ภาษาลาว
ภาษาลาว (ลาว: ລາວ, [láːw] หรือ ພາສາລາວ, [pʰáːsǎːláːw]) เป็นภาษาตระกูลขร้า-ไทของชาวลาว โดยมีผู้พูดในประเทศลาว ซึ่งมีสถานะเป็นภาษาทางการของประชากรประมาณ 7 ล้านคน และในพื้นที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือของประเทศไทยที่มีผู้พูดประมาณ 23 ล้านคน ซึ่งส่วนใหญ่เรียกเป็นภาษาอีสาน ภาษาลาวเป็นภาษากลางของพลเมืองในประเทศลาวที่มีภาษาอื่น ๆ ประมาณ 90 ภาษา โดยภาษาส่วนใหญ่ไม่มีความเกี่ยวโยงกับภาษานี้[3]
| ภาษาลาว | |
|---|---|
| ພາສາລາວ | |
 | |
| ออกเสียง | pʰáːsǎː láːw |
| ประเทศที่มีการพูด | ลาว ไทย (ภาคอีสาน) กัมพูชา (สตึงแตรง, พระวิหาร และรัตนคีรี) ประเทศพม่า (เชียงลาบ) |
| ชาติพันธุ์ | ชาวลาว ชาวอีสาน |
| จำนวนผู้พูด | 30 ล้านคน[1] (ไม่พบวันที่) |
| ตระกูลภาษา | ขร้า-ไท
|
| ภาษาถิ่น | ลาวเหนือ (ลาวหลวงพระบาง) ลาวตะวันออกเฉียงเหนือ ลาวกลาง (พวน) ลาวใต้ ลาวตะวันตก |
| ระบบการเขียน | อักษรลาวในประเทศลาว อักษรไทยในประเทศไทย อักษรเบรลล์ไทยและลาว |
| สถานภาพทางการ | |
| ภาษาทางการ |  ลาว อาเซียน[2] |
| ภาษาชนกลุ่มน้อยที่รับรองใน |  ไทย กัมพูชา |
| ผู้วางระเบียบ | สถาบันค้นคว้าวิทยาศาสตร์การศึกษา กระทรวงศึกษาธิการและกีฬา และ สถาบันสังคมศาสตร์ คณะอักษรศาสตร์ มหาวิทยาลัยแห่งชาติลาว |
| รหัสภาษา | |
| ISO 639-1 | lo |
| ISO 639-2 | lao |
| ISO 639-3 | อย่างใดอย่างหนึ่ง:lao – ภาษาลาวtts – ภาษาอีสาน |
| Linguasphere | 47-AAA-c |
 | |
ภาษาลาวเป็นภาษาที่มีวรรณยุกต์และแยกหน่วยคำเหมือนกับภาษาตระกูลขร้า-ไทอื่น ๆ และภาษาจีนกับภาษาเวียดนาม[4] ภาษานี้สามารถเข้าใจระหว่างกันกับภาษาไทยและภาษาอีสาน ซึ่งอยู่ในกลุ่มภาษาไทตะวันตกเฉียงใต้เช่นกัน จนถึงขั้นที่ว่าผู้พูดสามารถสื่อสารระหว่างกันได้ ภาษาเหล่านี้เขียนด้วยอักษรที่ต่างกันแต่มีความคล้ายคลึงทางภาษาและก่อให้เกิดความต่อเนื่องของภาษา[5]
ถึงแม้ว่าภาษาลาวยังไม่มีรูปแบบมาตรฐานก็ตาม ในช่วงครึ่งหลังของคริสต์ศตวรรษที่ 20 สำเนียงเวียงจันทน์กลายเป็นรูปแบบมาตรฐานโดยพฤตินัยในประเทศลาว และสำเนียงขอนแก่นกลายเป็นรูปแบบมาตรฐานโดยพฤตินัยในภาคอีสาน[6]
การจำแนก
| ขร้า-ไท |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
