Arizona
Arizona (shqiptimi: Erizouna) është një shtet federal që gjendet në jugperëndim të SHBA-ve. Është i 6-ti më i madhi dhe i 14-ti më i populluari nga 50 shtetet. Kryeqyteti dhe qyteti më i madh i saj është Phoenix. Arizona ndan rajonin Four Corners me Utah në veri, Kolorado në verilindje dhe Nju Meksiko në lindje; shtetet e tjera fqinje të saj janë Nevada në veriperëndim dhe Kalifornia në perëndim dhe shtetet meksikane të Sonora dhe Baja California në jug dhe jugperëndim.
Arizona | |
|---|---|
| Shteti i Arizonës | |
 Flamuri  Stema | |
| Nofka(t): nofka | |
| Parimet: Ditat Deus (Zoti pasuron) | |
| Himni: "The Arizona March Song" dhe "Arizona" | |
 Harta e Shteteve të Bashkuara me Arizona të theksuar | |
| Vendi | Shtetet e Bashkuara |
| Para shtetësisë | Territori i Arizonës |
| U pranua në Bashkim | 14 shkurt 1912 (48-të) |
| Kryeqyteti (dhe qyteti mě i madh) | Phoenix |
| Metroja më e madhe dhe zonat urbane | Feniksi i Madh |
| Qeveria | |
| • Guvernatori | Doug Ducey (R) |
| • Sekretari i Shtetit | Katie Hobbs (D) |
| Legjislatura | Legjislatura e Arizonës |
| • Dhoma e sipërme | Senati |
| • Dhoma e ulët | Dhoma e Përfaqësuesve |
| Gjyqësori | Gjykata e Lartë e Arizonës |
| Senatorët amerikan | Kyrsten Sinema (D) Mark Kelly (D) |
| Delegacioni i Dhomës së Përfaqësuesve të SHBA | 5 Demokratë 4 Republikanë (lista) |
| Sipërfaqja | |
| • Gjithsej | 113.990[4] sq mi (295.234 km2) |
| Sipërfaqja vendi | 6th |
| Dimensionet | |
| • Gjatësia | 400 mi (645 km) |
| • Gjerësia | 310 mi (500 km) |
| Lartësia mbidetare | 4.100 ft (1.250 m) |
| Lartësia më e lartë (Humphreys Peak[5]) | 12.637 ft (3.852 m) |
| Lartësia më e ulët | 72 ft (22 m) |
| Popullsia (2020) | |
| • Gjithsej | 7.151.502[6] |
| • Vendi | 14-të |
| • Dendësia | 57/sq mi (22/km2) |
| • Dendësia vendi | 33-të |
| • Të ardhurat mesatare shtëpiake | $61,500[7] |
| • Të ardhurat vendi | 28-të |
| Emri i banorëve | Arizonan[8] |
| Gjuha | |
| • Gjuha zyrtare | Anglisht |
| • Gjuhët e folura | As of 2010
|
| Zona kohore | |
| Pjesa më e madhe e shtetit | UTC−07:00 (Mountain) |
| Navajo Nation | UTC−07:00 (Mountain) |
| • Verës (DST) | UTC−06:00 (MDT) |
| Shkurtesa USPS | AZ |
| Kodi ISO 3166 | US-AZ |
| Shkurtesa tradicionale | Ariz. |
| Gjerësia gjeografike | 31°20′ N to 37° N |
| Gjatësia gjeografike | 109°03′ W to 114°49′ W |
| Faqja zyrtare | az |
Arizona është shteti i 48-të dhe i fundit i shteteve që kanë vijë kufitare me një tjetër shtet amerikan, që u pranua në Shtetet e Bashkuara më 14 shkurt 1912.[9] Ajo ishte pjesë e territorit të Alta California në Spanjën e Re, kur ajo u bë pjesë e Meksikës së pavarur në vitin 1821. Pasi u mund në luftën meksikano-amerikane, Meksika humbi shumicën e këtij territori tek Shtetet e Bashkuara në vitin 1848. Pjesa më jugore e shtetit të Arizonës u ble në vitin 1853 përmes Blerjes Gadsden.
