Płetwal błękitny
Płetwal błękitny[33][34] (Balaenoptera musculus) – gatunek ssaka morskiego z rodziny płetwalowatych (Balaenopteridae). Największe znane zwierzę w historii Ziemi[35]. Po raz pierwszy został opisany przez szkockiego lekarza Roberta Sibbalda w 1697 roku[36]. Płetwal błękitny ma dwa otwory nosowe, małą płetwę grzbietową w tylnej części ciała i dużą płetwę ogonową z wyraźnym wcięciem pośrodku. Dawniej w oceanach żyło wiele osobników tego gatunku. Masowe polowania na wieloryby w XX stuleciu sprawiły, że populacja płetwali błękitnych zmniejszyła się wielokrotnie. Jedynym naturalnym wrogiem płetwala jest orka oceaniczna.
Balaenoptera musculus[1] | |||||
(Linnaeus, 1758) | |||||
Systematyka | |||||
Domena | |||||
---|---|---|---|---|---|
Królestwo | |||||
Typ | |||||
Podtyp | |||||
Gromada | |||||
Podgromada | |||||
Infragromada | |||||
Rząd | |||||
Podrząd | |||||
Infrarząd | |||||
Parvordo | |||||
Rodzina | |||||
Rodzaj | |||||
Gatunek | płetwal błękitny | ||||
| |||||
Podgatunki | |||||
| |||||
Kategoria zagrożenia (CKGZ)[32] | |||||
Zasięg występowania | |||||
Taksonomia
Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz, nadając mu nazwę Balæna Musculus[2]. Miejsce typowe to zatoka Firth of Forth, w Szkocji, w Wielkiej Brytanii[37]. Linneusz nie wskazał okazu typowego, swój opis oparł na starszych opracowaniach[38].
Genetyczne wsparcie dla odrębności poszczególnych podgatunków B. musculus jest stosunkowo słabe i potrzeba więcej badań, aby potwierdzić ich status[39]. Może istnieć nieopisany piąty podgatunek w tropikalnym wschodnim Oceanie Spokojnym od archipelagu Galapagos i na południe wzdłuż wybrzeża Chile[39]. Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają cztery podgatunki[39]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:
Podgatunek | Oryginalna nazwa | Autor i rok opisu | Miejsce typowe |
---|---|---|---|
B. m. brevicauda | Balaenoptera musculus brevicauda | Ichihara, 1966 | Ocean Południowy (49°59′S 28°25′E/-49,983333 28,416667)[40]. |
B. m. indica | Balænoptera indica | Blyth, 1859 | Sordip, Zatoka Bengalska, Indie[41]. |
B. m. intermedia | Balænoptera intermedia | Burmeister, 1871 | Niedaleko ujścia rzeki Lujan, Buenos Aires, Argentyna[42]. |
Etymologia
Zasięg występowania
Płetwal błękitny występuje w wodach całego świata zamieszkując w zależności od podgatunku[39][33]:
- B. musculus musculus – płetwal błękitny – północny Ocean Atlantycki i północny Ocean Spokojny.
- B. musculus brevicauda – płetwal krótkoogonowy – Ocean Indyjski i południowo-zachodni Ocean Spokojny wokół Australii.
- B. musculus indica – płetwal indyjski – północny Ocean Indyjski od Somalii po Malediwy.
- B. musculus intermedia – płetwal pośredni – Ocean Południowy.
Morfologia
Długość ciała 3170–3260 cm; masa ciała 113 000–150 000 kg[48]. Występuje dymorfizm płciowy – dorosłe samice płetwali błękitnych są większe od samców i są największymi zwierzętami, jakie kiedykolwiek żyły na Ziemi[48], z możliwym wyjątkiem eoceńskiego prawalenia Perucetus colossus[49]. Całkowitą długość i masę ciała szacuje się na 3260 cm i 113 000 kg dla płetwala błękitnego (B. m. musculus) oraz 2300 cm i 69 000 kg dla płetwala krótkoogonowego (B. m. brevicauda)[48]. Chociaż starsza literatura naukowa podaje całkowitą długość ciała do 3300 cm dla antarktycznych płetwali błękitnych, pomiary te są wątpliwe, ponieważ zostały wykonane niestandardowymi metodami na stacjach wielorybniczych[48][50]. To samo można powiedzieć o masie ciała podanej w niektórych raportach i wynoszącej 190 000 kg[51][48]. Zazwyczaj noworodki osiągają długość ciała 600–700 cm przy masie około 2000–3000 kg[48]. Ubarwienie błękitnoszare, skóra może być cętkowana.
Ekologia
Występuje w wodach wszystkich oceanów, głównie w strefie pelagialu, u wybrzeży widywany sporadycznie. Odbywa wędrówki sezonowe, w okresie letnim przemieszcza się w ślad za topniejącym lodem.
