Rejestrowany związek partnerski

Stosunek społeczeństwa do homoseksualności i do formalnych związków par tej samej płci jest zależny od miejsca i czasów – począwszy od pełnej akceptacji i integracji, poprzez neutralność i tolerancję, po nieuznawanie, dyskryminację, a nawet prześladowanie i fizyczną eksterminację^[5].

John Boswell podaje, że najstarsze znane zapiski o zawieraniu formalnych związków między osobami tej samej płci pochodzą z doryckiej Krety (VII wiek p.n.e.) i starożytnego Rzymu. Jego zdaniem, związki tej samej płci zawierano formalnie też w pierwszych wspólnotach chrześcijańskich^[6]. Inni naukowcy wskazują, że opis w książce „Same-Sex Unions in Premodern Europe” adelphopoiesis jako formy małżeństwa homoseksualnego, jest nadinterpretacją^[7][8]. Wraz z rosnącymi problemami ekonomicznymi i politycznymi Cesarstwa Rzymskiego, ludzie homoseksualni, jak i inne mniejszości, stali się kozłami ofiarnymi dla cesarzy Rzymu i Kościoła katolickiego, usprawiedliwiając nieudolność rządzących bądź niepowodzenia organizacji kościelnych^[9].

Najstarszy znany zapis dotyczący zawarcia małżeństwa jednopłciowego pochodzi z 1061 roku kiedy to związek zawarli Pedro Díaz i Muño Vandilaz z hiszpańskiej Galicji. Ślub został udzielony przez kapłana katolickiego w małej kaplicy, a dokumenty historyczne o tym wydarzeniu odnaleziono w Klasztorze San Salvador de Celanova^[10].

W czasach wiktoriańskich znane było bostońskie małżeństwo – związek dwóch niezamężnych kobiet, pozbawiony był relacji seksualnych^[11], jednak niektóre z nich miał charakter romantyczny. Współczesne równouprawnienie związków tej samej płci przez całe państwo zapoczątkowano w Danii, w roku 1989, gdzie wprowadzono po raz pierwszy związki partnerskie^[12], które zastąpiono w 2012 równouprawnieniem małżeństw.

Uznanie

Państwa i inne jednostki terytorialne, w których uznawane są związki partnerskie (obejmujące pary osób tej samej płci i ewentualnie też pary różnopłciowe). Daty uprawomocnienia podano w nawiasach. Na liście nie uwzględniono krajów, w których możliwe było zawieranie związków partnerskich. W przeciwieństwie do Urugwaju (hiszp. unión concubinaria) i Wielkiej Brytanii (ang. civil partnerships), nie utrzymano możliwości zawarcia związku partnerskiego i zastąpiono je całkowicie przez uznanie małżeństw osób tej samej płci lub unieważniono po okresie współistnienia z powodu naruszenia prawa równości obywatelskiej i niedyskryminacji^[13]. Do tych krajów należą: Argentyna, Belgia, Dania, metropolitalna Francja, Hiszpania, Holandia, Islandia, Kanada, Luksemburg, Norwegia, Nowa Zelandia, Portugalia, Republika Południowej Afryki, Szwecja, niektóre stany Brazylii, Meksyku i USA.

Afryka

Ameryka Południowa

Ameryka Północna

Azja

Europa

Oceania

Honorowanie

Na świecie

W niektórych państwach regulacje prawne honorują zawarte za granicą związki partnerskie. Jednak rzadko jest to akceptacja bezwarunkowa. W Stanach Zjednoczonych pomimo istnienia zasady full faith and credit (pełnego, wzajemnego uznawania aktów i czynności prawnych dokonanych w innym stanie) prawo federalne dopuszcza odmowę skutków prawnych związkom niebędącymi małżeństwami różnopłciowymi. Uznania związków partnerskich poza granicami państwa, w którym został zawarty nie gwarantuje także w jej krajach Unia Europejska. Związki pozbawione konstytutywnych cech małżeństwa nie muszą być akceptowane przez polskiego ustawodawcę. Sprawy nie powiązane bezpośrednio z uznaniem związku, takie jak zobowiązania alimentacyjne, mogą być traktowane przez polskie sądy jako zobowiązania pozaumowne lub mogą być zastosowane przepisy analogiczne^[119]. Mimo to, większość państw, w tym Polska, zobowiązała się bez zastrzeżeń do akceptowania aktów prywatnego prawa międzynarodowego w kwestii związków partnerskich, które jej prawodawstwo ignoruje^[120][121].

