Савојска династија

Името потекнува од историскиот регион Савоја во алпскиот регион помеѓу просторот којшто сега е Франција и Италија. Со текот на времето, Савоја ја прошириле својата територија и влијание преку разумни бракови и меѓународна дипломатија.^[2] Од владеењето на регионот на француско-италијанската граница, царството на династијата пораснало за да го вклучи речиси целиот Италијански Полуостров, до времето на нивното симнување од власт.

Рана историја

Куќата потекнува од Хамберт I, гроф од Сабаудија (Умберто I „Бјанкамано“), (1003–1047 или 1048). Се смета дека семејството на Хамберт потекнувало од близина на Магдебург во Саксонија, при што најраниот податок на семејството биле двајца браќа од 10 век, Амадеус и Хамберт. Иако Сабаудија првично била сиромашна област, подоцна грофовите, вешти дипломати, добиле контрола над стратешките планински премини на Алпите. Двајца од синовите на Хамберт биле пофалници во опатијата Свети Морис, Агаунум, на реката Рона источно од Женевското Езеро, а Свети Морис сè уште е покровител на династијата Савоја.

Синот на Хамберт, Отон Савојски ја наследил титулата во 1051 година по смртта на неговиот постар брат Амадеус I Савојски и се оженил со маркизата Аделаида од Торино, преминувајќи во титулата маркиз на Суза, со градовите Торино и Пинероло во сопствеништво на Савоја.^[3] Оваа дипломатска вештина ги натерала големите сили Франција, Англија и Шпанија да ги земаат предвид мислењата на грофовите.

Тие некогаш имале претензии за модерниот кантон Вауд, каде што го окупирале замокот Чилон во Швајцарија, но нивниот пристап до него бил прекинат од Женева за време на протестантската реформација, по што бил освоен од Берн. Пиемонт подоцна бил приклучен на Сабаудија, а името еволуирало во „Савоја“ (италијански: Savoia). Савојаците потекнуваат од Келтите и Римјаните.

Проширување, повлекување и просперитет

До моментот кога Амадеус VIII дошол на власт кон крајот на 14 век, династијата Савоја поминала низ низа постепени територијални проширувања и од страна на светиот римски император Сигизмунд во 1416 година тој бил прогласен за војводата од Савоја.^[4]

Во 1494 година, Шарл VIII од Франција поминал низ Савоја на пат кон Италија и Неапол, што ја иницирало Италијанската војна од 1494–1498 година.^[5] За време на избувнувањето на Италијанската војна од 1521-1526 година, императорот Карло V стационирал царски трупи во Савоја.^[6] Во 1536 година, Франциско I од Франција ги нападнал Савоја и Пиемонт, преземајќи го Торино до април истата година.^[7] Чарлс III, војводата од Савоја, пребегнал во Верчели.^[7]

Кога Емануел Филиберт дошол на власт во 1553 година, повеќето од териториите на неговото семејство биле во француски раце, па тој понудил да му служи на водечкиот непријател на Франција, Домот на Хабсбург, со надеж дека ќе ги врати своите земји. Тој службувал како Филип Втори, гувернер на Холандија, од 1555 до 1559 година.^[8] На оваа положба тој ја предводел шпанската инвазија на северна Франција и извојувал победа во Сент Квентин во 1557 година.^[9] Тој ги искористил различните расправии во Европа за полека да ја врати територијата и од Французите и од Шпанците, вклучувајќи го и градот Торино. Тој го преселил главниот град на војводството, од Шамбери во Торино.

Во 17 век, династијата Савоја учествувала и имала придобивки од економскиот развој на областа Торино. Чарлс Емануел II го развил пристаништето во Ница и изградил пат низ Алпите кон Франција. И преку вешти политички маневри продолжил со територијалната експанзија. Во почетокот на 18 век, во војната за шпанското наследство, Виктор Амадеус ја сменил страната за да им помогне на Хабсбурзите и преку Договорот од Утрехт тие го наградиле со големи парчиња земја во североисточна Италија и круна на Сицилија. Савојското владеење над Сицилија траело само седум години (1713–1720).

