Varanus
Varanus – rodzaj jaszczurek z rodziny waranowatych (Varanidae). Należą do niego największe żyjące obecnie jaszczurki – przedstawiciele niektórych gatunków mogą osiągać ponad 3 m długości. Największym przedstawicielem rodzaju była megalania (Varanus priscus), początkowo zaklasyfikowana przez Richarda Owena do odrębnego rodzaju Megalania. Nowsze badania bardzo mocno wspierają jednak hipotezę o przynależności megalanii do Varanus – jej najbliższym znanym krewnym jest waran z Komodo[19].
| Varanus[1] | |||||
| Merrem, 1820[2] | |||||
 Przedstawiciel rodzaju – waran z Komodo (V. komodoensis) | |||||
| Systematyka | |||||
| Domena | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Królestwo | |||||
| Typ | |||||
| Podtyp | |||||
| Gromada | |||||
| Podgromada | |||||
| Nadrząd | |||||
| Rząd | |||||
| Rodzina | |||||
| Rodzaj | Varanus | ||||
| Typ nomenklatoryczny | |||||
Lacerta varia White, 1790 | |||||
| |||||
| Gatunki | |||||
| |||||
Zasięg występowania
Rodzaj obejmuje gatunki występujące w Afryce, Azji, Australii i Oceanii[20][21].
Systematyka
Etymologia
- Monitor: łac. monitor „upominający, przestrzegający”[22]. Gatunek typowy: Lacerta nilotica Linnaeus, 1766; młodszy homonim Monitor Blainville, 1816 (Teiidae).
- Varanus: fr. varan „waran”, od arab. ورن/ورل waral lub waran „waran”[23].
- Psammosaurus: gr. ψαμμος psammos „piasek”[24]; σαυρος sauros „jaszczurka”[25]. Gatunek typowy: Tupinambis griseus Daudin, 1803.
- Dracaena: łac. dracaena „smoczyca, wężyca”, od gr. δρακαινα drakaina „smoczyca, wężyca”[26]. Gatunek typowy: Lacerta dracaena Linnaeus, 1766 (= Tupinambis bengalensis Daudin, 1802).
- Hydrosaurus: gr. ὑδρο- hudro- „wodny-”, od ὑδωρ hudōr, ὑδατος hudatos „woda”[27]; σαυρος sauros „jaszczurka”[25]. Gatunek typowy: Tupinambis bivittatus Kuhl, 1820 (= Stellio salvator Laurenti, 1768); młodszy homonim Hydrosaurus Kaup, 1828 (Agamidae).
- Polydaedalus: gr. πολυδαιδαλος poludaidalos „artystycznie wykonany”, od πολυ polu „bardzo”; δαιδαλος daidalos „kunsztownie, misternie”[5]. Gatunek typowy: Lacerta capensis Sparrman, 1783 (= Lacerta nilotica Linnaeus, 1766).
- Empagusia: etymologia niejasna, Gray nie wyjaśnił znaczenia nazwy rodzajowej[28]. Gatunek typowy: Monitor flavescens Hardwicke & J.E. Gray, 1827.
- Odatria: etymologia niejasna, Gray nie wyjaśnił znaczenia nazwy rodzajowej[29]. Gatunek typowy: Odatria punctata J.E. Gray, 1838 (= Monitor tristis Schlegel, 1839).
- Agalmatosaurus: gr. αγαλμα agalma, αγαλματος agalmatos „ozdoba”[30]; σαυρος sauros „jaszczurka”[25]. Gatunek typowy: Varanus timoriensis A.M.C. Duméril & Bibron, 1836 (= Monitor timorensis J.E. Gray, 1831).
- Cylindrurus: gr. κυλινδρος kulindros „cylinder, walec”[31]; ουρα oura „ogon”[32]. Gatunek typowy: Odatria punctata J.E. Gray, 1838 (= Monitor tristis Schlegel, 1839).
- Euprepiosaurus: gr. ευπρεπεια euprepeia „okazałość, wspaniałość”[33]; σαυρος sauros „jaszczurka”[25]. Gatunek typowy: Monitor chlorostigma J.E. Gray, 1831 (= Tupinambis indicus Daudin, 1802).
- Pachysaurus: gr. παχυς pakhus „tłusty, gruby”[34]; σαυρος sauros „jaszczurka”[25]. Gatunek typowy: Tupinambis albigularis Daudin, 1802.
- Pantherosaurus: gr. πανθηρ panther „pantera, lampart”[35]; σαυρος sauros „jaszczurka”[25]. Gatunek typowy: Hydrosaurus gouldii J.E. Gray, 1838.