W Polsce

Główny artykuł: Sytuacja prawna i społeczna osób LGBT w Polsce.

Polska nie uznaje obecnie formalnych związków partnerskich, w tym tych zawartych w krajach, gdzie są one możliwe, jednak kilkukrotnie składano propozycje ich uznania.

W 2004 senator Maria Szyszkowska przedstawiła projekt ustawy o zarejestrowanych związkach partnerskich^[122] Mimo wniosku 26 senatorów o „uczczenie pamięci” Jana Pawła II przez wycofanie inicjatywy ustawodawczej^[123], projekt został zatwierdzony przez Senat, jednak nie został on poddany głosowaniu w Sejmie IV kadencji z powodu niewprowadzenia go przez ówczesnego Marszałka Sejmu Włodzimierza Cimoszewicza do porządku obrad. To spowodowało, że – zgodnie z zasadą dyskontynuacji – projekt przepadł.

W styczniu 2008 na zapytanie o kwestie regulacji prawnych związków partnerskich rzecznik rządu Donalda Tuska Agnieszka Liszka odpowiedziała: Rada Ministrów nie zajmowała się i nie będzie zajmować się tą sprawą^[124].

W czerwcu 2009 powstała Grupa Inicjatywna ds. związków partnerskich, której celem jest przeprowadzanie konsultacji społecznych dotyczących oczekiwań w zakresie regulacji prawnej związków partnerskich w Polsce oraz zainicjowanie i kontynuacja debaty publicznej na ten temat^[125]. Po roku jej działania powstał projekt ustawy^[126]. Został on zaprezentowany w Sejmie 17 maja 2011 – z tej okazji wystosowano też apel do Marszałka Grzegorza Schetyny zaprezentowany na konferencji zorganizowanej w redakcji Gazecie Wyborczej^[127].

W styczniu 2013 Sejm, po burzliwej dyskusji^[128], głosami posłów PiS, SP, zdecydowanej większości posłów PO^[129] i PSL odrzucił w pierwszym czytaniu poselskie projekty ustaw o związkach partnerskich wraz z przepisami wprowadzającymi przygotowane przez SLD, RP oraz PO^[130][131]. Przed głosowaniem ówczesny minister sprawiedliwości Jarosław Gowin poinformował, że w ocenie jego resortu wszystkie przedstawione projekty są sprzeczne z art. 18 Konstytucji, z czym nie zgodził się premier Donald Tusk podkreślając, że w sprawie konstytucyjności rozpatrywanych projektów nie ma stanowiska żadnej instytucji rządowej^[132][133]. Premier Donald Tusk wygłosił przemówienie głosząc, że związki partnerskie to nie sprawa sumień, lecz przywództwa w partii, aczkolwiek nie wprowadzono dyscypliny partyjnej w tej sprawie, mimo stosowania jej nawet w sprawach dotyczących wicemarszałków sejmu^[134][135].

Wraz z projektem ustawy o związkach partnerskich wniesiona została poprawka do ustawy z dnia 4 lutego 2011 r. Prawo prywatne międzynarodowe. Propozycja zmian obejmowała wprowadzenie nowego rozdziału o tytule „Sprawy partnerskie”^[136]. Propozycja zmian nie została uchwalona.