Кралството Италија

Круната на Сицилија, престижот да се поседува титулата крал и богатството на Палермо дополнително ја зајакнале династијата Савоја. Во 1720 година, биле принудени да ја разменат Сицилија за Сардинија како резултат на Војната на четворократниот сојуз. На копното, династијата ја продолжила и својата експанзионистичка политика. Преку поволни сојузи за време на војната за полското наследство и војната за австриското наследство, Чарлс Емануел III добил нови земји на сметка на Војводството Милано контролирано од Австрија.

Во 1792 година Пиемонт-Сардинија се приклучиле на Првата коалиција против Првата Француска Република. Во 1796 година биле поразени од Наполеон и принудени да го склучат неповолниот Париски договор (1796), давајќи ѝ на француската армија слободен премин низ Пиемонт. Во 1798 година, Жубер го окупирал Торино и го принудил Чарлс Емануел IV да абдицира и да замине на островот Сардинија. На крајот, во 1814 година кралството било обновено и проширено со додавањето на поранешната Република Џенова од страна на Виенскиот конгрес.

Во меѓувреме, националистичките фигури како Џузепе Мацини влијаеле врз народното мислење. Мацини верувал дека италијанското обединување може да се постигне само преку народно востание, но по неуспехот на револуциите од 1848 година, италијанските националисти почнале да гледаат на Кралството Сардинија и неговиот премиер грофот Кавур како водачи на движењето за обединување. Во 1848 година, Чарлс Алберт го признал уставот познат како Статуто Албертино на Пиемонт-Сардинија, кој останал основа на правниот систем на Кралството дури и по постигнувањето на италијанското обединување и Кралството Сардинија станало Кралство Италија во 1861 година.

Кралството Италија е првата италијанска држава што го вклучува Италијанскиот полуостров по падот на Римската Империја. Но кога Виктор Емануел бил крунисан за крал на Италија во 1861 година, неговото царство не ги вклучувало регионот Венеција (предмет на владеењето на Хабсбург), Лацио (со Рим), Умбрија, Марке и Ромања (со папскиот град Болоња). Сепак, Савоја продолжила да владее со Италија неколку децении, преку војните за независност на Италија додека продолжувало италијанското обединување, па дури и додека беснеела Првата светска војна на почетокот на 20 век.

Масакри

Во април 1655 година, врз основа на (можеби лажни) извештаи за отпор од страна на Валдензијците, протестантско религиозно малцинство, на планот за нивно преселување во оддалечените планински долини, Чарлс Емануел II наредил нивен општ масакр. Масакрот бил толку брутален што предизвикал огорченост низ цела Европа. Оливер Кромвел, тогаш владетел во Англија, почнал да поднесува петиции во име на Валдензијците, да пишува писма, да собира прилози, да свикува општ пост во Англија и да се заканува дека ќе испрати воени сили на спасување. Масакрот е инспирација за познатиот сонет на Џон Милтон, „За доцниот масакр во Пиемонт“.

Во 1898 година, масакрот во Бава Бекарис во Милано, вклучувал употреба на топови против невооружени демонстранти (вклучувајќи жени и стари луѓе) за време на немирите поради зголемената цена на лебот. Кралот Умберто I од Савојскиот дом му честитал на генералот Фиоренцо Бава Бекарис за масакрот и го одликувал со орденот Голем службеник на воениот ред на Савоја, што во голема мера налутил голем дел од јавното мислење. Како резултат на тоа, Умберто I бил убиен во јули 1900 година во Монца од Гаетано Бреши, братот на една од жените масакрирани во толпата, којшто за атентатот отпатувал назад од САД во Италија. Кралот претходно бил цел на неуспешни обиди за атентат од страна на анархистите Џовани Пасананте и Пјетро Акиарито.