- Psammoscopus: gr. ψαμμος psammos „piasek”[24]; σκοπος skopos „strażnik, nadzorca”, od σκοπεω skopeō „obserwować”[36]. Gatunek typowy: Varanus picquotii A.M.C. Duméril & Bibron, 1836 (= Monitor flavescens Hardwicke & J.E. Gray, 1827).
- Rhinoptyon: gr. ῥις rhis, ῥινος rhinos „nos, pysk”[37]; πτυον ptuon „wiejadło, wachlarz”, od πτυσσω ptussō „sfałdować, złożyć”[38]. Gatunek typowy: Varanus ocellatus Heyden, 1830 (= Lacerta exanthematicus Bosc, 1792).
- Regenia: etymologia niejasna, Gray nie wyjaśnił znaczenia nazwy rodzajowej[8]. Gatunek typowy: Tupinambis albigularis Daudin, 1802.
- Megalania: gr. μεγας megas, μεγαλη megalē „wielki”; ηλαινω ēlainō „błąkać się, wędrować”[9]. Gatunek typowy: †Magelania prisca Owen, 1859.
- Placovaranus: gr. πλαξ plax, πλακος plakos „płaska powierzchnia, płyta”[39]; rodzaj Varanus Merrem, 1820. Gatunek typowy: Varanus komodoensis Ouwens, 1912.
- Dendrovaranus: gr. δενδρον dendron „drzewo”[40]; rodzaj Varanus Merrem, 1820. Gatunek typowy: Uaranus rudicollis J.E. Gray, 1845.
- Indovaranus: Indie; rodzaj Varanus Merrem, 1820. Gatunek typowy: Tupinambis bengalensis Daudin, 1802.
- Tectovaranus: łac. tectus „ukryty”, od tegere „ukryć”[41]; rodzaj Varanus Merrem, 1820. Gatunek typowy: Monitor dumerilii Schlegel, 1839.
- Philippinosaurus: Filipiny (ang. Philippines); gr. σαυρος sauros „jaszczurka”[42]. Gatunek typowy: Varanus grayi Boulenger, 1885 (= Varanus olivaceus Hallowell, 1857).
- Papuasaurus: Papua, terytorium australijskie (obecnie Papua-Nowa Gwinea); gr. σαυρος sauros „jaszczurka”[43]. Gatunek typowy: Monitor salvadorii Peters & Doria, 1878.
- Iberovaranus: łac. Iberia „Hiszpania”; rodzaj Varanus Merrem, 1820. Gatunek typowy: †Iberovaranus catalaunicus Hoffstetter, 1969.
- Worrellisaurus: Eric Worrell (1924–1987), australijski herpetolog; gr. σαυρος sauros „jaszczurka”[16]. Gatunek typowy: Varanus acanthurus Boulenger, 1885.
- Aspetosaurus: gr. ασπετος aspetos „niewypowiedzinie wielki”; σαυρος sauros „jaszczurka”[17]. Gatunek typowy: Varanus spenceri Lucas & Frost, 1903.
- Titanzius: w mitologii greckiej Tytani (gr. Τιτανος Titanos, łac. Titani), w mitologii greckiej zbiorcze określenie synów Uranosa i Gai, w aluzji do brutalnej siły i wielkich rozmiarów warana wielkiego[18]. Gatunek typowy: Hydrosaurus giganteus J.E. Gray, 1845.
- Soterosaurus: gr. σωτηρ sōtēr, σωτηρος sōtēros „obserwator”; σαυρος sauros „jaszczurka”[44]. Gatunek typowy: Stellio salvator Laurenti, 1768.
- Varaneades: rodzaj Varanus Merrem, 1820; w mitologii greckiej Neady (gr. Νηαδες Nēades) były bestiami z wyspy Samos w Grecji[45]. Gatunek typowy: †Varanus (Varaneades) amnhophilis Conrad, Balcarcel & Mehling, 2012.
- Hapturosaurus: gr. ἁπτειν haptein „chwycić, dotknąć”; ουρα oura „ogon”; σαυρος sauros „jaszczurka”[46]. Gatunek typowy: Monitor prasinus Schlegel, 1839.
- Solomonsaurus: Wyspy Salomona (ang. Solomon Islands); gr. σαυρος sauros „jaszczurka”[47]. Gatunek typowy: Varanus spinulosus Mertens, 1941.
