Språket sakha

Sakha er eit medlem av den nordlege greina av dei tyrkiske språka, i lag med ahor, tuvinsk og dolgansk i tillegg til sakha. Den nordtyrkiske språkfamilien er ei undergruppe av dei tyrkiske språka, som nokre lingvistar meiner er medlem av eit større altaisk språkfamilie.

På same måten som finsk, ungarsk og tyrkisk, har sakha vokalharmoni, er agglutinerande og manglar grammatisk genus. Ordstilling er som regel Subjekt Objekt Verb.

Sakha blir snakka hovudsakleg i republikken Sakha. Det blir også snakka av jakutar i Khabarovsk kraj og i små diasporasamfunn i andre delar av Russland, Tyrkia, og andre delar av verda. Dolganarane er eit folk med ein annan etnisk identitet enn jakutane, men dei snakkar ein versjon av sakha som dei fleste ser på som ein dialekt, og ikkje eit eige dolgansk språk. Dolganane held til i Krasnojarsk kraj. Sakha blir brukt som lingua franca av andre etniske minoritetar i republikken Sakha.

Eit karakteristisk trekk ved sakha er vokalharmoni. Viss den første vokal i eit sakha-ord er ein fremre vokal, vil resten av vokalane i ordet også vere fremre: kelin «rygg»: e er ein open urunda fremre vokal, i er lukka, urunda, fremre.

Konsonantar

Vokalar

Jakutisk blir skrive med det kyrilliske alfabetet: som vart laga for sakha i 1939 som ein ledd i den sovjetiske språkpolitikken, det består av det russiske alfabetet pluss 5 bokstavar i tillegg: Ҕҕ, Ҥҥ, Өө, Һһ, Үү.

Lydverdiar

Spørjeord

Spørjeord i sakha blir ståande in-situ; dei blir ikkje flytta fram til starten av setninga. Her er nokre døme:tuox «kva», kim «kven», xaydax «korleis», xas «kor mykje», xanna «kvar», xannɯk «kva slags».

Sakhafolk har ein munnleg litteraturtradisjon med epos kalla olonkho som tradisjonelt blir framførte av veltrente songarar. Eposa tek for seg sakhamytologi og soger. Fleire olonkho-dikt er blitt skrivne ned og omsette sidan 1800-talet, men berre nokre få eldre utøvarar av olonkho-tradisjonen er att. Dei har skipa eit program for å læra opp unge til å synga desse verka på språket sitt og gjenoppliva tradisjonen, men på ein noko omforma måte.^[3]

Den første publikasjonen på sakha var del av Nicolaas Witsens bok publisert i 1692 i Amsterdam.

I 2005 fekk Marianne Beerle-Moor, leiaraen for Institute for Bible Translation, Russia/CIS, heidra med ordene av sivilt mot av Republikken Sakha for omsetjinga av Det nye testamentet til sakha.^[4]

Talord

Artikkel 1 av Menneskerettsfråsegna:

Novgorodov sitt alphabet 1920–1929. (latinsk/IPA)	зɔn barɯta beje s ltatɯgar nna bɯra:bɯgar teŋ b lan t ry:ller. kiniler barɯ rk :n jd :q, s basta:q b lan t ry:ller, nna beje bejeleriger tɯlga ki:riniges bɯhɯ:lara dɔʃɔrdɔhu: tɯ:nna:q b l qta:q.
Latinsk skrift 1929—1939. (Yañalif)	Çon вarьta вeje suoltatьgar uonna вьraaвьgar teꞑ вuolan tɵryyller. Kiniler вarь ɵrkɵn ɵjdɵɵq, suoвastaaq вuolan tɵryyller, uonna вeje вejeleriger tьlga kiiriniges вьhььlara doƣordohuu tььnnaaq вuoluoqtaaq.
Modern kyrillisk, 1939-no	Дьон барыта бэйэ суолтатыгар уонна быраабыгар тэҥ буолан төрүүллэр. Кинилэр бары өркөн өйдөөх, суобастаах буолан төрүүллэр, уонна бэйэ бэйэлэригэр тылга кииринигэс быһыылара доҕордоһуу тыыннаах буолуохтаах.
Romanisert	J̌on barïta beye suoltatïgar uonna bïraabïgar teŋ buolan törüüller. Kiniler barï örkön öydööx, suobastaax buolan törüüller, uonna beye beyeleriger tïlga kiiriniges bïsïïlara doɣordohuu tïïnnax buoluoxtaax.
Engelsk	All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood.

• Kirişçioğlu, M. Fatih (1999). Saha (Yakut) Türkçesi Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu. ISBN 975-16-0587-3. 

• Krueger, John R. (1962). Yakut Manual. Bloomington: Indiana U Press. 

• Sakha Open World - Орто Дойду Arkivert 2017-09-22 ved Wayback Machine. - Nettside for sakha på nettet: Nyhende, poesi, musikk, typesnitt, forum (på sakha, Unicode)
• Baayaga-landbyen si heimeside - nyhende om og av folka i Baayaga (på sakha)
• Sakhalyy suruk Arkivert 2006-06-23 ved Wayback Machine. - Sakha Unicode-typesnitt og tastatur for Microsoft PC