Црква (градба)

Првите христијани биле жители на Палестина и нивните богослужби се одвивале во приватните куќи и синагогите. После првата еврејска војна почнало да се престанува со богослужење во синагогите.

Во сирискиот град Дура-Европос на западниот брег на Еуфрат на римската граница, при опсадата на градот од страна на Партите во 257. година уништен е градот, но била сочувана црква и синагога кои биле украсени со фрески. И двата објекта биле пренаменети од приватни куќи во верски објекти.

Со миланскиот едикт и поддршката која ја давал царот Константин I дошло до голем градителски замав на градење на цркви. Црковната архитектура од тоа време била пример како треба да изгледа една црква во следните векови. Тука спаѓаат базиликата Св. Петар и базиликата Св. Павле.

Источниот тип на црковна архитектура се заснова на впишан крст со купола во средината. Својот почеток го има во изградбата на храмот Аја Софија во Цариград. Овој тип на црковна архитектура има влијание сè до денешен ден во источните цркви.

Во Западна Европа во средниот век се формирале два архитектонски стила на цркви. Романскиот стил, со прост полукружен лак, изгледот на црквата е едноставен а зидните површини не се посебно украсени. Вториот стил е готскиот стил, каде се употребува прекршен лак како основен елемент во градбата, карактеристичен за катедралите, изгледот на црквите е прекрасен. За готскиот стил се карактеристични насликаните ѕидови и големите стаклени површини исполнети со витражи.

После готскиот стил, се открива вредноста на мирните и урамнотежени ренесансни форми. Во баркното време се појавуваат најкреативни решенија како во просторното обликување така и во декорацијата на ѕидовите.

Во овој период црквата тежи да го задржи своето влијание покрај другото и со изградба на големи објекти, при што се користат модерни конструкции за градба и методи како што се армиранобетонски конструкции, електроакустика и климатизација.

Православната архитектура има литургично значење. За сите православни храмови, заедничка е идејата дека „храм е место на кое со учество во светата литургија влегуваме во заедница со царството Божје“. Православните храмови обично се составени од три дела: припрат или предворје (нартекс), среден дел на храмот - брод (наос) и олтар. Сите три дела често се украсени со фрески и икони, а многу од нив се со извонредна уметничка вредност.

Христијанските храмови се поставуваат во правец исток-запад. На источната страна од храмот се наоѓа олтарот (кај католичките цркви олтарот е на западната страна). Се смета дека олтарот е најсветиот дел на црквата. Во олтарот се наоѓаат: трпеза - престол, проскомидија и ѓаконик. На престолот мора да има: антиминс, Свето Евангелие, крст, дарохранилка во која се наоѓаат материјал за причестување на болни лица, мироносница - потребна за свето крстење, свеќи, кандило и службеник. Проскомидијата е место во олтарот, каде се чува се што е потребно за богослужба: путир, дискос, копје, лажичка, одела за служба ...

• 
  План на катедрала со трансепт
• 
  главен брод
• 
  странични бродови
• 
  надолжна градба
• 
  трансепт попречна градба
• 
  презбиториум
• 
  Хор
• 
  апсида

• „Црквата во Новоград“ - расказ на рускиот писател Исак Бабел.^[1]
• „Катедрала“ - расказ од истоимената збирка на американскиот писател Рејмонд Карвер од 1983 година.^[2]
• „Црква“ — песна од истоимената збирка на македонскиот поет Блаже Конески од 1988 година.^[3]
• „Напуштена црква“ (шпански: Iglesia abandonada) - песна на шпанскиот поет Федерико Гарсија Лорка.^[4]
• „Пред црквата“ - песна на полската поетеса Марија Павликовска-Јасножевска.^[5]
• „Олтар“ - песна на македонскиот поет Анте Поповски.^[6]
• „Во катедралата“ - песна на германскиот поет Рајнер Марија Рилке.^[7]
• „Катедрала“ (француски: La Cathédrale) - роман на францускиот писател Жорис-Карл Уисманс од 1898 година.
• „Овде Црква“ - песна на македонската група ПМГ Колектив од 2012 година.^[8]
• Црква (англиски: The Church) — австралиска рок-група, основана во 1980 година.^[9]
• „Црквичката Грејстоун“ (англиски: Greystone Chapel) - песна на американскиот кантри-музичар Г. Ширли (G. Shirley).^[10]