สำเนียงภาษาถิ่น
สำเนียงภาษาถิ่นของภาษาลาวสามารถแบ่งได้ 6 สำเนียงใหญ่ คือ:
- ภาษาลาวเวียงจันทน์ (เวียงจันทน์, แขวงบอลิคำไซ; จังหวัดชัยภูมิ, จังหวัดหนองคาย, จังหวัดบึงกาฬ, จังหวัดหนองบัวลำภู, และบางส่วนของจังหวัดขอนแก่น,จังหวัดอุดรธานี,จังหวัดกาฬสินธุ์)
- ภาษาลาวเหนือ (แขวงหลวงพระบาง, แขวงไชยบุรี, แขวงอุดมไซ, แขวงหลวงน้ำทา,แขวงบ่อแก้ว; จังหวัดเลย และบางส่วนของจังหวัดอุตรดิตถ์,จังหวัดพิษณุโลก , จังหวัดเพชรบูรณ์ , จังหวัดขอนแก่น , จังหวัดชัยภูมิ , จังหวัดหนองคาย , จังหวัดอุดรธานี )
- ภาษาลาวตะวันออกเฉียงเหนือ (แขวงเชียงขวาง, แขวงหัวพัน บางส่วนของจังหวัดอุดรธานี,จังหวัดสกลนคร)
- ภาษาลาวกลาง (แขวงคำม่วน, แขวงสุวรรณเขต; จังหวัดสกลนคร, จังหวัดนครพนม, จังหวัดมุกดาหาร และบางส่วนของจังหวัดบึงกาฬ)
- ภาษาลาวใต้ (แขวงจำปาศักดิ์, แขวงสาละวัน, แขวงเซกอง, แขวงอัตตะปือ; จังหวัดสตึงแตรง; จังหวัดอุบลราชธานี, จังหวัดศรีสะเกษ, จังหวัดยโสธร, จังหวัดอำนาจเจริญ และบางส่วนของจังหวัดสุรินทร์)
- ภาษาลาวร้อยเอ็ดหรือภาษาอีสาน (ไม่มีใช้ในประเทศลาว) จังหวัดร้อยเอ็ด, จังหวัดขอนแก่น, จังหวัดมหาสารคาม, จังหวัดกาฬสินธุ์, จังหวัดอุดรธานี, จังหวัดบุรีรัมย์ และบางส่วนของจังหวัดหนองคาย, จังหวัดสุรินทร์, จังหวัดนครราชสีมา)
ทางการประเทศลาวไม่ได้กำหนดให้สำเนียงถิ่นใดเป็นสำเนียงภาษากลาง แต่การใช้ภาษาลาวอย่างเป็นทางการ เช่น ทางสถานีโทรทัศน์แห่งประเทศลาว สถานีวิทยุแห่งประเทศลาว จะใช้สำเนียงเวียงจันทน์ซึ่งเป็นสำเนียงของคนเมืองหลวง สามารถเข้าใจกันได้ทั่วประเทศ การเรียนภาษาลาวในประเทศลาวนั้น รัฐบาลลาวไม่ได้บังคับให้ใช้สำเนียงเวียงจันทน์ แต่ให้สามารถใช้สำเนียงท้องถิ่นต่าง ๆ ได้ แต่การเรียนภาษาลาวสำหรับชาวต่างประเทศ รัฐบาลลาวแนะนำให้ใช้สำเนียงเวียงจันทน์ ฉะนั้นประชาชนในประเทศลาวจึงพูดอ่านภาษาลาวเป็นสำเนียงท้องถิ่นของตน แต่ประชาชนก็สามารถฟังเข้าใจได้ทุกสำเนียงทั่วประเทศ แม้จะพูดภาษาต่างสำเนียงกันก็ตาม
ส่วนในประเทศลาว นอกจากสำเนียงถิ่นใหญ่แล้วยังมีสำเนียงแตกออกไปอีกหลายสำเนียงย่อย เช่น ภาษาลาวใต้ถิ่นสาละวัน ภาษาลาวกลางถิ่นสุวรรณเขต สำเนียงย่อยถิ่นเมืองอาดสะพังทอง ถิ่นเมืองจำพอน ภาษาเวียงจันทน์ถิ่นเมืองปากงึม ฯลฯ นอกจากนี้ยังมีผู้พูดภาษาลาวใต้ถิ่นจำปาศักดิ์ในจังหวัดพระวิหาร สตึงแตรง และรัตนคีรีของประเทศกัมพูชาด้วย
