Shaliaki (kundinyota)
Kwa maana mengine ya jina hili angalia hapa Kinubi
Shaliaki (kwa Kilatini na Kiingereza Lyra) [1] ni jina la kundinyota kwenye angakaskazi ya Dunia yetu. Nyota ya Vega ambayo ni kati ya nyota angavu zaidi kwenye anga ya usiku lipo katika Shaliaki na hii ni nyota moja ya Pembetatu ya Kiangazi kwenye nusutufe ya Kaskazini.
Jina
Shaliaki (Lyra) ilijulikana kwa mabaharia Waswahili tangu miaka mingi wakifuata njia yao baharini wakati wa usiku kwa msaada wa nyota. Walitumia jina la Shaliaki kutokana na Kiarabu شلیاق shalyak inayomaanisha ala ya muziki kama kinubi[2].
Lyra - Shaliaki ni kati ya makundinyota yaliyotajwa tayari na Klaudio Ptolemaio katika karne ya 2 BK. Lipo pia katika orodha ya makundinyota 88 ya Umoja wa Kimataifa wa Astronomia [3] kwa jina la Lyra. Kifupi chake rasmi kufuatana na Ukia ni 'Lyr'.[4]
“Lyra” au Shaliaki katika mitholojia ya Kigiriki inarejelea habari za mwimbaji Orfeo aliyetumia ala hii ya muziki mara ya kwanza na kwa muziki yake aliweza kufanya hata miti na mawe kucheza na kubadilisha mwendo wa mito. Mke wake alipokufa Orfeo aliingia kuzimuni akamshawishi Hades mungu wa mauti kwa nguvu ya muziki kumruhusu arudishe mke wake katika dunia ya wenye uhai.
Mahali pake
Shaliaki - Lyra inapakana na makundinyota jirani ya Mbweha (Vulpecula), Rakisi (Hercules), Tinini (Draco) na Dajaja (Cygnus).
Nyota
Vega au α Lyrae ni nyota angavu zaidi. Ina mwangaza unaoonekana wa mag 0.03 ikiwa na umbali wa miakanuru 25.3 na Dunia[5][6].
| Jina la (Bayer) | Namba ya Flamsteed | Jina (Ukia) | Mwangaza unaoonekana | Umbali (miakanuru) | Aina ya spektra |
|---|---|---|---|---|---|
| α | 3 | Vega | 0,03m | 25,3 | A0 V |
| γ | 14 | Sulafat | 3,24m | 635 | B9 III |
| β | 10 | Sheliak | 3,25 bis 4,36m | 882 | A8 |
| 13 | R | 3,9 bis 5,0m | 350 | M5 III | |
| δ2 | 12 | 4,22m | 899 | M4 II | |
| ζ1 | 6 | 4,34m | 154 | Am | |
| κ | 1 | 4,33m | 238 | K2 III | |
| θ | 21 | 4,34m | 769 | K0 III | |
| η | 20 | Aladfar | 4,43m | 1042 | B2 IV |
Tanbihi
Viungo vya Nje
- Constellation Guide: Lyra constellation
- Lyra, "Stars", kwenye tovuti ya Prof Jim Kaler, University of Illinois, iliangaliwa Oktoba 2017
- Star Tales – Lyra, tovuti ya Ian Ridpath, iliangaliwa Oktoba 2017
- The Deep Photographic Guide to the Constellations: Lyra
Marejeo
- Richard Hinckley Allen: Star-Names and their Meanings; kwa G. E. Stechert New York, Leipzig, London, Paris 1899, “Argo Navis” ukurasa 374 ff (online hapa kwenye archive.org)
- Jan Knappert, 1993: The Swahili Names of Stars, Planets and Constellations; The Indian Ocean Review September 1993 Volume 6 No. 3 September 1993, kurasa 6-7, ISSN 1031-2331