Podział systematyczny
Klasyfikacja rodzaju Varanus według Böhmego (2003)[48] oraz Kocha, Auliyi i Zieglera (2010)[49], z późniejszymi zmianami[20]:
- Podrodzaj: Varanus Merrem, 1820[2]
- Varanus giganteus (J.E. Gray, 1845) – waran wielki[50]
- Grupa gatunkowa V. gouldii
- Varanus gouldii (J.E. Gray, 1838) – waran Goulda[50]
- Varanus rosenbergi Mertens, 1957
- Varanus panoptes Storr, 1980
- Varanus komodoensis Ouwens, 1912 – waran z Komodo[50]
- Varanus priscus (Owen, 1859) – megalania[19] – takson wymarły
- Varanus mertensi Glauert, 1951 – waran wodny[51]
- Varanus sparnus Doughty, Kealley, Fitch & Donnellan, 2014
- Varanus spenceri Lucas & Frost, 1903
- Varanus varius (White, 1790) – waran kolorowy[52]
- Grupa gatunkowa V. gouldii
- Varanus giganteus (J.E. Gray, 1845) – waran wielki[50]
- Podrodzaj: Empagusia J.E. Gray, 1838[28]
- Grupa gatunkowa V. bengalensis
- Varanus bengalensis Daudin, 1802 – waran bengalski
- Varanus nebulosus (J.E. Gray, 1831)
- Varanus dumerilii Schlegel, 1839
- Varanus flavescens (Hardwicke & J.E. Gray, 1827) – waran żółtawy
- Varanus rudicollis (J.E. Gray, 1845) – waran szorstkoszyi[50]
- Grupa gatunkowa V. bengalensis
- Podrodzaj: Euprepiosaurus Fitzinger, 1843[6]
- Varanus indicus (Daudin, 1802) – waran indyjski[52]
- Varanus bennetti[53] Weijola, Vahtera, Koch, Schmitz & Kraus, 2020
- Varanus caerulivirens Ziegler, Böhme & Philipp, 1999
- Varanus cerambonensis Philipp, Böhme & Ziegler, 1999
- Varanus colei[54] Böhme, Jacobs, Koppetsch & Schmitz, 2019
- Varanus doreanus (Meyer, 1874)
- Varanus douarrha[55] (Lesson, 1830)
- Varanus finschi Böhme, Horn & Ziegler, 1994
- Varanus jobiensis Ahl, 1932
- Varanus juxtindicus Böhme, Philipp & Ziegler, 2002
- Varanus lirungensis Koch, Arida, Schmitz, Böhme & Ziegler, 2009
- Varanus melinus Böhme & Ziegler, 1997
- Varanus rainerguentheri Ziegler, Böhme & Schmitz, 2007
- Varanus semotus[56] Weijola, Donnellan & Lindqvist, 2016
- Varanus tsukamotoi[53] (Kishida, 1929)
- Varanus yuwonoi Harvey & Barker, 1998
- Varanus obor[57] Weijola & Sweet, 2010
- Varanus zugorum Böhme & Ziegler, 2005
- Podrodzaj: Hapturosaurus Bucklitsch, Böhme & Koch, 2016[46]
- Varanus prasinus (Schlegel, 1839) – waran szmaragdowozielony[50]
- Varanus beccarii (Doria, 1874)
- Varanus boehmei Jacobs, 2003
- Varanus bogerti Mertens, 1950
- Varanus keithhornei Wells & Wellington, 1985
- Varanus kordensis (Meyer, 1874)
- Varanus macraei Böhme & Jacobs, 2001 – waran błękitny
- Varanus reisingeri[58] Eidenmüller & Wicker, 2005
- Varanus telenesetes Sprackland, 1991
- Podrodzaj: Odatria J.E. Gray, 1838[29]
- Grupa gatunkowa V. acanthurus
- Varanus acanthurus Boulenger, 1885 – waran kolczastoogonowy[50]
- Varanus baritji King & Horner, 1987
- Varanus bushi Aplin, Fitch & King, 2006
- Varanus primordius Mertens, 1942
- Varanus storri Mertens, 1966 – waran mały[51]
- Varan brevicauda Boulenger, 1898 – waran karłowaty[52]
- Varanus caudolineatus Boulenger, 1885
- Varanus eremius Lucas & Frost, 1895
- Varanus gilleni Lucas & Frost, 1895 – waran akacjowy[50]
- Varanus glauerti Mertens, 1957 – waran Glauerta
- Varanus glebopalma Mitchell, 1955
- Varanus hamersleyensis[59] Maryan, Oliver, Fitch & O’Connell, 2014
- Varanus kingorum Storr, 1980
- Varanus mitchelli Mertens, 1958
- Varanus pilbarensis Storr, 1980
- Varanus semiremex Peters, 1869
- Grupa gatunkowa V. timorensis
- Varanus timorensis (J.E. Gray, 1831) – waran timorski[51]