W lutym 2018 Nowoczesna złożyła ustawę o związkach partnerskich^[137]. 13 lipca 2019 przewodniczący PO Grzegorz Schetyna w ramach forum programowego Koalicji Obywatelskiej zapowiedział wprowadzenie rejestrowanych związków partnerskich^[138] (wobec których stanowisko PO wcześniej ewoluowało).

Zawieranie za granicą

Niektóre kraje dają możliwość zawarcia związku partnerskiego parom, które nie mieszkają na jego terytorium i nie mają jego obywatelstwa. Do tych krajów zaliczają się między innymi^[139]:

•  Chorwacja
•  Irlandia
•  Malta
•  Niemcy
•  Wielka Brytania

Związek partnerski zawarty w tych krajach może być nieuznawany w kraju pochodzenia. Konieczna może być droga sądowa (zob. Orlandi i inni przeciwko Włochom).

Kraje

Debaty na temat formalnego uznawania związków tej samej i/lub różnej płci zostały zapoczątkowane w następujących krajach i jednostkach terytorialnych:

•  Boliwia^[140]
•  Chiny
  •  Hongkong^[141]
•  Filipiny^[142]
•  Izrael^[143]
•  Japonia^[144]
•  Kostaryka^[145]
•  Kuba^[146]
•  Litwa^[147]
•  Łotwa^[148]
•  Meksyk
  •  Jukatan^[149]
•  Panama^[150]
•  Peru^[151]
•  Polska^[152] – na równi z debatą o uznaniu małżeństw osób tej samej płci^{[153][154][155][156]}
•  Rumunia^[157][158]
•  Serbia^[159]
•  Słowacja^[160]
•  Tajlandia^[161]
•  Wenezuela^[162]

Przebieg debat

Argumenty za

Argument równouprawnienia

Zwolennicy stworzenia regulacji prawnych dla par osób tej samej płci i kraje które je wprowadziły uważają, iż orientacja seksualna nie powinna wpływać na prawa obywateli w obrębie społeczeństw i nie może być powodem do dyskryminacji w jakimkolwiek aspekcie życia społecznego^{[163][164][165][166]}. Osoby pozostające w związku z inną osobą tej samej płci nie powinny odczuwać nacisków ze strony środowiska by ukrywać swoją orientację seksualną, lub wstydzić się swoich związków lub publicznego okazywania uczuć, np. trzymania się za ręce, wzajemnych pocałunków, co w niektórych systemach prawnych jest zaliczane do wykroczeń^[167]. Zwolennicy uważają, że związki osób tej samej płci powinny być uznane, w tym samym lub podobnym stopniu, co związki osób różnej płci^[168].

Argument pomyślności obywateli

Środowisko naukowe podkreśla negatywny wpływ dyskryminacji prawnej na funkcjonowanie psychiczne i społeczne nie tylko osób homoseksualnych, jak również reszty społeczeństwa, zwłaszcza ich rodzin. Ich zdaniem, niechęć względem prawnego uznania związków tej samej płci prowadzi do trwałego poczucia wykluczenia i napiętnowania mniejszości seksualnych, jak i tych, którzy są posądzani o bycie mniejszością seksualną. Psychologowie aktywnie wspierają równouprawnienie osób homoseksualnych i heteroseksualnych. Swoją postawę opierają na wynikach badań, które stwierdzają brak różnic między jakością związków tworzonych przez osoby homoseksualne i heteroseksualne, zdolnością do wychowywania dzieci przez te osoby, jak i brak różnic w ich zdrowiu psychicznym^[169][170]. Poseł Robert Biedroń ostrzegł, że wiele osób homoseksualnych opuściło Polskę z powodu dyskryminacji obywateli LGBT przez polski system prawny^[171].