Pożywienie
Płetwal błękitny żywi się planktonem, głównie krylem, którego dziennie połyka 4 tony. Pożywienie najczęściej chwyta nurkując. Największe ilości planktonu występują w wodach podbiegunowych. Pływając w pobliżu Oceanu Arktycznego odżywia się trzema gatunkami raków. Nie gardzi też rybami. W okresie godowym, który przypada zimą, płetwale wędrują na wody tropikalne, gdzie z powodu braku żywności zmuszone są do „postu”.
Rozród i młode
Samica płetwala błękitnego rodzi raz na 2–3 lata. Ciąża trwa 340–366 dni, w miocie przychodzi na świat jedno młode. Okres godowy przypada na okres zimowy. Noworodek rodzi się w strefie równikowej, gdyż ma za słabo wykształconą warstwę tłuszczową, by przeżyć w wodach Arktyki lub Antarktyki. Mierzy 7 m długości i waży od 2,5 do 3 ton. Młody osobnik żywi się mlekiem matki, wypija go 200–300 litrów dziennie[52]. Laktacja trwa 7 miesięcy. Potem fiszbiny są na tyle rozwinięte, że młode może samo chwytać pokarm. Samice w tym czasie tracą 25% masy ciała.
Odgłosy płetwali błękitnych
Płetwal błękitny jest najgłośniejszym zwierzęciem na Ziemi[potrzebny przypis]. Potrafi wydawać dźwięki o natężeniu 190 decybeli, słyszalne przez inne płetwale z odległości ponad 800 km[53][54]. Oprócz echolokacji w zakresie ultradźwięków, płetwale wytwarzają też dźwięki w celu porozumiewania się między sobą, szczególnie w okresie godowym.
W ogólności, odgłosy wydawane przez walenie obejmują bardzo szeroki zakres długości fal, odpowiadający częstotliwościom od kilkunastu Hz do ultradźwięków. Na tym tle, śpiewy płetwali błękitnych odznaczają się szczególnie niskimi częstotliwościami. Z roku na rok zakres częstotliwości komunikacyjnych płetwali błękitnych systematycznie się zmniejsza (średnio o 31% w czasie od roku 1960 do 2009), prawdopodobnie w związku ze wzrostem obecnego w obszarze wyższych częstotliwości hałasu emitowanego przez statki[55].
Część śpiewu komunikujących się ze sobą płetwali błękitnych utrzymywana jest z bardzo dużą dokładnością na stałej częstotliwości tonu podstawowego – osobniki synchronizują między sobą emitowane częstotliwości tych tonów, utrzymując ich stałość na poziomie 0,5%. Dla porównania, interwał sekundy małej (np. między dźwiękami c i cis) wynosi ok. 6%[56].Zasugerowano[56], że dzięki tej synchronizacji słyszące się wzajemnie osobniki mogą określić wzajemną prędkość (na podstawie efektu Dopplera)[potrzebny przypis].
|
Pozostałe informacje
- Język dorosłego płetwala błękitnego waży 2700 kg, a szeroko rozwarta paszcza może pomieścić do 90 ton pożywienia, ale z powodu wąskiego przełyku nie jest w stanie połykać dużych przedmiotów.
- Serce płetwala waży 600 kg, zaś średnica aorty dochodzi do 23 cm.
- Warstwa tłuszczowa płetwala ma 0,5 m grubości.
- Samice zwykle są większe od samców.
- Płetwal błękitny nurkuje na głębokość około 500 m i pozostaje tam do 2 godzin.
- Płetwal błękitny posiada ok. 320 fiszbinów, mierzących 100 cm długości i 55 cm szerokości.
- Szkielet młodego płetwala błękitnego o długości 14,6 m znajduje się w Muzeum Przyrodniczym we Wrocławiu.
- Choć jest to najcięższe zwierzę na Ziemi, nie jest to jednak najdłuższy obecnie żyjący gatunek. Najdłuższym zwierzęciem żyjącym na Ziemi jest Lineus longissimus należący do typu wstężnic (przeciętna długość: 5–15 m, jednak zdarzają się osobniki osiągające nawet 55 m)[57].
Ochrona
W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. endangered „zagrożony”)[32]; podgatunek intermedia klasyfikowany jest jako CR (ang. critically endangered „krytycznie zagrożony”)[58]. Z powodu swoich rozmiarów płetwal błękitny był głównym celem wielorybników. Cenny był szczególnie tłuszcz – tran oraz fiszbiny, z których robiono gorsety. Do połowy XX wieku łącznie zabito około 300 000 tych wielorybów. W 1966 r. objęto je ścisłą ochroną. W tym czasie gatunek był już niemal całkowicie wytępiony. Obecnie jednak liczba płetwali błękitnych powoli wzrasta[potrzebny przypis].
Zobacz też
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
- P. Hershkovitz. Catalog of Living Whales. „Bulletin of the United States National Museum”. 246, s. 1–246, 1966. (ang.).
- The Key to Scientific Names, J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca (ang.).