Фашизам и крај на монархијата

Кога завршила Првата светска војна, Версајскиот договор не го исполнил тоа што ѝ било ветено на Италија во Лондонскиот пакт. Со влошувањето на економските услови во Италија по војната, народното незадоволство почнало да расте, а заедно со него и семето на италијанскиот фашизам, резултирајќи со Маршот кон Рим на Бенито Мусолини.

Генералот Пјетро Бадољо го советувал кралот Виктор Емануел Трети дека лесно може да ги помести Мусолини и неговата војска со црни кошули, но Виктор Емануел решил да го толерира Мусолини и го назначил за премиер на 28 октомври 1922 година. Кралот молчел додека Мусолини се вклучувал во една по друга злоупотреба на власта од 1924 година наваму, и не интервенирал во 1925-1926 година кога Мусолини се откажал од секакви тежнеења кон демократија. До крајот на 1928 година, правото на кралот да го отстрани Мусолини од функцијата било, барем теоретски, единствената проверка на неговата моќ. Подоцна, неуспехот на кралот, соочен со сè поголеми докази, да се придвижи против злоупотребата на моќта од страна на Мусолини, довел до многу критики и имало страшни идни последици за Италија и за самата монархија.

Италија ја освоила Етиопија во 1936 година и Виктор Емануел бил крунисан за император на Етиопија. Тој во 1939 година ја додал и албанската круна, но две години подоцна ја загубил Етиопија. Меѓутоа, бидејќи Мусолини и силите на Оската не успеале во Втората светска војна во 1943 година, неколку членови на италијанскиот двор почнале да се консултираат со сојузниците, коишто истакнале дека Мусолини мора да замине. Откако на Мусолини му е изгласана недоверба од Големиот фашистички совет на 24 јули, Виктор Емануел го разрешил од функцијата, се откажал од етиопската и албанската круна и го назначил Пјетро Бадољо за премиер. На 8 септември новата влада објави дека пет дена претходно потпишала примирје со сојузниците. Сепак, Виктор Емануел направил уште една грешка кога тој и неговата влада побегнале на југ во Бриндизи, оставајќи ја својата војска без наредби.

Како што Сојузниците и Отпорот постепено ги бркале нацистите и фашистите од полуостровот, така станало очигледно дека Виктор Емануел е премногу извалкан со неговата претходна поддршка на Мусолини, за да има било каква повоена улога. Соодветно на тоа, Виктор Емануел ги префрли поголемиот дел од своите овластувања на неговиот син, престолонаследникот Умберто, во април 1944 година. Рим бил ослободен два месеци подоцна, а Виктор Емануел ги префрлил своите преостанати овластувања на Умберто и го именувал за генерал-полковник на царството. Во рок од една година, јавното мислење било наклонето кон одржување референдум за да се одлучи какво државно уредување ќе има Италија. На 9 мај 1946 година, во последниот обид да ја спаси монархијата, Виктор Емануел формално абдицирал во корист на неговиот син, кој станал Умберто II. Но неговата постапка не ги исполнила неговите очекувања. На италијанскиот уставен референдум, 1946 година, републиканците победиле со 54% од гласовите. Виктор Емануел отишол во егзил во Египет, умирајќи таму една година подоцна.

На 12 јуни 1946 година, Кралството Италија формално дошло до крајот, бидејќи Умберто ги префрлил своите овластувања на премиерот Алсиде де Гаспери и го повикал италијанскиот народ да ја поддржи новата република. Потоа отишол во егзил во Португалија, за никогаш да не се врати. Починал во 1983 година.