ในประเทศไทยจะพบภาษาลาวถิ่นอีสาน หรือถิ่นร้อยแก่นสารสินในฐานะภาษากลาง โดยสื่อส่วนใหญ่จะมาจากภาษาลาวถิ่นนี้
ระบบเสียง
พยัญชนะ
พยัญชนะต้น
พยัญชนะต้นภาษาลาวสำเนียงเวียงจันทน์มี 21 เสียงดังนี้
| ริมฝีปากทั้งสอง | ปุ่มเหงือก | เพดานแข็ง | เพดานอ่อน | เส้นเสียง | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| เสียงนาสิก | [m] ມ, ໝ | [n] ນ, ໜ | [ɲ] ຍ, ຫຍ | [ŋ] ງ, ຫງ | ||
| เสียงกัก | ก้อง | [b] ບ | [d] ດ | |||
| ไม่ก้อง ไม่มีลม | [p] ປ | [t] ຕ | [k] ກ | [ʔ] ອ* | ||
| ไม่ก้อง พ่นลม | [pʰ] ຜ, ພ | [tʰ] ຖ, ທ | [kʰ] ຂ, ຄ | |||
| เสียงระเบิด | [tɕ] ຈ | |||||
| เสียงแทรก | [f] ຝ, ຟ | [s] ສ, ຊ | [h] ຫ, ຮ | |||
| เสียงเปิด | [r] ຣ, ຫຼ[7] | [j] ຢ | [w] ວ | |||
| เสียงเปิดข้างลิ้น | [l] ລ, ຫຼ | |||||
- * ອ /ʔ/ ที่เป็นพยัญชนะต้นหมายถึงเสียงเงียบ และดังนั้นมันจึงถูกพิจารณาว่าเป็นเสียงกัก เส้นเสียง
- - ຫຼ นั้น ส่วนใหญ่คือเสียง ຫລ แต่สามารถใช้กับ ຫຣ ได้
พยัญชนะต้นภาษาลาวสำเนียงขอนแก่นมี 20 เสียงดังนี้
| ริมฝีปากทั้งสอง | ปุ่มเหงือก | เพดานแข็ง | เพดานอ่อน | เส้นเสียง | ||
|---|---|---|---|---|---|---|
| เสียงนาสิก | [m] ม | [n] น | [ɲ] ญ | [ŋ] ง | ||
| เสียงกัก | ก้อง | [b] บ | [d] ด | |||
| ไม่ก้อง ไม่มีลม | [p] ป | [t] ต | [k] ก | [ʔ] อ* | ||
| ไม่ก้อง พ่นลม | [pʰ] ผ, พ | [tʰ] ถ, ท | [kʰ] ข, ค | |||
| เสียงระเบิด | [tɕ] จ | |||||
| เสียงแทรก | [f] ฝ, ฟ | [s] ส, ซ | [h] ห, ฮ | |||
| เสียงเปิด | [ʋ] ว | [j] ย | ||||
| เสียงเปิดข้างลิ้น | [l] ร, ล | |||||
พยัญชนะสะกด
| ริมฝีปาก ทั้งสอง | ริมฝีปากล่าง -ฟันบน | ปุ่มเหงือก | หลังปุ่มเหงือก | เพดานแข็ง | เพดานอ่อน | เส้นเสียง | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| เสียงนาสิก | [m] ມ | [n] ນ | [ŋ] ງ | |||||||
| เสียงกัก | [p̚] ບ | [t̚] ດ | [k̚] ກ | [ʔ] * | ||||||
| เสียงเปิด | [w] ວ | [j] ຍ | ||||||||
- * เสียงกัก เส้นเสียง จะปรากฏเฉพาะหลังสระเสียงสั้นเมื่อไม่มีพยัญชนะสะกด
สระ
