Słoń indyjski

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1758 roku szwedzki przyrodnik Karol Linneusz nadając mu nazwę Elephas maximus^[1]. Miejsce typowe to Sri Lanka^[21][22][23]. Okaz typowy (lektotyp) to czaszka i szkielet pozaczaszkowy (sygnatura MZUF 734) ze zbiorów Museo di Storia Naturale dell’Università di Firenze^[24]. Jedyny żyjący współcześnie przedstawiciel rodzaju Elephas^[21][23][25].

Ostatnie prace oparte o dane genetyczne dostarczyły dowodów na to, że słonie z Borneo mogą być odrębnym podgatunkiem – borneensis – różnice fenologiczne potwierdzają sugerowaną klasyfikację, a słonie występujące na Borneo reprezentują najmniejszą istniejącą populację regionalną^[23]. Do różnic morfologicznym między poszczególnymi podgatunkami zalicza się rozmiar ciała i ucha, kształt i rozmiar ciosu oraz liczbę żeber^[23]. Podgatunek ze Sri Lanki ma dużą głowę w stosunku do ciała, bardziej powszechna jest różowa pigmentacja skóry, a większość osobników jest pozbawiona ciosów, natomiast słonie z Sumatry są mniejsze niż inne podgatunki (z wyjątkiem słoni z Borneo) i mają 20 żeber (u pozostałych podgatunków jest ich 19)^[23].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają trzy podgatunki^[23]. Podstawowe dane taksonomiczne podgatunków (oprócz nominatywnego) przedstawia poniższa tabelka:

Etymologia

• Elephas: gr. ελεφας elephas, ελεφαντος elephantos ‘słoń’^[28].
• maximus: łac. maximus ‘największy’, forma wyższa od magnus ‘wielki’^[29].
• indicus: łac. Indicus ‘indyjski’, od India ‘Indie’^[30].
• sumatranus: Sumatra^[31].

Słoń indyjski występuje na obszarze południowej i południowo-wschodniej Azji zamieszkując w zależności od podgatunku^[23][20]:

• E. maximus maximus – słoń cejloński – Sri Lanka.
• E. maximus indicus – słoń bengalski – Indie (izolowane populacje w części północnej, północno-wschodniej i południowej), Nepal, Bhutan, Bangladesz, południowa Chińska Republika Ludowa, Mjanma, Laos, Kambodża, Wietnam, Tajlandia i Malezja.
• E. maximus sumatranus – słoń sumatrzański – Indonezja (Sumatra i północno-wschodnie Borneo).

Długość ciała (włącznie z trąbą) 550–640 cm, długość ogona 120–150 cm, wysokość w kłębie samic 240–250 cm, samców 270–340 cm; masa ciała samic około 2720 kg (maksymalnie do 4160 kg), samców około 3600 kg (maksymalnie do 6000 kg)^[32][25]. Głowa duża, czoło płaskie, nad oczami po obydwu stronach dwa półokrągłe guzy kostne, uszy znacznie mniejsze niż u słonia afrykańskiego, ciosy niewielkich stosunkowo rozmiarów występują u większości samców, natomiast u samic są one rzadko spotykane (największe ciosy słoni indyjskich miały długość 3,02 m i masę 39 kg). Trąba zakończona jest jednym wyrostkiem chwytnym. Posiadają krótką szyję oraz krępy tułów. Słonie mają słupowate kończyny zakończone szeroką okrągłą stopą zawierającą warstwę amortyzacyjną zbudowaną z tkanki chrzęstnej i tłuszczowej. Słonie chodzą na czubkach palców zakończonych pięcioma paznokciami w kończynach przednich, trzema lub czterema w tylnych. Ciało pokrywa gruba, marszczona skóra o grubości 2-4 cm, prawie bezwłosa, rzadkie włosy występują na grzbiecie i karku, dłuższe stanowią zakończenie ogona. Słonie porozumiewają się ze sobą dźwiękami o bardzo niskiej częstotliwości, niesłyszalnymi dla ucha ludzkiego, które są odbierane przez te zwierzęta na duże odległości (ponad 2 km).

Słoń indyjski żyje w stadach złożonych przeważnie z 8-10 samic z młodymi, w obrębie stada panuje ścisła hierarchia. W terenie górzystym porusza się nadzwyczaj sprawnie (w marszu osiąga 7-15 km/h), niemal bezgłośnie i prawie nie pozostawiając śladów (nacisk na 1 cm² powierzchni stopy wynosi tylko 400-600 g). Doskonale pływa i chętnie kąpie się w błotnistych sadzawkach. Pożywienie słoni indyjskich stanowią trawy, liście, kora, miękkie drewno, pędy bambusa i owoce, szczególnie dzikie figi. Występuje musth. Ciąża trwa 614-688 dni (ok. 21 m-cy), samica rodzi jedno młode o masie ok. 100 kg, które karmi przez 8-10 miesięcy, czasem nawet ponad rok. Słoń indyjski osiąga dojrzałość płciową w wieku ok. 12 lat. W warunkach hodowlanych żyje przeciętnie 40-60 lat.

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii EN (ang. endangered ‘zagrożony’)^[19]. W Indiach kurczenie się biotopu prowadzi do licznych konfliktów między ludźmi a słoniami, w skali roku zabija się około 150 słoni dzikich, a ich ofiarą pada około 200 ludzi. Słoń indyjski jest zwierzęciem o łagodnym usposobieniu, daje się łatwo oswajać i tresować, używany jest jako zwierzę robocze, istnieją nawet fermy hodowlane, prowadzone w celu oswajania słoni indyjskich, jak i sztucznego ich rozrodu. W ogrodach zoologicznych hodowany od XIX w., pierwszy udany poród w takich warunkach odbył się w 1905 roku.

Gatunek ten jest chroniony przepisami konwencji waszyngtońskiej (CITES).

• Słoń bojowy
• Słoń afrykański

• H. Falconer & P. Cautley: Fauna antiqua sivalensis, being the fossil zoology of the Sewalik Hills, in the north of India. London: Smith, Elder and Co, 1846, s. 1–64, 1–136, ryc. 1–92. (ang.).
• P.E.P. Deraniyagala. The elephant of Asia. „Proceedings of the Ceylon Association of Sciences”. 3, s. 1–18, 1950. (ang.). 
• P.E.P. Deraniyagala. Elephas maximus, the Elephant of Ceylon. (Part I). „Spolia Zeylanica”. 26, s. 2l-68, 1951. (ang.). 
• L. Solski, 2008: Przewodnik Zoo Wrocław. (dane o konfliktach z ludźmi, liczebność słoni, zoo)
• Polskie nazewnictwo ssaków świata, Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015
• The Key to Scientific Names, J.A.J.A. Jobling (red.), [w:] Birds of the World, S.M. Billerman et al. (red.), Cornell Lab of Ornithology, Ithaca  (ang.).