Lemur katta

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz w 10. wydaniu swego dzieła Systema Naturae. Autor nadał gatunkowi nazwę Lemur catta, a jako miejsce typowe wskazał Madagaskar (łac. Habitat in Madagascar)^[1][12][13]. Linneusz swój opis oparł na żywym okazie przywiezionym z Madagaskaru w 1748 roku przez kapitana Isaaca Wortha i sportretowanym przez George’a Edwardsa^[14][15]. Jedyny przedstawiciel rodzaju lemur^[11] (Lemur), który zdefiniował w 1758 roku również Linneusz^[2].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World uznają ten takson za gatunek monotypowy^[16].

Etymologia

• Lemur: łac. lemures, lemurum (tylko w liczbie mnogiej) „duchy, widma”^[17].
• Procebus: gr. προ pro „blisko, w pobliżu”; κηβος kēbos „długoogoniasta małpa”^[18].
• Prosimia: gr. προ pro „blisko, w pobliżu”; łac. simia „małpa”^[19].
• Maki i Mococo: malgaska nazwa mocok lub mococo dla lemurów, zaadaptowana przez Buffona w 1765 roku^[20].
• catta: łac. catus „kot”; w aluzji do „kociego” wyglądu lemura katta^[21].

Lemur katta występuje w południowo-zachodnim i południowym Madagaskarze, daleko na północ aż do Belon’i Tsiribihina wzdłuż zachodniego wybrzeża oraz daleko na wschód aż do okolic w pobliżu Tôlanaro i w głąb lądu do gór Andringitra na południowo-wschodnim płaskowyżu^[16].

Długość ciała (bez ogona) 39–46 cm, długość ogona 56–63 cm; masa ciała 2,2 kg^[22][23]. Długi ogon z 13–15 białymi i czarnymi obrączkami. Ubarwienie popielate, futro gęste i wełniste.

Żyje na otwartych, suchych i skalnych, rzadko na zalesionych terenach (tryb życia naziemny) tworząc grupy złożone z 5–20 osobników. Chroni się w jaskiniach. Owocożerny, zjada również liście i nasiona, a jedynie okazjonalnie owady. Lemury katta stosunkowo dużo czasu spędzają na ziemi, nie oddalając się jednak zbytnio od swoich drzew, gotowe do natychmiastowego powrotu w przypadku najmniejszego zaniepokojenia. Aktywne wyłącznie w ciągu dnia.

Po 4,5-miesięcznej ciąży samica rodzi 1–2, rzadziej 3 młode, które wczepiają się w futro na brzuchu matki i wiszą tam, nie krępując swobody jej ruchów, do ukończenia 2. tygodnia życia. Po tym okresie przechodzą na grzbiet rodzicielki i zostają tam do momentu osiągnięcia sprawności pozwalającej im poruszać się wraz z grupą. 30 do 50% młodych ginie przed osiągnięciem pierwszego roku życia. W niewoli odnotowano lemura katta żyjącego 25 lat.

Zarówno samce, jak i samice posiadają gruczoły nadgarstkowe wielkości około 1 cm znajdujące się na wewnętrznej powierzchni przedramienia prawie 25 cm powyżej stawu nadgarstkowego. To cecha wspólna dla rodzajów Lemur i Hapalemur. Obie płcie posiadają również gruczoły w okolicy odbytu. Samce dodatkowo, gruczoły ramienne na górnej części klatki piersiowej. Służą one do znakowania terytorium i ustalania hierarchii. Znane są również walki z wykorzystaniem ogonów przesączonych zapachem z gruczołów nadgarstkowych oraz ramiennych, podczas których rywal eksponuje swój ogon, machając nim w kierunku przeciwnika^[24].

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów lemur katta został zaliczony do kategorii EN (ang. endangered ‘zagrożony’)^[10].

Gatunek ten, jak wszystkie Lemuridae spp., jest objęty konwencją CITES (załącznik I)^[25].Występuje na kilku obszarach chronionych, każdy z nich oferuje różny poziom ochrony, w rezerwacie Mahafaly podjęto działania na rzecz ochrony in situ. W działania protekcyjne zaangażowani są mieszkańcy (również dzieci w wieku szkolnym). Ochrona podejmowana jest również w strefach peryferyjnych rezerwatu ze względu na duży wpływ na ekoturystykę oraz inne korzyści dla miejscowej ludności^[26].

Lemury katta zostały wypromowane przez cykl filmów animowanych Madagaskar oraz telewizyjne seriale animowane Pingwiny z Madagaskaru i Niech żyje król Julian, w których przedstawicielem tego gatunku jest Król Julian XIII.

• C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae: secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 1–824. (łac.).
• T.S. Palmer. Index Generum Mammalium: a List of the Genera and Families of Mammals. „North American Fauna”. 23, s. 1–984, 1904. (ang.). 
• K. Kowalski (red.), A. Krzanowski, H. Kubiak, B. Rzebik-Kowalska & L. Sych: Ssaki. Wyd. IV. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1991, s. 163, seria: Mały słownik zoologiczny. ISBN 83-214-0637-8.
• R.R. Anderson R.R., Lemur catta [online], (On-line), Animal Diversity Web, 1999 [dostęp 2008-12-27]  (ang.).