เสียงสระในภาษาลาวซึ่งคล้ายคลึงกับเสียงสระภาษาไทยแบ่งออกเป็น 3 ชนิดคือ สระเดี่ยว สระประสม และสระเกิน สะกดด้วยรูปสระพื้นฐานหนึ่งตัวหรือหลายตัวร่วมกัน
สระเดี่ยว หรือ สระแท้ คือสระที่เกิดจากฐานเพียงฐานเดียว มีทั้งสิ้น 18 เสียง
| ลิ้นส่วนหน้า | ลิ้นส่วนหลัง | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|
| ปากเหยียด | ปากเหยียด | ปากห่อ | ||||
| สั้น | ยาว | สั้น | ยาว | สั้น | ยาว | |
| ลิ้นยกสูง | /i/ xິ | /iː/ xີ | /ɯ/ xຶ | /ɯː/ xື | /u/ xຸ | /uː/ xູ |
| ลิ้นกึ่งสูง | /e/ ເxະ, ເxັx | /eː/ ເx | /ɤ/ ເxິ | /ɤː/ ເxີ | /o/ ໂxະ, xົx | /oː/ ໂx |
| ลิ้นกึ่งต่ำ | /ɛ/ ແxະ, ແxັx | /ɛː/ ແx | /ɔ/ ເxາະ, xັອx | /ɔː/ xໍ, xອx | ||
| ลิ้นลดต่ำ | /a/ xະ, xັx | /aː/ xາ | ||||
สระประสม คือสระที่เกิดจากสระเดี่ยวสองเสียงมาประสมกัน เกิดการเลื่อนของลิ้นในระดับสูงลดลงสู่ระดับต่ำ ดังนั้นจึงสามารถเรียกอีกชื่อหนึ่งว่า "สระเลื่อน" มี 3 เสียงดังนี้
- ເxຍ /iːa/ (มีตัวสะกด: xຽx) ประสมจากสระ อี และ อา
- ເxືອ /ɯːa/ ประสมจากสระ อือ และ อา
- xົວ /uːa/ (มีตัวสะกด: xວx) ประสมจากสระ อู และ อา
เสียงวรรณยุกต์
ภาษาลาวเวียงจันทน์มีระดับเสียงวรรณยุกต์ 6 ระดับ: Low (เอก) Mid (สามัญ) High (ตรี) Rising (จัตวา) High Falling (ใกล้เคียงกับโท) และ Low Falling (โท) ระดับเสียงจะแตกต่างกัน ไปตามชนพื้นเมืองของผู้พูดและที่ตั้งทางภูมิศาสตร์ เช่น ชาวหลวงพระบางจะใช้ ระดับเสียงวรรณยุกต์ 5 ระดับ คือ
- กลางต่ำลงขึ้น
- ต่ำขึ้น
- กลางระดับ
- สูงขึ้น
- กลางขึ้น
| วรรณยุกต์ | สัทอักษรสากล | ตัวอย่าง | |||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| ไทย | อังกฤษ | อักษรลาว | รูปปริวรรต | สัทอักษรสากล | เทียบเสียงไทย (โดยประมาณเท่านั้น) | ความหมาย | |
| เอก | low | /◌̀/ [˨˩] | ກາ | กา | /kàː/ | ก่า | กา, นกกา |
| จัตวา | rising | /◌̌/ [˨˦] | ຂາ | ขา | /kʰǎː/ | ขา | ขา, อวัยวะใช้เดิน |
| สามัญ | mid | /◌̄/ [˧] | ຂ່າ, ຄ່າ | ข่า, ค่า | /kʰāː/ | คา | ข่า (หัวข่า), ค่า (คุณค่า) |
| โทต่ำ | low-falling | /◌᷆/ [˧˩] | ຂ້າ | ข้า | /kʰa᷆ː/ | ข่า, ข้า | ข้า (สรรพนาม), ฆ่า, ข้าทาส |
| ตรี | high | /◌́/ [˦˥] | ຄາ | คา | /kʰáː/ | ค้า | คา (คาที่), หญ้าคา |
| โทสูง | falling | /◌̂/ [˥˩] | ຄ້າ | ค้า | /kʰâː/ | ค่า | ค้า, ค้าขาย |
ตัวอักษร
ภาษาลาวมีตัวอักษรที่ใช้เขียนอยู่สองแบบ คือ อักษรลาว ใช้เขียนเรื่องคดีทางโลกทั่วไป ปัจจุบันรัฐบาลลาวได้ปรับปรุงอักษรลาวเดิมให้ใช้เป็นอักษรทางการ (ในภาคอีสานของไทยยังคงใช้อยู่บ้างในเอกสารโบราณ เรียกชื่อว่า อักษรไทน้อย)
ตัวอย่างคำศัพท์
- ຂອບໃຈຫຼາຍໆເດີ (ขอบ ใจ หลาย หลาย เด้อ, [kɔ᷆ːp t͡ɕàj lǎːj lǎːj dɤ̂ː]) ขอบคุณมาก ๆ ครับ/ค่ะ
- ຂ້ານ້ອຍເຮັດບໍ່ໄດ້ດອກ (ข้า น้อย เฮ็ด บ่อ ได้ ดอก, [kʰa᷆ːnɔ̂ːj hēt bɔ̄ː dâj dɔ᷆ːk]) ผม/ดิฉันทำไม่ได้หรอก
- ໄຂປະຕູໃຫ້ແດ່ (ไข ปะ ตู ให้ แด่, [kʰǎj pa.tùː ha᷆j dɛ̄ː ]) เปิดประตูให้หน่อย
- ສະບາຍດີ (สะ บาย ดี, [sa baj dee]) สวัสดี
อ้างอิง
อ่านเพิ่ม
- Lew, Sigrid. 2013. "A linguistic analysis of the Lao writing system and its suitability for minority language orthographies".
- ANSI Z39.35-1979, System for the Romanization of Lao, Khmer, and Pali, ISBN 0-88738-968-6.
- Hoshino, Tatsuo and Marcus, Russel. (1989). Lao for Beginners: An Introduction to the Spoken and Written Language of Laos. Tuttle Publishing. ISBN 0-8048-1629-8.
- Enfield, N. J. (2007). A Grammar of Lao. Berlin and New York: Mouton de Gruyter. ISBN 3-11-018588-1.
- Cummings, Joe. (2002). Lao Phrasebook: A Language Survival Kit. Lonely Planet. ISBN 1-74059-168-2.
- Mollerup, Asger. Thai–Isan–Lao Phrasebook. White Lotus, Bangkok, 2001. ISBN 974-7534-88-6.
- Kerr, Allen. (1994). Lao–English Dictionary. White Lotus. ISBN 974-8495-69-8.
- Simmala, Buasawan and Benjawan Poomsan Becker (2003), Lao for Beginners. Paiboon Publishing. ISBN 1-887521-28-3
- สีเวียงแขก กอนนิวง (1999). หนังสือคู่มือเรียนภาษาลาวง่ายๆ เวียงจันทน์ : สำนักพิมพ์และจำหน่ายหนังสือแห่งรัฐ
แหล่งข้อมูลอื่น
- เว็บไซต์เกี่ยวกับภาษาและวัฒนธรรมของลาว เก็บถาวร 2021-02-25 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
- ยูนิโคด: Lao
- Omniglot: อักษรลาว (ในภาษาอังกฤษ)
- Lao True Type Fonts