Rezerwat przyrody Morysin

Powierzchnia rezerwatu (obejmującego park, północną zatokę Jeziora Wilanowskiego i wyspę na jeziorze) wynosi: 53,4565 ha^[2]. Wokół rezerwatu wyznaczono otulinę o powierzchni 254,18 ha^[2]. Obszar rezerwatu podlega ochronie czynnej^[3].

Cel powołania rezerwatu to ochrona fragmentu doliny Wisły z lasem łęgowym i licznymi okazami drzew pomnikowych oraz bogatą florą i fauną^[4].

Zespół przyrodniczo-krajobrazowy Morysina wszedł w skład Wilanowskiego Parku Kulturowego, obejmującego także zespoły Gucin Gaju i skarpy warszawskiej wraz z ich otoczeniem i powiązaniami krajobrazowymi oraz zespoły rezydencjonalne Wilanowa, Ursynowa i Natolina.

Rezerwat ten położony jest na terenie Warszawskiego Obszaru Chronionego Krajobrazu (Dz. Urz. Woj. Maz. Nr 42/14.02.2007 r., poz. 870)^[5][6].

Do 19 września 2014 r., kiedy wszedł w życie plan ochrony rezerwatu, był to teren dostępny tylko na mocy pozwolenia Regionalnego Dyrektora Ochrony Środowiska w Warszawie. Obecnie wstęp do parku jest możliwy bez pozwolenia i może odbywać się po ścieżkach wskazanych w planie ochrony – prowadzących obok zabytkowych ruin domku stróża w dwóch kierunkach: do ruin rotundy i do gajówki.

Siedlisko i roślinność

Dominującymi siedliskiem w rezerwacie jest las łęgowy^[7][8] z elementami grądu niskiego i typowego. Drzewostany przetrwały dzięki przyłączeniu na początku XIX wieku do parku Wilanowskiego. W czasach późniejszych dzięki brakowi pielęgnacji przez kilkadziesiąt lat niemal zupełnie zatarły się ślady ingerencji człowieka^[7]. W parku znajdują się duże ilości martwego drewna stanowiącego siedlisko życia wielu organizmów^[8].

Kilkadziesiąt drzew rezerwatu wykazuje rzadko spotykane rozmiary – topole białe osiągają do 2 m średnicy pnia (i wysokości 30-35 m), wiązy do 1,3 m, topole czarne do 2,2 m^[7]. Niektóre drzewa uznano za pomnik przyrody:

(te wszystkie drzewa stanowią jeden pomnik przyrody)

W 2012 roku zniesiono status pomnika przyrody wiązu o obwodzie pnia na wysokości 1,3 m – 350 cm^[11]. Obecnie pomnikiem jest więc już nie 18, ale 17 drzew^[12][a][3].

W parku spotykane są również wielkie czeremchy^[7]. Z kolei Sumiński i Tenenbaum w 1921 r. pisali w swoim przewodniku o największej pod Warszawą ilości kwitnących tutaj tych krzewów^[13].

Bardzo bogate jest też runo^[7].

Fauna

Według dawniejszych danych wśród ptaków spotykane są tutaj m.in. uszatka, puszczyk, dzięcioły (np. zielony^[14]). W 1999 r. na Wilanówce koło parku widziano niepłochliwą samicę tracza nurogęsi z pisklętami, w końcu lat 80. gnieździły się tu turkawka (wymieniana już u Sumińskiego i Tenenbauma w 1921 r.^[13]), według badań z lat 1994–1995 strumieniówka, gnieżdżą się w parku świergotek drzewny (Luniak 2001), strzyżyk, lubiące stare drzewostany wilga (dane z 1990 r.) i kowalik, ok. 1990 r. gil^[14].

Według nowszych informacji dostępnych w 2010 roku w rezerwacie gnieżdżą się lub prawdopodobnie gnieżdżą się 34 gatunki ptaków, a najliczniejszą grupą gatunków są dziuplaki. W porównaniu z latami poprzednimi wycofało się 9 spośród 40 wcześniej gniazdujących gatunków leśnych – m.in. uszatka, turkawka i pokrzywnica, a pojawiły 3 nowe – myszołów, słowik rdzawy i dzięcioł czarny^[15].

Spośród ssaków występują w parku lis^[7][16], łasicowate (borsuk europejski, kuna, łasica pospolita^[7][16], norka amerykańska, wydra europejska^[16]), sarna europejska^[7][16], dzik^[16], zając^[7][16], gryzonie (wiewiórka, nornica ruda, piżmak, badylarka, mysz leśna i polna, nornik zwyczajny), nietoperze (nocek rudy i raz stwierdzony nocek Natterera, borowiec wielki i raz stwierdzony borowiaczek, karlik większy i drobny, gacek brunatny), jeż wschodni, ryjówkowate (ryjówka malutka i aksamitna), kret^[16]. Łaszek (1980 r.) wymienia również królika^[7], Sumiński i Tennenbaum (1921 r.) pisali o gronostaju^[13].

