Народна Република Унгарија,^[51] Чехословачка Социјалистичка Република,^[52] Народна Република Романија,^[53] и Народна Република Албанија.^[54] Многу од тие земји имале неуспешни социјалистички револуции пред Втората светска војна.

• Конференција на Јалта, од 4 до 11 февруари 1945 година
• Втора конференција во Квебек, од 12 до 16 септември 1944 година
• Конференција во Техеран, 28 ноември до 1 декември 1943 година
• Конференција во Каиро, од 22 до 26 ноември 1943 година
• Конференција во Казабланка, од 14 до 24 јануари 1943 година

• Дипломатска историја на Втората светска војна
• Надворешна политика на администрацијата на Хари С. Труман
• Список на самити на Советскиот Сојуз и Соединетите Држави

Примарни извори

• United States Department of State Foreign relations of the United States : diplomatic papers : the Conference of Berlin (The Potsdam Conference) 1945 Volume I Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, 1945
• United States Department of State Foreign relations of the United States : diplomatic papers : the Conference of Berlin (The Potsdam Conference) 1945 Volume II Washington, D.C.: U.S. Government Printing Office, 1945
• European Advisory Commission, Austria, Germany Foreign relations of the United States: diplomatic papers, 1945.

• Договори на конференцијата во Берлин (Потсдам).
• Труман и конференцијата во Потсдам, план за часови за средните училишта
• Лекција на EDSITEment Извори на раздор, 1945–1946
• Коментирана библиографија за конференцијата во Потсдам од Дигиталната библиотека Алсос
• Хари Труман ревизионистичка анализа на конференцијата во Потсдам^{[мртва врска]} Фондацијата за ракопис на Шапел
• Интервју со Џејмс В. Ридлбергер, шеф, Оддел за централноевропски прашања, државен оддел на САД, 1944–47
• „Митот за Потсдам“, во B. Heuser et al., eds., Myths in History (Провиденс, Род Ајленд и Оксфорд: Berghahn, 1998)
• „Соединетите Американски Држави, Франција и прашањето за германската моќ, 1945–1960 година“, во Стивен Шукер, изд., Deutschland und Frankreich vom Konflikt zur Aussöhnung: Die Gestaltung der westeuropäischen Sicherheit 1914–1963, Schriften Kolegen des. (Минхен: Олденбург, 2000).