Szarłat szorstki
Szarłat szorstki (Amaranthus retroflexus) – gatunek rośliny należący do rodziny szarłatowatych.
Morfologia | |||
Systematyka[1][2] | |||
Domena | |||
---|---|---|---|
Królestwo | |||
Podkrólestwo | |||
Nadgromada | |||
Gromada | |||
Podgromada | |||
Nadklasa | |||
Klasa | |||
Nadrząd | |||
Rząd | |||
Rodzina | |||
Rodzaj | |||
Gatunek | szarłat szorstki | ||
Nazwa systematyczna | |||
Amaranthus retroflexus L. Sp. pl. 2:991. 1753 | |||
Synonimy | |||
|
Rozmieszczenie geograficzne
Pochodzi z południowo-zachodniej Ameryki Północnej oraz z międzyzwrotnikowego obszaru obydwu Ameryk. Rozprzestrzenił się jednak szeroko po świecie i obecnie uznawany jest za gatunek kosmopolityczny. Do Europy został nieświadomie, przypadkowo zawleczony, na przykład wraz z ziemią balastową, ale lokalnie w jego rozprzestrzenieniu we Francji odegrały rolę ogrody botaniczne, w których był uprawiany[3]. W Polsce po raz pierwszy stwierdzono jego występowanie w pierwszej połowie XIX w. na Nizinie Śląskiej. W 1814 r. notowano go już w Opolu i Gdańsku. Obecnie występuje pospolicie na terenie całej Polski. Na rodzime gatunki nie wywiera wpływu[4].
Status gatunku we florze Polski: epekofit[3].
Morfologia
- Pokrój
- Dorasta do 80 (100) cm. Nazwa rośliny pochodzi od krótkich szczecinek, którymi pokryta jest cała roślina[5].
- Łodyga
- Jasnozielona, żółtawa, czasami czerwono nabiegła, bruzdowana i szorstko owłosiona. Boczne odgałęzienia wyraźnie krótsze od głównego pędu[3].
- Liście
- Ulistnienie nakrzyżległe. Liście romboidalne, ostro zakończone, długoogonkowe koloru jasnozielonego. Mają długość do 8 cm, są pofalowane i całobrzegie z klinowatą nasadą i ostką na wierzchołku. Posiadają bardzo wyraźną nerwację na dolnej stronie blaszki[3].
- Kwiaty
- Zebrane w kłębiki, przy czym górne kłębiki tworzą gęsty, czasami wiechowato rozgałęziony pozorny kłos na bezlistnym szczycie pędu. Kwiaty zielone (czasami zaczerwienione), okwiat złożony z 5 działek, 5 pręcików. Pod kłębikami przysadki zakończone kolcem dłuższym od listków okwiatu. W kwiatach żeńskich listki okwiatu tępe lub ucięte, górą rozszerzające się, czasami zakończone kolcem. Kwiatostan jest wzniesiony[5].
- Korzeń
- Palowy, o barwie różowej.
- Owoc
- Pękający poprzeczną szczeliną i otwierający się wieczkiem. Zawiera bardzo liczne, czarne i błyszczące nasiona o soczewkowatym kształcie, i średnicy 1-2 mm[3].
- Liść
- Kwiatostan
- Owoc
- Nasiona
Biologia i ekologia
Roślina jednoroczna. Kwitnie od lipca do października. Rośnie na siedliskach ruderalnych i segetalnych. Roślina światłolubna i azotolubna[3]. Preferuje gleby średnie i żyzne, raczej wilgotne. Jest uciążliwym chwastem, głównie w uprawach roślin okopowych, kukurydzy i warzyw[6]. Za próg szkodliwości uważa się już obecność 0,1-0,2 okazów tego chwastu na 1 m². Najważniejsze w zwalczaniu tego chwastu jest zapobieganie wysiewaniu się nasion[7].
Siewka jest kędzierzowato owłosiona. Podliścieniowa łodyżka jest naga i ciemnoczerwona, liścienie lekko pomarszczone, równowąskie z dobrze widocznym nerwem środkowym, górą zielone, na spodniej stronie fioletowo nabiegłe. pierwsze liście jajowate, wycięte na szczycie i podobnie ubarwione jak liścienie, ale z wyraźnie pierzastym użyłkowaniem[7].
Tworzy mieszańce z szarłatem zielonym (Amaranthus x ozanonii Thell i inni[8].
Zastosowanie
Rośliny mogą być wykorzystywane na sałatkę, starsze stanowią wartościową paszę dla świń. Ziele zawiera garbniki, sole mineralne, ponad 20% białka, 200 mg% witaminy C. Jeszcze bardziej odżywcze są nasiona – zawierają 9% tłuszczu, 19% białka i 41% skrobi.
Młode pędy i liści szarłatów są jadalne w stanie surowym, starsze po ugotowaniu. Oczyszczone z plew nasiona moga być wykorzystywane jako mąka. Nasiona te były ważnym pokarmem wielu plemion indiańskich, między innymi ze szczepów Apaczów i Nawaho. Dodawanie nasion szarłatu do chleba popularyzowała w Polsce Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie[9].
Przypisy
- BioLib: 38753
- EoL: 585492
- EUNIS: 150931
- Flora of China: 200006986
- Flora of North America: 200006986
- FloraWeb: 370
- GBIF: 6109534
- identyfikator iNaturalist: 58776
- IPNI: 10698-2
- ITIS: 20745
- NCBI: 124763
- identyfikator Plant List (Royal Botanic Gardens, Kew): kew-2633061
- Plants of the World: urn:lsid:ipni.org:names:10698-2
- Tela Botanica: 4009
- identyfikator Tropicos: 1100012
- USDA PLANTS: AMRE