W rezerwacie występuje też zaskroniec, raz stwierdzono padalca. Jest również kilka gatunków płazów (żaba śmieszka, moczarowa i trawna, raz stwierdzono ropuchę szarą)^[16]. Sumiński i Tenenbaum wymieniali w 1921 roku huczka i traszki^[13].

Autorzy ci pisali również m.in. o dużej ilości gatunków wijów oraz najliczniejszych pod Warszawą żyworódkach zamieszkujących łachę, nad którą położona jest część parku^[13].

Zespół parkowy w Morysinie^[17] (Zespół urbanistyczno-architektoniczny (budowlany) Morysin^[18]) jest wpisany do rejestru zabytków (Nr Rej. 640/1-6^[18] bez 5^[17]). Są to następujące obiekty:

• park^[17][18][8]
• ruiny pałacyku^[17] (Pałac, ruina^[18], pałacyk z rotundą^[3]). Rotunda nawiązuje do świątyni Herkulesa na Forum Boarium w Rzymie^[8].
• domek stróża^[17][3] (Dom stróża, ruina^[18], domek dozorcy^[8])
• gajówka^{[17][18][3][8]}
• Oraculum (pozost.)^[18], nie ma już w rejestrze zabytków – zostało przeniesione do Pawilonu Rzeźby w parku pałacu wilanowskiego^[17]. Zasadniczą jego częścią była kamienna figurka Dionizosa^[8].
• brama^[17][3] (Brama pseudośredniowieczna z budynkiem^[18]), brak decyzji NID^[17]

Jedynie ostatni obiekt znajduje się poza rezerwatem. Domek stróża jest opatrzony datą wpisu 4.1965, pozostałe obiekty 4.1973 (73-04-01^[18])^[17].

W granicach rezerwatu znajdują się również zabytki figurujące w inwentarzu muzealnym wpisanego pod nr 639/3 z 1.07.1965 oraz 639/3 z 1.01.1973 parku pałacowego z wystrojem architektoniczno-rzeźbiarskim^[17]:

• pomnik Bitwy Raszyńskiej^[17][3]
• most rzymski^[17][3]

Zarówno zespół parkowy w Morysinie jak i park pałacowy są częścią zespołu pałacowo-ogrodowegoWilanów, nr rej.: 639/1 z 1.01.1973 i z 1.07.2008^[17].

• 
  Ruiny pałacyku.
• 
  Gajówka.
• 
  Domek stróża.
• 
  Ruiny bramy negotyckiej na polach morysińskich sąsiadujących z rezerwatem Morysin.
• 
  Pomnik Bitwy Raszyńskiej.
• 
  Most rzymski.

W wieku XVII-XVIII Morysin w całości był porośnięty lasem łęgowym, który ze względu na naturalne granice pełnił funkcję zwierzyńca. W początku XIX wieku - za rządów Stanisława Kostki Potockiego - ówczesnego właściciela dóbr wilanowskich, jego północną część przekształcono w park romantyczny i nazwano Morysinem na cześć wnuka Potockiego - Maurycego Eustachego, zwanego zdrobniale Morysiem. W parku w 1811 r. wzniesiono pałacyk z rotundą wzorowaną na świątyni Westy w Tivoli, a w 1825 tzw. oraculum, czyli figurę pogańskiego bóstwa między dwoma kolumnami. Park ten był skomunikowany z wilanowskim zespołem pałacowym dzięki wodom Jeziora i Kanału Sobieskiego. Istniały także kanały wewnątrzparkowe, które pozwalały podpływać łodziami aż do stóp pałacyku-rotundy. W połowie XIX wieku w parku powstał murowany dom dozorcy oraz drewniana gajówka, a park przebudowano, tworząc modne wówczas klomby. W 1846 r. na otwartym terenie na południe od parku (na polach morysińskich) wybudowano ceglaną neogotycką bramę, która zamykała wysadzaną drzewami aleję położoną na osi pałacu w Wilanowie. Park pełnił rolę rekreacyjno-wypoczynkową dla właścicieli pałacu i ich gości do 1939 r., kiedy to zaczęła się jego dewastacja. Po 1945 r. park włączony został do Muzeum Narodowego w Warszawie, a od 1995 r. jest własnością Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie.

W 1973 r. park został wpisany do rejestru zabytków województwa warszawskiego, w 1994 r. został uznany na mocy zarządzenia Prezydenta RP za część Warszawy – pomnika historii.

• 
  Tablice rezerwatu
• 
  W rezerwacie
• 
  Martwe drewno
• 
  Kanał Sobieskiego – przewrócone drzewo pod wodą
• 
  Działki pracownicze w 2010 roku
• 
  Dawne tablice z zakazem wstępu
• 
  Oznakowanie szlaku

• Artykuł o Parku – dużo zdjęć – dawnych i pokazujących teraźniejszy stan parku
• Rezerwat Morysin z satelity
• Zarządzenie w sprawie ustanowienia planu ochrony dla rezerwatu przyrody „Morysin” (w załącznikach plan wskazujący udostępnione szlaki)
• informacje o Morysinie na stronie Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie