ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ (ประเทศไทย)

ภาคตะวันออกเฉียงเหนือครอบคลุมพื้นที่ 160,000 ตารางกิโลเมตร มีขนาดเท่ากับครึ่งหนึ่งของประเทศเยอรมนี ภาคตะวันออกเฉียงเหนือตั้งอยู่บนแอ่งโคราชและแอ่งสกลนคร โดยลาดเอียงมาจากทิวเขาเพชรบูรณ์ทางทิศตะวันตกของภูมิภาค ลงไปยังแม่น้ำโขง ซึ่งกั้นประเทศลาวทางทิศเหนือและตะวันออกของภูมิภาค และทิศใต้กั้นประเทศกัมพูชาด้วยทิวเขาพนมดงรัก แอ่งโคราชจะอยู่ในภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนล่าง มีแม่น้ำสายหลัก คือ แม่น้ำมูล และแม่น้ำชี ทิศเหนือของแอ่งโคราชจะจรดแอ่งสกลนครโดยมีเทือกเขาภูพานกั้นไว้ แอ่งสกลนครมีแม่น้ำสายหลัก คือ แม่น้ำเลย และแม่น้ำสงคราม ดินในภาคตะวันออกเฉียงเหนือส่วนใหญ่เป็นทราย ประกอบกับแหล่งสะสมเกลือเป็นจำนวนมาก

ภูมิประเทศของภาคตะวันออกเฉียงเหนือเป็นที่ราบ บางส่วนเป็นภูเขา โดยเฉพาะบริเวณตอนกลางของภูมิภาค เช่น จังหวัดกาฬสินธุ์ จังหวัดขอนแก่น จังหวัดชัยภูมิ จังหวัดนครพนม จังหวัดนครราชสีมา และจังหวัดบึงกาฬ โดยมีจุดสูงสุดของภาคตะวันออกเฉียงเหนืออยู่ที่ ยอดภูหลวง 1,835 เมตร เหนือระดับทะเลปานกลาง ตั้งอยู่ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าภูหลวง (จังหวัดเลย)

ลำน้ำสาขาหลักของแม่น้ำโขงในประเทศไทย ได้แก่ แม่น้ำมูล และแม่น้ำชี แม่น้ำมูลไหลมาจากอุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ในจังหวัดนครราชสีมา และไหลไปทางทิศตะวันออก บรรจบกับแม่น้ำโขงในจังหวัดอุบลราชธานี แม่น้ำอีกสายหนึ่ง คือ แม่น้ำชี ซึ่งไหลผ่านตอนกลางของภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ก่อนที่จะไหลไปทางใต้เพื่อบรรจบกับแม่น้ำมูลในจังหวัดศรีสะเกษ แม่น้ำเลย และแม่น้ำสงคราม ก็เป็นลำน้ำสาขาของแม่น้ำโขงเช่นเดียวกัน โดยแม่น้ำเลยไหลไปทางทิศเหนือผ่านจังหวัดเลย และแม่น้ำสงครามไหลไปทางตะวันออกผ่านจังหวัดอุดรธานี จังหวัดสกลนคร จังหวัดนครพนม และจังหวัดหนองคาย

ช่วงอุณหภูมิเฉลี่ยของภาคตะวันออกเฉียงเหนือคือ ตั้งแต่ 30.2 องศาเซลเซียส ถึง 19.6 องศาเซลเซียส อุณหภูมิสูงสุดที่บันทึกไว้ คือ 46.6 องศาเซลเซียส ในจังหวัดอุดรธานี อุณหภูมิต่ำสุด คือ -1.4 องศาเซลเซียส ในจังหวัดสกลนคร^{[ต้องการอ้างอิง]}

จังหวัดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีทั้งหมด 20 จังหวัด ตามสำนักงานราชบัณฑิตยสภา และตามคณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ^[4] ได้แก่

ตราประจำ จังหวัด	ชื่อจังหวัด อักษรไทย	ชื่อจังหวัด อักษรโรมัน	จำนวนประชากร (คน)	พื้นที่ (ตร.กม.)	ความหนาแน่น (คน/ตร.กม.)
	กาฬสินธุ์	Kalasin	982,578	6,946.746	141.4
	ขอนแก่น	Khon Kaen	1,767,601	10,885.991	162.4
	ชัยภูมิ	Chaiyaphum	1,127,423	12,778.287	88.2
	นครพนม	Nakhon Phanom	703,392	5,512.668	127.6
	นครราชสีมา	Nakhon Ratchasima	2,628,818	20,493.964	126.0
	บึงกาฬ	Bueng Kan	385,053	4,305.000	89.4
	บุรีรัมย์	Buri Ram	1,553,765	10,322.885	150.5
	มหาสารคาม	Maha Sarakham	962,665	5,291.683	180.0
	มุกดาหาร	Mukdahan	339,575	4,339.830	78.2
	ยโสธร	Yasothon	539,257	4,161.664	129.6
	ร้อยเอ็ด	Roi Et	1,309,708	8,299.449	157.8
	เลย	Loei	624,066	11,424.612	54.6
	ศรีสะเกษ	Si Sa Ket	1,452,472	8,839.976	164.3
	สกลนคร	Sakon Nakhon	1,122,905	9,605.764	116.9
	สุรินทร์	Surin	1,381,761	8,124.056	170.1
	หนองคาย	Nong Khai	521,886	3,027.280	124.5
	หนองบัวลำภู	Nong Bua Lam Phu	502,868	3,859.086	130.3
	อำนาจเจริญ	Amnat Charoen	372,137	3,161.248	117.7
	อุดรธานี	Udon Thani	1,544,786	11,730.302	131.7
	อุบลราชธานี	Ubon Ratchathani	1,813,088	15,774.000	115.2

ประชากรรวมของภาคตะวันออกเฉียงเหนือในปี พ.ศ. 2565 มีจำนวนประมาณ 21,781,418 คน ร้อยละ 40 ของจำนวนประชากรอยู่ในจังหวัดนครราชสีมา จังหวัดอุบลราชธานี จังหวัดอุดรธานี และจังหวัดขอนแก่น จังหวัดดังกล่าวนี้มีเทศบาลนครที่มีชื่อเดียวกันกับจังหวัด เรียกกันว่า "สี่เมืองใหญ่ของอีสาน" ในปี พ.ศ. 2565 มีจำนวนประชากรในเทศบาลนครทั้งสี่ ได้แก่ เทศบาลนครนครราชสีมา 118,061 คน, เทศบาลนครอุดรธานี 116,870 คน, เทศบาลนครขอนแก่น 104,037 คน, และเทศบาลนครอุบลราชธานี 70,870 คน อย่างไรก็ตาม ในปี พ.ศ. 2553 มีเพียงร้อยละ 50 ของประชากรในภาคนี้อาศัยอยู่ในเขตเทศบาล จังหวัดกาฬสินธุ์เป็นจังหวัดที่มีประชากรในเขตเทศบาลมากที่สุด ส่วนจังหวัดร้อยเอ็ดน้อยที่สุด ดังนั้น ประชากรอีกส่วนหนึ่งยังคงอยู่ในเขตชนบท แต่อาศัยอยู่รอบ ๆ ศูนย์กลางเขตเมือง

ภาษาหลักของภาคนี้ คือ ภาษาอีสาน ซึ่งเป็นภาษาลาวสำเนียงหนึ่งทางฝั่งขวาแม่น้ำโขง มีจำนวนผู้ใช้ภาษาอีสานประมาณ 15 ถึง 23 ล้านคน ขณะเดียวกันยังมีภาษาเขมรถิ่นไทย ซึ่งเป็นสำเนียงหนึ่งของภาษาเขมร ใช้กันมากในบริเวณอีสานใต้ ส่วนภาษาไทยกลางนิยมใช้กันทั่วไปเป็นทางการโดยเฉพาะในเมืองใหญ่ แต่ไม่ถือเป็นภาษาหลัก นอกจากนี้ ยังมีภาษาไทยสำเนียงโคราช ใช้พูดกันในจังหวัดนครราชสีมาและจังหวัดใกล้เคียง มีผู้ใช้ราว 10,000 คน^[5] มีตำแหน่งทางภาษาระหว่างภาษาลาวและภาษาไทยกลาง

มีชนกลุ่มน้อยชาวเขมรจำนวนมากกระจุกตัวอยู่ในทางตอนใต้ของจังหวัดบุรีรัมย์ จังหวัดสุรินทร์ และจังหวัดศรีสะเกษ และผู้ลี้ภัยชาวเวียดนามบางส่วนในจังหวัดมุกดาหาร และจังหวัดนครพนม

นอกจากนี้ ยังมีภาษาอื่น ๆ ที่พูดในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ โดยส่วนใหญ่เป็นชนกลุ่มน้อย ดังนี้

สถิติประชากรแบ่งตามจังหวัด

เมืองใหญ่สุด

สถาบันอุดมศึกษาในเขตภาคตะวันออกเฉียงเหนือ มีดังนี้

โรงพยาบาลศูนย์ ระดับ A

• โรงพยาบาลมหาราชนครราชสีมา
• โรงพยาบาลสรรพสิทธิประสงค์
• โรงพยาบาลขอนแก่น
• โรงพยาบาลอุดรธานี
• โรงพยาบาลสกลนคร
• โรงพยาบาลสุรินทร์
• โรงพยาบาลร้อยเอ็ด
• โรงพยาบาลบุรีรัมย์
• โรงพยาบาลศรีสะเกษ
• โรงพยาบาลชัยภูมิ

โรงพยาบาลทั่วไป ระดับ S

• โรงพยาบาลเลย
• โรงพยาบาลมุกดาหาร
• โรงพยาบาลมหาสารคาม
• โรงพยาบาลกาฬสินธุ์
• โรงพยาบาลหนองคาย
• โรงพยาบาลยโสธร
• โรงพยาบาลนครพนม
• โรงพยาบาลหนองบัวลำภู
• โรงพยาบาลอำนาจเจริญ
• โรงพยาบาลบึงกาฬ
• โรงพยาบาล๕๐พรรษา มหาวชิรลงกรณ์
• โรงพยาบาลสมเด็จพระยุพราชเดชอุดม
• โรงพยาบาลนางรอง
• โรงพยาบาลปากช่องนานา
• โรงพยาบาลราษีไศล
• โรงพยาบาลกันทรลักษ์
• โรงพยาบาลเบญจลักษ์เฉลิมพระเกียรติ ๘๐ พรรษา

ทางราง

• ทางรถไฟสายตะวันออกเฉียงเหนือ
  • ชุมทางบ้านภาชี–อุบลราชธานี
  • ชุมทางถนนจิระ–หนองคาย
  • หนองคาย–ท่านาแล้ง
  • ชุมทางแก่งคอย–ชุมทางบัวใหญ่
  • บ้านไผ่–นครพนม (โครงการ)

ทางอากาศ สนามบิน

• ท่าอากาศยานนานาชาติอุดรธานี
• ท่าอากาศยานนานาชาติอุบลราชธานี
• ท่าอากาศยานนานาชาติขอนแก่น
• ท่าอากาศยานสกลนคร
• ท่าอากาศยานเลย
• ท่าอากาศยานร้อยเอ็ด
• ท่าอากาศยานบุรีรัมย์
• ท่าอากาศยานนครพนม
• ท่าอากาศยานนครราชสีมา
• ท่าอากาศยานมุกดาหาร(อนาคต)
• ท่าอากาศยานบึงกาฬ(อนาคต)
• ท่าอากาศยานสารสินธุ์ กาฬสินธุ์-มหาสารคาม (อนาคต)
• ท่าอากาศยานบ้านไผ่ (อนาคต)
• ท่าอากาศยานศรีนครินทร์ ศรีสะเกษ (อนาคต)
• ท่าอากาศยานเลิงนกทา ยโสธร-อำนาจเจริญ (อนาคต)

ภาคอีสานเป็นภูมิภาคที่มีวัฒนธรรมการกินหลากหลายที่สุดของประเทศไทย ดังตัวอย่างประเภทอาหารต่อไปนี้

• ยึดตามแบบขนบฮีตสิบสอง ครองสิบสี่
• ประเพณีผูกเสี่ยว จังหวัดขอนแก่น
• ประเพณีไหลเรือไฟ จังหวัดนครพนม
• ประเพณีปราสาทขี้ผึ้ง จังหวัดสกลนคร
• ประเพณีบุญผะเหวด จังหวัดร้อยเอ็ด
• ประเพณีผีตาโขน จังหวัดเลย
• ประเพณีบุญบั้งไฟ จังหวัดยโสธร
• ประเพณีขึ้นเขาพนมรุ้ง จังหวัดบุรีรัมย์
• ประเพณีเลี้ยงผีฟ้า จังหวัดกาฬสินธุ์
• ประเพณีแซนโฎนตา จังหวัดสุรินทร์และชาวอีสานตอนใต้
• ประเพณีแห่เทียนพรรษา จังหวัดอุบลราชธานี
• ประเพณีบุญเบิกฟ้า จังหวัดมหาสารคาม

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ ภาคอีสาน

16°N 103°E / 16°N 103°E / 16; 103