Argument sprawiedliwości społecznej

Zdaniem zwolenników potrzebne jest uregulowanie wielu kwestii, z którymi często spotykają się pary jednopłciowe. Mowa jest tu o takich prawach i obowiązkach jak przykładowo^{[172][173][174][175]}:

• automatyczna wspólnota majątkowa między partnerami,
• prawo do odwiedzin w szpitalu chorego partnera lub partnerki oraz informacji o jego lub jej stanie zdrowia,
• prawo do otrzymania dokumentacji o stanie zdrowia partnera lub partnerki,
• prawo o decydowaniu w kwestii dalszego leczenia partnera lub partnerki w przypadku ciężkiej choroby,
• prawo do odbioru korespondencji partnera lub partnerki,
• prawo do odbioru wynagrodzenia za pracę partnera lub partnerki,
• prawo do wspólnego opodatkowania partnerów lub partnerek,
• prawo do ubiegania się wspólnie o przyznanie kredytu,
• obowiązek alimentacyjny,
• prawo do renty bądź emerytury po zmarłym partnerze lub partnerce,
• prawo do odmowy składania zeznań przeciwko partnerowi lub partnerce,
• prawo do dziedziczenia ustawowego po zmarłym partnerze lub partnerce,
• prawo do organizowania pochówku partnera lub partnerki,
• prawo do reprezentacji partnera lub partnerki, np. przy wypożyczaniu książek i rezerwacji biletów
• prawo do wspólnego najmu: w razie śmierci jednego z partnerów lub jednej z partnerek, żyjący partner lub partnerka mogą przejąć najem,
• prawo do bycia traktowanymi jako osoby spokrewnione więzami emocjonalnymi

Niektóre z tych praw, które przysługują stabilnym związkom osób różnej płci teoretycznie mogłyby być rozwiązane dzięki umowom prawnym i notarialnym, lecz w praktyce te umowy bywają niehonorowane, a ich moc prawna jest bardzo ograniczona^[176].

Argument ekonomiczny

Obywatele LGBT są obywatelami płacącymi podatki i pomimo tego, iż niektóre z praw par różnej płci mogłyby być dostępne dla osób pozostających w nieformalnych związkach partnerskich w Polsce, dzięki podpisaniu stosownego pełnomocnictwa spisywanego u notariusza lub w inny sposób, te deklaracje notarialne są często bezwartościowe, ponieważ są pozbawione mocy prawnej i bywają niehonorowane^[176]. Są one także związane z wysokimi opłatami bądź podatkiem, z których zwolnieni są małżonkowie, bez względu na to czy posiadają potomstwo, czy nie^[177].

Według Richarda Floridy wysoki poziom tolerancji przyciąga ludzi twórczych oraz umożliwia im publiczne funkcjonowanie. Amerykański ekonomista posługuje się wskaźnikiem nazywanym „Gay Index”, czyli odsetkiem osób jawnie deklarujących orientację homoseksualną. W miastach gdzie poziom tolerancji jest wyższy rozwój nauki i przemysłu jest większy^[178].

Argument religijny

Odpierając stanowisko katolicyzmu, religijni zwolennicy wprowadzenia związków partnerskich twierdzą, że podstawowym celem małżeństwa, jak i związku partnerskiego jest stworzenie społecznej i prawnej platformy dla wzajemnej miłości i wzajemnego wsparcia małżonków lub partnerów czy partnerek. Funkcje rodzicielskie i wychowawcze w małżeństwie lub są dobrowolne i zazwyczaj nie obejmują całego okresu trwania małżeństwa, a prawa jakie posiadają małżonkowie w większości nie zależą od faktu posiadania dzieci^[179]. Zwolennicy są zdania, że strach przed wprowadzeniem związków partnerskich jest strachem przed zmianą^[180].

Papież Franciszek jeszcze jako kardynał zaproponował związki partnerskie jako „mniejsze zło”, kiedy w Argentynie trwała debata nad uznaniem małżeństw osób tej samej płci^[181]. Kościoły państwowe m.in.: Szwecji, Danii i Holandii błogosławią związki zarówno tej samej, jak i różnej płci. Kościół katolicki sprzeciwia się jednak związkom osób tej samej płci^[182].