• Church from the Catholic Encyclopedia (англиски)
• Churches Encyclopedia Архивирано на 10 јануари 2010 г. (англиски)
• United Status Church Directory (All Denominations) Архивирано на 16 декември 2012 г. (англиски)
• Archeologist discover first Church (англиски)

• 
  Црквата Св. Софија во Охрид
• 
  Црквата „Св. Јован Богослов“ (Канео) во Охрид
• 
  Црквата „Св. Богородица Перивлептос“ во Охрид
• 
  Црквата „Мал св. Климент“ во Охрид (1378)
• 
  Црквата „Св. Димитрија“ во Охрид (1378-79)
• 
  Црквата „Св. Константин и Елена“ во Охрид
• 
  Црквата „Св. Богородица Болничка“ во Охрид (14 век)
• 
  Црквата „Успение на Богородица-Каменско“ во Охрид (1832)
• 
  Соборната црква „Св. Климент Охридски“ во Скопје
• 
  Црквата Св. Спас во Скопје
• 
  Црквата „Св. Димитриј“ во Скопје
• 
  Црквата „Св. Спас“ во Матка, Скопје
• 
  Црквата „Св. Спас“ во Горно Нерези, Скопје
• 
  Црквата „Св. Троица“ во Радовиш
• 
  Црквата „Св. Богородица“ во Битола
• 
  Црквата „Св. Лидија Македонска“ во Свети Николе
• 
  Црквата „Св. Петар и Павле“ во Галичник
• 
  Црквата „Св. Атанасиј“ во Арбиново, Дебрца
• 
  Црквата „Св. Варвара“ во Сливово, Дебрца
• 
  Црквата „Св. Никола“ во Мраморец
• 
  Црквата св. Димитрија во Солун
• 
  Црква Рождество на Пресвета Богородица во Сараево, Босна и Херцеговина
• 
  Црквата св. Мартин во Касел, Германија
• 
  Католичката црква св. Петар и Павле во Марбург, Германија
• 
  Евагелистичката црква св. Елизабета во Марбург, германија
• 
  Евагелистичката црква св. Елизабета во Марбург, Германија
• 
  Болничката црква (Hospitalkirche) во Вецлар, Германија
• 
  Францисканската црква (Franziskanerkirche) во Вецлар, Германија
• 
  Катедралата во Вецлар, Германија
• 
  Катедралата во Франкфурт на Мајна (Frankfurter Dom), Германија
• 
  Готската црква св. Петар и Павле во Гетинген, Германија
• 
  Црквата св. Јован во Гетинген, Германија
• 
  Црквата св. Албан во Гетинген, Германија
• 
  Црквата св. Албан во Гетинген, Германија
• 
  Католичката црква св. Михаил во Гетинген, Германија
• 
  Црквата Св. Јаков во Гетинген, Германија
• 
  Црквата св. Василиј во Москва, Русија
• 
  Катедралата Преображение Господово во Санкт Петербург, Русија
• 
  Катедралата св. Софија во Новгород, Русија
• 
  Катедралата Санта Марија Асунта (или Санта Марија Матриколаре) во Верона, Италија
• 
  Катедралата „Успение на Пресвета Богородица“ во Комо, Италија
• 
  Катедралата Сан Алесандро во Бергамо, Италија
• 
  Катедралата Санта Марија Асунта во Бреша, Италија
• 
  Катедралата св. Никола во Бангкок, Тајланд