Според Уставот на Италијанската Република, републиканската форма на владеење не може да се промени со уставен амандман, со што се забранува секој обид за обновување на монархијата доколку не се усвои целосно нов устав. Уставот, исто така, им забранил на машките потомци на Савоја да влезат во Италија.^[10] Оваа одредба била отстранета во 2002 година, но како дел од договорот за враќање во Италија, Виторио Емануел, следниот наследник на Савоја, се откажал од сите претензии за тронот.^[11]

Династијата Савоја денес

Резиденциите на кралското семејство Савоја во Торино и соседството, се прогласени за светско наследство. Иако титулите и разликите на италијанското кралско семејство не се законски признати од страна на Италијанската Република, преостанатите членови на династијата Савоја, исто како и династиите на другите укинати монархии, сè уште користат некои од различните титули што ги стекнале во текот на милениумот од нивното владеење, пред основањето на републиката, вклучително и титулта Војводата од Савоја, Принц на Неапол претходно доделен од Јосиф Бонапарт да биде наследство на неговите деца и внуци, титулата Принц на Пиемонт и Војводата од Аоста.

Претходно, за врвот на Савоја кандидати биле двајца братучеди: Виторио Емануел, принцот од Неапол, којшто порано ја барал титулата Крал на Италија и принцот Амедео, војвода од Аоста, којшто ја барал титулата Војвода од Савоја. Нивното ривалство не било секогаш мирно. На 21 мај 2004 година, по вечерата што ја одржал шпанскиот крал Хуан Карлос I во пресрет на венчавката на неговиот син Филип, принцот од Астурија, Виторио Емануел го удрил Амедео двапати во лицето.^[12]

Некои од активностите на членовите на Савоја биле медиумски покриени, на разочарување на италијанските ројалисти.^[13] Во ноември 1991 година, по тринаесет години правна постапка, Парискиот универзален суд го ослободи Виторио Емануел од ненамерно убиство на Дирк Хамер во август 1978 година, прогласувајќи го за виновен само за неовластено поседување огнено оружје за време на инцидентот.^[14] На 16 јуни 2006 година Виторио Емануел бил уапсен во Варена и затворен во Потенца под обвинение за корупција и регрутирање проститутки за клиенти на <i>Казино ди Кампионе</i> од <i>Кампионе д'Италиа</i>.^[15][16][17] По неколку дена, Виторио Емануел бил ставен во домашен притвор.^[18] Од домашен притвор бил ослободен на 20 јули, но од него се барало да остане на територијата на Републиката.

Кога Виторио Емануел бил затворен во јуни 2006 година, било снимено признание во врска со убиството на Дирк Хамер во коешто изјавува: „Згрешив, [...] но морам да кажам дека ги измамив [француските судии]“. Снимката ја натерала сестрата на Хамер, Биргит, да побара на Виторио Емануел за убиството повторно да му се суди во Италија.^[19] По долга правна борба, Биргит Хамер го добила целосното видео.^[20] Приказната била објавена во печатот од аристократската новинарка Беатрис Боромео,^[21] која што исто така го напишала предговорот за книгата Delitto senza castigo (Неказнето дело) од Биргит Хамер. Виторио Емануел го тужел весникот за клевета, тврдејќи дека видеото било манипулирано. Во 2015 година, судска пресуда пресуди во корист на весникот.^[22]

Во 2007 година, адвокатите кои ги застапувале Виторио Емануел и неговиот син Емануел Филиберто од Савоја од италијанскиот претседател Џорџо Наполитано писмено барале отштета за нивните години во егзил.^[23] За време на едно телевизиско интервју, Емануел Филиберто исто така побарал римските знаменитости како што се палатата Квиринале и Вила Ада да му се вратат на семејството Савоја. Кабинетот на италијанскиот премиер објавил изјава во која се наведува дека на Савоја не им должи никаква отштета и сугерира дека Италија може да бара отштета од Савоја за нивната соработка со Бенито Мусолини.  Италијанскиот устав содржи клаузула со која на Савоја им се одзема богатството во егзил. Емануел Филиберто признал дека неговата вереница, чијашто бременост е откриена во времето на нивната свршувачка, припаѓа на милје повеќе левичарско од неговото, нешто што првично не му се допаднало на неговиот татко.^[24]