Argument biurokratyczny

Pomimo tego, że związek partnerski można do pewnego stopnia stworzyć poprzez notariusza, jest to kosztowne, a także istnieje problem z ich uznawaniem^[176]. Formalności związane z załatwieniem wszystkich umów są bardzo skomplikowane, czasochłonne, a jednocześnie bywają niehonorowane^[176].

Argument konstytucyjny

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej nie zabrania możliwości zawierania związków partnerskich, choć przeciwnicy twierdzą inaczej, a konstytucja winna być interpretowana z życzliwością względem obywateli Polski, kierując się preambułą i innymi przepisami prawa^{[183][184][185]}. Przykładami są:

Argument patriotyczny i reputacji Polski

Tradycyjnie Królestwo Polskie, Korona Królestwa Polskiego, Rzeczpospolita Obojga Narodów, których spadkobierczynią jest III Rzeczpospolita (współczesna Polska), były krajami postępowymi i tolerancyjnymi.

Obecnie Polska jest postrzegana na świecie jako kraj homofobiczny^{[186][187][188][189]}. Unikanie wprowadzenia związków partnerskich zostało nazwane przez posła Tadeusza Iwińskiego ciosem w reputację Polski^[190], a przez profesora Jana Hartmana wstydem dla polskiej demokracji^[191]

Argument rodzinny

Rodziny LGBT istnieją nawet w tych społeczeństwach, które są im wrogie^[192][193]. Związki partnerskie dałyby rodzinom LGBT więcej stabilności i umożliwiałyby rodzicom lub opiekunom przekazanie opieki nad osieroconym dzieckiem w przypadku śmierci jednego rodzica lub opiekuna, na rzecz jego lub jej żyjącego partnera lub partnerki^{[194][195][196]}.

Argument zmian społecznych

Związki partnerskie są uznawane w państwach otwartych, a zmiany społeczne w Polsce są bardzo dynamiczne na korzyść możliwości zawierania związków partnerskich, zwłaszcza tej samej płci: w 2002 jedynie 15% Polaków popierało związki partnerskie tej samej płci, w 2010 już 45%^[197], w 2013 – 47%^[198], a w 2017 – 52%^[199]. Rośnie liczba konkubinatów, które nie mają dostępu przynajmniej do części praw małżeństw^[200][201].

Argumenty przeciw

Argumenty religijne i moralne

Zgodnie z doktryną kościoła katolickiego, islamu, judaizmu ortodoksyjnego, bahaizmu, hinduizmu i wielu sekt indyjskich małżeństwo jest uświęconym przez Boga związkiem kobiety i mężczyzny. Kościół katolicki jest przeciwny wprowadzaniu pozamałżeńskich regulacji prawnych, zwłaszcza dotyczących osób tej samej płci. Rejestrowane związki partnerskie według doktryny tego wyznania nie spełniają wymogów małżeństwa, gdyż związek ten skierowany jest, zgodnie z nauką tego Kościoła, do dobra zarówno kobiety i mężczyzny oraz głównie w celach prokreacji^[202]. Według Kościoła katolickiego wprowadzanie w prawie zapisu o związkach partnerskich jest „legalizacją zła”. Jednocześnie Kościół katolicki oczekuje od swoich wiernych „przeciwstawienia się zalegalizowaniu prawnemu związków homoseksualnych” i zaleca osobom homoseksualnym celibat, zaś wobec parlamentarzystów katolickich, którzy „mają do czynienia z prawem przychylnym związkom homoseksualnym”, nakłada „obowiązek moralny” wyraźnego publicznego sprzeciwu i głosowania przeciw projektowi ustawy^[203]. Ks. prof. Andrzej Szostek, etyk z Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego uważa, że związki partnerskie (również dla par heteroseksualnych) prowadzą do „pomnożenia chaosu społecznego”^[204]. Teolog ks. Giovanni Cavalcoli stwierdził, iż trzęsienie ziemi w centralnych Włoszech, w których zginęły setki osób, są ‘karą boską’ za uznanie we włoskim prawie związków partnerskich, które jego zdaniem „obrażają rodzinę” i „godność małżeństwa”^[205].

