Niasa (jezioro)
Niasa (też: Malawi) – jezioro pochodzenia tektonicznego, należące do grupy Wielkich Jezior Afrykańskich, położone w południowo-wschodniej Afryce. Jego wody podzielone są pomiędzy trzy państwa: Malawi, Tanzanię i Mozambik. Położone jest najbardziej na południe spośród jezior Wielkich Rowów Afrykańskich. Jezioro otoczone jest przez wysokie góry dochodzące do 3000 m. Odpływ wód z jeziora następuje poprzez rzekę Shire będącą dopływem rzeki Zambezi[2]. Na jeziorze znajduje się wiele wysp, a największymi są Likoma i Chizumulu.
 Jezioro Niasa na zdjęciu satelitarnym | |
| Położenie | |
| Państwo | |
|---|---|
| Wysokość lustra | 468[1] m n.p.m. |
| Wyspy | |
| Morfometria | |
| Powierzchnia | 29 600 km²[2] |
| Wymiary • max długość • max szerokość | |
| Głębokość • średnia • maksymalna | |
| Objętość | ok. 8400 km³[4] |
| Hydrologia | |
| Rzeki zasilające | Ruhuhu[2] |
| Rzeki wypływające | |
| Rodzaj jeziora | |
Położenie na mapie Malawi  | |
 12°11′S 34°22′E/-12,183333 34,366667 | |
 | |
Jezioro jest sklasyfikowane jako piąte na świecie pod względem objętości oraz jako dziewiąte na świecie pod względem powierzchni. Niasa ma wydłużony południkowo kształt i jestdomem dla większej liczby gatunków ryb niż jakiekolwiek inne jezioro[5], w tym co najmniej dla 700 gatunków pielęgnic[a][6]. 10 czerwca 2011 roku rząd Mozambiku wpisał jezioro na listę rezerwatów[7], natomiast w Malawi jezioro w części stanowi Park Narodowy Jeziora Malawi[5].
Jezioro Niasa jest jeziorem typu meromiktycznego co oznacza, że warstwy wody nie mieszają się ze sobą.
Położenie
Jezioro Malawi ma od 550[2] do 580 km[3] długości i około 75 km szerokości w najszerszym miejscu. Całkowita powierzchnia jeziora wynosi 29600 km²[2]. Największa występująca głębokość to 706 m i znajduje się w północnej części w miejscu głównej depresji jeziora[8]. Południowa część jeziora jest płytsza, odpowiednio 400 m w części środkowej i poniżej 200 m w części południowej[8]. Linia brzegowa jeziora przebiega przez wschodnie Malawi, zachodni Mozambik i południową Tanzanię. Największa rzeka wpływająca do Niasy, to rzeka Ruhuhu, a ujście jeziora stanowi rzeka Shire, która jednocześnie jest dorzeczem Zambezi w Mozambiku[3]. Utrata wód z jeziora w 80% jest wynikiem parowania, a jedynie 20% wody odprowadzane jest z jeziora rzeką Shire[9]
Jezioro znajduje się około 350 km na południowy wschód od jeziora Tanganika będącego kolejnym z grupy Wielkich Jezior Afrykańskich.
Park Narodowy Jeziora Malawi (ang. Lake Malawi National Park) zlokalizowany jest na jego południowym brzegu w granicach państwa Malawi[10]. Obszar ten objęty jest ochroną od roku 1980. Żyje tam wiele endemicznych gatunków ryb, będących kluczowym przykładem specjalizacji ewolucyjnej. Z tego względu park ten w 1984 roku wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Powierzchnia parku wynosi 94 km².
Jezioro Niasa (1967)
Plaża Mwaya
Plaża na przylądku Maclear
Historia
Jezioro Malawi jest jednym z głównych Wielkich Jezior Afrykańskich i leży w dolinie powstałej w pęknięciu afrykańskiej płyty tektonicznej. Szacuje się, że jezioro ma 1-2 milionów lat[11][12]. Najnowsze badania wskazują jednak, że basen jeziora zaczął tworzyć się już 8,6 miliona lat temu[13][14]. Stan wody w jeziorze zmieniał się znacznie w czasie, od 600 m poniżej[15] do 10–20 m powyżej obecnego poziomu[13]. Od swojego powstania w niektórych okresach jezioro wysychało prawie całkowicie, pozostawiając jedynie jedno lub dwa stosunkowo małe, silnie zasadowe i solankowe jeziora w miejscach, które obecnie stanowią największą głębię Niasy[13][15]. Skład chemiczny wody przypominający obecne warunki pojawił się dopiero około 60 tysięcy lat temu[15]. Szacuje się, że największe okresy niskiego stanu wody wystąpiły około 1,6 do 1,0-057 miliona lat temu (gdzie mogło dojść do całkowitego wyschnięcia), od 420 do 250-110 tysięcy lat temu[13] oraz od 25 do 18-11 tysięcy lat temu[14]. W latach 1390–1860 również wystąpił stan obniżonego poziomu wody, przy czym było to 120–150 m poniżej obecnego poziomu lustra wody[12].