Судски разделени од 1976 година, граѓански разведени во 1982 година и нивниот брак верски поништен во 1987 година, првата сопруга на Амедео од Аоста, принцезата Клод д'Орлеанс, откри дека нејзиниот сопруг добил дете од друга жена за време на нивниот брак.^[25] Аоста го признал татковството на друго дете, родено вонбрачно во 2006 година, за време на неговиот втор брак, но се согласил да придонесе финансиски за грижата за детето дури откако ќе му биде укажано на тоа со судски налог.^[26]

Патрилинеалната лоза на Савоја била намалена на четири мажи помеѓу 1996 и 2009 година. Во 2008 година, Аимоне од Савоја-Аоста се оженил со принцезата Олга од Грција, неговата втора братучетка, и станале родители на синовите Умберто и Амедео, родени, соодветно, во 2009 и 2011 година.

Во 2019 година, Виторио Емануел издал формален декрет за измена на средновековниот закон со којшто се ограничува наследувањето на машките наследници за да ја стави неговата внука, Виторија Кристина Кјара Аделаид Мари, во редот на наследување. Принцот Аимон ја прогласил промената за нелегитимна.^[27]

На 22 јануари 2021 година, принцот Емануел Филиберто се појавил на телевизија и јавно се извинил на италијанската еврејска заедница за потпишувањето на, како што го нарекол, срамниот закон во 1938 година, од страна на неговиот прадедо, кралот Виторио Емануел III.

Почнувајќи од 2022 година, принцот Виторио Емануел од Савоја и неговите сестри, водат процес за враќање на семејниот накит којшто е во сопственост на италијанската влада по укинувањето на монархијата.^[28] Накитот бил депониран во банка во Рим, три дена по референдумот во 1946 година. Колекцијата вклучува тијари, обетки, брошеви и ѓердани, декорирани со 6732 дијаманти 2000 бисери.

Куќата на Савоја има два династички реда од 1362 година^[29] кои биле донесени во Кралството Италија како национални редови. Иако Кралството престанало да постои во 1946 година, кралот Умберто II не се откажал од својата улога како fons honorum поради двата династички реда над коишто семејството долго време имало суверенитет и големо владеење. Денес, по спорот, и принцот Виторио Емануел и принцот Аимон тврдат дека се наследен суверен и голем мајстор на следните наредби на Куќата на Савоја:

• Врховен ред на Пресветото Благовештение (основан во 1362 година)^[29]
• Орден на Свети Маврикиј и Лазар (основан во 1572 година)^[30]

Покрај овие, Виторио Емануел тврди дека има суверенитет над уште две наредби:

• Граѓанскиот ред на Савоја (основан во 1831 година)^[31]
• Орден на круната на Италија (основан во 1868 година и повеќе не е доделен;^[32] заменет со Орден за заслуги на Савоја во 1988 година)

Неодамна, сите три сестри на Виторио Емануел (принцезата Марија Пиа, принцезата Марија Габриела и принцезата Марија Беатрис) дадоа оставка од Врховниот ред на Пресветото Благовештение и Редот на Светите Маврикиј и Лазар, тврдејќи дека членството во редовите е продадено на недостојни кандидати, новооткриена практика на која што тие не можат да се придржуваат.^[33]

Грофови од Савоја

Војводите од Савоја^[34]

Кралеви на Сицилија

• Виктор Амадеус II, крал на Сицилија 1713-1720 (1666-1732)

Кралеви на Сардинија^[35][36]

Кралеви на Италија^[37]

Императори на Етиопија

• Виктор Емануел III, император на Етиопија 1936–1941 (1869–1947) - оспоруван од царот во егзил Хаиле Селасие I.