[Arizona Jugore]] njihet për klimën e saj shkretëtirë, me verë shumë të nxehtë dhe dimër të butë. Arizona veriore ka pyje me pisha dhe bredha, Pllajën e Kolorados, disa vargmale (të tilla si malet San Françisko); si dhe kanione të thella e të mëdha.
Historia
Gjatë Revolucionit Meksikan nga viti 1910 deri në vitin 1920, disa beteja u zhvilluan në qytetet meksikane pikërisht përtej kufirit nga vendbanimet e Arizonës. Gjatë gjithë revolucionit, shumë Arizonanë u regjistruan në një nga disa ushtri që luftonin në Meksikë. Vetëm dy angazhime të rëndësishme u zhvilluan në tokën e SHBA-së midis forcave amerikane dhe meksikane: Bastisja e Kolombit të Pancho Villa më 1916 në Nju Meksiko dhe Beteja e Ambos Nogales më 1918 në Arizona. Betejën e parë e fituan meksikanët dhe këtë të fundit e fituan amerikanët.
Pasi trupat federale meksikane qëlluan mbi ushtarët amerikanë, garnizoni amerikan nisi një sulm në Nogales, Meksikë. Meksikanët përfundimisht u dorëzuan pasi të dyja palët pësuan viktima të rënda. Disa muaj më parë, vetëm në perëndim të Nogales, kishte ndodhur një betejë e Luftës Indiane, e konsideruar si angazhimi i fundit në Luftërat Indiane Amerikane, e cila zgjati nga 1775 deri në 1918. Ushtarët amerikanë të vendosur në kufi u përballën me indianët Yaqui që po përdornin Arizonën si bazë për të bastisur vendbanimet e afërta meksikane, si pjesë e luftërave të tyre kundër Meksikës.
Arizona ishte vendi i kampeve gjermane të të burgosurve të luftës gjatë Luftës së Dytë Botërore dhe kampeve të internimit japonez amerikan.[10] Për shkak të frikës së kohës së luftës nga një pushtim japonez në Bregun Perëndimor të SHBA-së (i cili në fakt u materializua në fushatën e Ishujve Aleutian në qershor 1942). Nga viti 1942 deri në vitin 1945, ata u detyruan të banonin në kampet e internimit të ndërtuara në brendësi të vendit. Shumë humbën shtëpitë dhe bizneset e tyre. Kampet u shfuqizuan pas Luftës së Dytë Botërore.[11]
Ekonomia
Prodhimi i përgjithshëm bruto i shtetit për vitin 2011 ishte 259 miliard dollarë. Kjo shifër tregon që Arizona ka një ekonomi më të madhe se vende të tilla si Irlanda, Finlanda dhe Zelanda e Re. Përbërja e ekonomisë së shtetit është mesatarisht e shumëllojshme; edhe pse kujdesi shëndetësor, transporti dhe institucionet qeveritare mbeten sektorët më të mëdha.
Të ardhurat për frymë të shtetit janë 40.828 dollarë, duke u renditur i 39-ti në SHBA. Shteti kishte të ardhura mesatare familjare prej 50.448 dollarë, duke e bërë atë të 22-tin në vend dhe vetëm pak nën mesataren kombëtare të SHBA. Në fillim të historisë së saj, ekonomia e Arizonës mbështetej në prodhimin e bakrit, pambukut, gjedhit, agrumeve, dhe turizmit. Bakri ende e nxirret gjerësisht nga shumë miniera mbi tokë dhe nëntokë, duke përbërë dy të tretat e prodhimit të vendit.
Referime
 | Ky artikull me tematikë në lidhje me gjeografinë e Shteteve të Bashkuara të Amerikës është një faqe cung. Ju mund të ndihmoni Wikipedia-n duke e përmirësuar atë. |