Argument konstytucyjny

Według Marka Biernackiego związki quazi-małżeńskie proponowane w przedstawianych w polskim sejmie projektach ustaw o związkach partnerskich były niezgodne z konstytucją. W wywiadzie dla prasy polityk zaznaczył, że jest to wypowiedź prywatna^[206].

Argument nierównego traktowania

Do przeciwników związków partnerskich należą działacze LGBT, którzy uznają związki partnerskie jako dyskryminującą i poniżającą alternatywę dla małżeństwa. Ich zdaniem wcześniej nieznany termin jest zaproszeniem do nierównego traktowania, kiedy celem równouprawnienia powinna być równość małżeństw. Ci działacze podkreślają, że możliwość zawierania małżeństw tej samej płci nie krzywdzi nikogo, ponieważ wszystkie małżeństwa mają prawa i obowiązki, a może krzywdzić przez stygmatyzację dzieci par tej samej płci^[207].

Argument niewystarczającego poparcia

Istnieje duży stopień poparcia dla związków partnerskich osób różnej płci pozostających w stałych związkach (85% w Polsce), który jest dużo mniejszy dla związków tej samej płci. Stąd wiele debat na temat uznania związków partnerskich skupia się na tych właśnie związkach osób tej samej płci i homoseksualizmie. W przypadku Polski, choć większość ankietowanych – 57% nie akceptuje legalizacji małżeństw homoseksualnych, to 52% wyraża zgodę na legalizację związków partnerskich osób tej samej płci^[199].

Zmienność poparcia

Poparcie społeczne wobec związków partnerskich osób tej samej płci podlega ciągłym zmianom, np. w Polsce i Słowacji^[213], z rosnącym poparciem^[214], przy czym obydwa te kraje nie uznają związków partnerskich (np. osób tej samej płci)^[215].

Poparcie w wybranych krajach świata

Najnowsze sondaże w kwestii uznania związków partnerskich osób tej samej płci

Kraj	Sondażownia	Rok		Za	Przeciw	Nie wiedzą/Obojętni/Nie dali odpowiedzi/Inne
Czechy	Centrum pro výzkum veřejného mínění (CVVM)	2017	[228]	76%	19%
Estonia	Turu-uuringute AS	2012	[229]	46%	46%
Grecja	Focus Bari	2015	[230]	70%	10%
Litwa	Vilmorus	2013	[231]	7%	79%
Polska	IPSOS	2017	[232]	52%	43%
Słowacja	Focus	2015	[227]	50,4%	34,7%

Osobny artykuł: Rodzicielstwo LGBT.

Rejestrowane związki partnerskie umożliwiają parom jednopłciowym adopcję dzieci tylko w niektórych krajach^[255]. W Finlandii, Niemczech i Izraelu prawo adopcji ma jedna z osób pozostająca w związku partnerskim, nie ma zaś tego prawa para^[256]. W Polsce i Rumunii adoptować może osoba samotna.

W Niemczech w wyniku decyzji Trybunału Konstytucyjnego partner w związku jednopłciowym otrzymał prawo adopcji dziecka, którego rodzicem biologicznym lub adopcyjnym jest drugi uczestnik związku. Uznano, że takie rozwiązanie umożliwia lepszą opiekę nad dzieckiem oraz zapewnia mu możliwość dziedziczenia po obu uczestnikach związku, pod których opieką i rodzicielstwem pozostaje^[196].

Z 78 badań naukowych, 74 potwierdzają^[257], że dzieci wychowywane przez homoseksualnych rodziców rozwijają się prawidłowo. Podobnie, organizacje skupujące psychologów: Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne^[258], Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne^[259], Amerykańskie Towarzystwo Psychoanalityczne^[260], Amerykańska Akademia Pediatryczna^[261][262], Kanadyjskie Towarzystwo Psychologiczne^[263] i Amerykańska Akademia Psychiatrii Dzieci i Młodzieży^[264].