Кралеви на Албанија

• Виктор Емануел III, крал на Албанија 1939–1943 (1869–1947)

Кралеви на Шпанија

• Амадео I, крал на Шпанија 1870–1873 (1845–1890), син на Виктор Емануел II од Италија

Втората светска војна Хрватска

Во 1941 година, во фашистичката марионетска држава Независна држава Хрватска, принцот Аимон, војводата од Аоста, внук на Амадео I од Шпанија, бил формално именуван за крал под името Томислав II, но никогаш не владеел во практика бидејќи останал да живее во Италија. Официјално абдицирал во 1943 година кога Италија го прекина учеството во Силите на Оската.

Кипар, Ерусалим и Ерменија

Во 1396 година, титулата и привилегиите на последниот крал на Ерменското Кралство Киликија, Левон V, биле пренесени на Џејмс I, неговиот братучед и крал на Кипар. Титулата крал на Ерменија на тој начин била обединета со титулите крал на Кипар и крал на Ерусалим.^[38] Титулата е одржана до денес од Куќата на Савоја. 

Виктор Амадеус III, по милоста Божја, крал на Сардинија, Кипар, Ерусалим, Ерменија, Војводата од Савоја, Монферат, Шабле, Аоста и Женевоа, принцот од Пиемонт и Онеглија, Маркиз (на Светата Римска Империја ) во Италија, од Салуцо, Суза, Ивреа, Цева, Маро, Ористано, Сезана, грофот Мориен , Ница, Тенде, Асти, Алесандрија, Гочеано, Барон од Вауд и Фокињи, Господарот на Верчели, Пинероло, Валмелисе ди Сесија, принц и вечен викар на Светото Римско Царство во Италија.

Виктор Емануел II, по милоста Божја и волјата на нацијата, крал на Италија, крал на Сардинија, Кипар, Ерусалим, Ерменија, војвода од Савоја, гроф од Мориен, Маркиз (на Светото Римско Царство ) во Италија; Принцот од Пиемонт, Карињано, Онеглија, Поирино, Трино; Принц и вечен викар на Светото Римско Царство; Принцот од Кармањола, Монмелијан со Арбин и Франсин, принцот судски извршител на Војводството Аоста, принцот од Киери, Дронеро, Крешентино, Рива ди Киери е Бана, Буска, Бене, Бра, војвода од Џенова, Монферат, Аоста, војводата од Шаблаис Женевоа, војводата од Пјаченца, маркизот од Салуцо (Салуцес), Ивреа, Суза, дел Маро, Ористано, Чезана, Савона, Тарантазија, Боргоманеро е Куреџо, Казел, Риволи, Пијанеза, Говоне, Раонинек, Телезола Cavallermaggiore, Marene, Modane e Lanslebourg, Livorno Ferraris , Santhià Agliè, Centallo e Demonte, Desana, Ghemme, Vigone, Грофот на Barge, Villafranca, Ginevra, Nizza, Tenda, Romont, Торбес и Астијано, Soissons, Sant'Antioco, Pollenzo, Roccabruna, Tricerro, Bairo, Ozegna, delle Apertole, Baron of Vaud e del Faucigni, Господарот на Vercelli, Pinerolo, della Lomellina, della Valle Sesia, del Marchesa, Господар на Монако, Рокабруна и 11/12 од Ментон, благороднички патрициј од Венеција, патрициј од Ферара.

Овие титули биле користени за време на обединетото Кралство Италија коешто траело од 1860 до 1946 година.^[39]

• Официјална веб-страница на војводата од Аоста
• Официјална веб-страница на принцот од Неапол
• Ordini Dinastici della Real Casa Savoia (на италијански)
• Кратка историја на Домот со слика на грбот
• Генеалогија на неодамнешните членови на Домот
• Титули на владетелите на Савоја и Сардинија

Предлошка:Princes of SavoyПредлошка:Princesses of Savoy