- Varanus auffenbergi Sprackland, 1999
- Varanus scalaris Mertens, 1941
- Varanus similis Mertens, 1958
- Varanus tristis Schlegel, 1839
- Grupa gatunkowa V. acanthurus
- Podrodzaj: Papusaurus Mertens, 1962[43]
- Varanus salvadorii (Peters & Doria, 1878) – waran papuaski[50]
- Podrodzaj: Philippinosaurus Mertens, 1959[42]
- Varanus mabitang Gaulke & Curio, 2001
- Varanus bitatawa[60] Welton, Siler, Bennett, Diesmos, Duya, Dugay, Rico, Van Weerd & Brown, 2010
- Varanus olivaceus Hallowell, 1857 – waran Graya[50]
- Podrodzaj: Polydaedalus Wagler, 1830[5]
- Grupa gatunkowa V. exanthematicus
- Varanus exanthematicus (Bosc, 1792) – waran stepowy[52]
- Varanus albigularis Daudin, 1802 – waran białogardły
- Varanus yemenensis Böhme, Joger & Schätti, 1989
- Grupa gatunkowa V. niloticus
- Varanus niloticus (Linnaeus, 1766) – waran nilowy[50]
- Grupa gatunkowa V. exanthematicus
- Podrodzaj: Psammosaurus Fitzinger, 1826[61]
- Varanus griseus (Daudin, 1803) – waran szary[50]
- Varanus nesterovi Böhme, Ehrlich, Milto, Orlov & Scholz, 2015
- Podrodzaj: Solomonsaurus Bucklitsch, Böhme & Koch, 2016[47]
- Varanus spinulosus Mertens, 1941
- Podrodzaj: Soterosaurus Ziegler & Böhme, 1997[44]
- Varanus bangonorum[62] Welton, Travers, Siler & Brown, 2014
- Varanus cumingi Martin, 1839
- Varanus dalubhasa[62] Welton, Travers, Siler & Brown, 2014
- Varanus marmoratus (Wiegmann, 1834)
- Varanus nuchalis (Günther, 1872)
- Varanus palawanensis Koch, Gaulke & Böhme, 2010
- Varanus rasmusseni Koch, Gaulke & Böhme, 2010
- Varanus salvator (Laurenti, 1768) – waran paskowany[52]
- Varanus samarensis Koch, Gaulke & Böhme, 2010
- Varanus togianus (Peters, 1872)
- Podrodzaj niepewny
- Varanus rusingensis[45] Clos, 1995 – takson wymarły
- Podrodzaj: Varaneades Conrad, Balcarcel & Mehling, 2012[45]
- Varanus amnhophilis[45] Weithofer, 1888 – takson wymarły
Przypisy
Bibliografia
- J.E. Gray. Catalogue of the Slender-tongued Saurians, with Descriptions of many new Genera and Species. „Annals of Natural History”. 1 (5), s. 388–394, 1838. (ang.).
- L.J.F.J. Fitzinger: Systema reptilium. Fasciculus primus, Amblyglossae. Vindobonae: Braumüller et Seidel, 1843, s. 1–106. (łac.).
- J. Mertens. Die Familie der Warane (Varanidae). „Abhandlungen der Senckenbergischen Naturforschenden Gesellschaft”. 466, s. 1–391, 1942. (niem.).
- Edmund C. Jaeger, Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1–256, OCLC 637083062 (ang.).
- R.W. Wells & C.R. Wellington. A classification of the Amphibia and Reptilia of Australia. „Australian Journal of Herpetology”. Supplementary Series. 1, s. 1–61, 1985. (ang.).
- Y. Bucklitsch, W. Böhme & A. Koch. Scale morphology and micro-structure of monitor lizards (Squamata: Varanidae: Varanus spp.) and their allies: implications for systematics, ecology, and conservation. „Zootaxa”. 4153 (1), s. 1–192, 2016. DOI: 10.11646/zootaxa.4153.1.1. (ang.).
🔥 Top keywords: Wikipedia:Strona głównaSpecjalna:SzukajLiga Mistrzów UEFAFacebookKotyninaYouTubeSzczepan TwardochIzabela BodnarJadwiga StaniszkisWho put Bella in the Wych Elm?Jacek ProtasiewiczPolskaDubajCarlo AncelottiReal MadrytLiga Mistrzów UEFA (2023/2024)Ninja Warrior PolskaIranKatarzyna KotulaFallout (seria)IzraelStanisław DerehajłoAndrij Łunin17 kwietniaKlaudiusz ŠevkovićRobert MazurekBrama (ryba)Zmarli w kwietniu 2024Czarny RomanII wojna światowaPep GuardiolaAdolf HitlerFentanylŁukasz GibałaCzernihówRobert LewandowskiPokolenie ZWarszawaXHamster