Ponad 90% umów partnerskich zawartych we Francji w 2006 roku dotyczyło par heteroseksualnych^[265]. W roku 2010 związki między osobami tej samej płci stanowiły 4,4% związków partnerskich zawieranych we Francji^[266]. Pomimo to, niektórzy przeciwnicy związków partnerskich twierdzą, że związki partnerskie to związki tylko tej samej płci^[267].

Prawo o „zarejestrowanych związkach partnerskich” m.in. we Francji (związek nazywany PACS) stosuje się dla dwóch osób, które nie chcą lub nie mogą zawrzeć małżeństwa. PACS-y stanowiły 17,7% wszystkich rodzajów legalnych związków zawieranych we Francji w 2005 roku (reszta to małżeństwa)^[268]. Związki partnerskie obejmują pary jednej płci i pary odmiennej płci także w Nowej Zelandii^[269], Urugwaju^[270], Brazylii^[271] oraz 6 stanach USA^[272]. W Brazylii w roku 2012 notariusz zarejestrował także związek partnerski dwóch kobiet i jednego mężczyzny^[271].

• 1 października 1989 – Kopenhaga, Dania – Axel Axgil i Eigil Axgil zawarli pierwszy zarejestrowany na świecie związek partnerski^[273]
• marzec 2001 – Kolonia, Niemcy – Hella von Sinen, komediantka i gwiazda telewizyjna formalnie zawarła związek z Cornelią Scheel, córką byłego prezydenta Niemiec, Waltera Scheela
• 4 stycznia 2002 – Sztokholm, Szwecja – Per-Kristian Foss, norweski polityk konserwatywny i minister finansów w latach 2001–2005 oraz Jan Erik Knarbakk
• 20 września 2003 – Malibu, Kalifornia – Melissa Etheridge, nagrodzona Grammy gitarzystka, piosenkarka i aktorka oraz Tammy Lynn Michaels zawarły związek partnerski (bez ceremonii)
• 21 grudnia 2005 – Londyn, Wielka Brytania – Elton John, brytyjski muzyk oraz David Furnish, kanadyjski producent filmowy, zawarli związek partnerski, później przekształcony w małżeństwo
• 1 lutego 2007 – Saltillo, stan Coahuila – Meksyk – Karina Almaguer oraz Karla Lopez zawarły pierwszy rejestrowany związek partnerski w Meksyku
• 12 października 2007 – Dukinfield, Anglia – Waldemar Zboralski oraz Krzysztof Nowak zawarli pierwszy rejestrowany związek partnerski Polaków (poza granicami Polski)^[274].

• Prawne aspekty homoseksualizmu
• Konkubinat
• Małżeństwo
• Małżeństwo osób tej samej płci
• Miłość
• Pacte civil de solidarité
• Status prawny związków osób tej samej płci w Europie

Informacje w projektach siostrzanych

Multimedia w Wikimedia Commons

Cytaty w Wikicytatach

Definicje słownikowe w Wikisłowniku

Książki

• John Boswell: Same Sex Unions in Premodern Europe. Nowy Jork: 1994. ISBN 0-679-432280.brak strony w książce
• Miłość nie wyklucza (serwis kampanii społecznej i kompendium wiedzy na temat związków partnerskich)

Artykuły

• „Zakazane związki” (serwis „Racjonalista”)
• Związki partnerskie w Polsce i na świecie (serwis w portalu Kobiety Kobietom)
• Związki na tak!, Mariusz Kurc, Krzysztof Tomasik. innastrona.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-04)]. (serwis Innastrona.pl)
• Związki jednopłciowe. Polska, Europa, Świat, Mariusz Kurc. homoseksualizm.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-08-22)]. (serwis Homoseksualizm.org.pl)
• http://www.innastrona.pl/newsy/4959/nowy-jork-mowi-tak/