คาทอลิกตะวันออก

พระศาสนจักรคาทอลิกตะวันออก หรือ ศาสนจักรคาทอลิกจารีตตะวันออก (อังกฤษ: Eastern Catholic Churches) เป็นคริสตจักรตะวันออก 23 คริสตจักรที่ร่วมเอกภาพสมบูรณ์กับพระสันตะปาปาแห่งโรมโดยยอมรับพระองค์เป็นประมุขสูงสุดของศาสนจักร จึงเป็นส่วนหนึ่งของนิกายโรมันคาทอลิกทั่วโลก แต่มีอำนาจปกครองตนเอง มีจารีตธรรมประเพณีเป็นของตนเอง

สถานะพิเศษของศาสนจักรคาทอลิกจารีตตะวันออกได้รับการรับรองโดยกฤษฎีกาจากสภาสังคายนาวาติกันครั้งที่สอง ใน Orientalium ecclesiarum (กฤษฎีกาว่าด้วยพระศาสนจักรคาทอลิกตะวันออก)^[1] จากข้อมูลหนังสือ Annuario Pontificio ฉบับปี 2016 ได้ให้ข้อมูลว่ามีคริสตศาสนิกชนนิกายคาทอลิกที่เป็นคาทอลิกตะวันออกเกือบ 18 ล้านคน (จำนวนทั้งสิ้น 17,881,222 คน) คิดเป็นประมาณ 1.4-1.5% ของจำนวนคริสตศาสนิกชนคาทอลิกทั้งหมดและกระจายออกไปทั่วโลก^[2]

ประวัติ

เบื้องหลัง

เอกภาพของแต่ละศาสนจักรที่เคยมีมาอย่างยาวนานได้แตกสลายลงด้วยเรื่องความเชื่อและการเมืองซึ่งต่างฝ่ายต่างกล่าวหากันเองว่านอกรีตหรือหันเหออกจากความเชื่อที่ถูกต้องและการแก่งแย่งชิงอำนาจศาสนจักรเหนือดินแดนต่าง ๆ โดยเฉพาะในยุโรป นอกจากนี้ยังรวมไปถึงการไม่เห็นด้วยเรื่องความชอบธรรมในการแต่งตั้งมุขนายกบางองค์ด้วย แต่อย่างหลังเป็นเรื่องของการแตกแยกศาสนจักร ไม่ใช่เรื่องความเชื่อนอกรีต

เหตุการณ์หลักที่นำไปสู่ความแตกแยกของศาสนจักร:

สังคายนาเอเฟซัสครั้งที่หนึ่ง (ค.ศ. 431)

ในปีค.ศ. 431 พระศาสนจักรกระแสหลักได้ยอมรับคำสอนที่ได้รับการรับรองจากสภาสังคายนาแห่งเอเฟซัส (ซึ่งประณามเนสตอริอุส ผู้นำลัทธิเนสตอเรียน) และประกาศว่าผู้ใดปฏิเสธถ้อยแถลงดังกล่าว จะถือว่าเป็นพวกนอกรีต ศาสนจักรแห่งตะวันออกซึ่งส่วนใหญ่อยู่ในจักรวรรดิซาเซเนียนไม่ยอมรับคำสอนที่รับรองจากสภานี้และตัดขาดจากพระศาสนจักรกระแสหลักไป ซึ่งต่อมาศาสนจักรนี้ได้เติบโตและแผ่ขยายไปทั่วเอเชียก่อนจะถึงคราวล่มสลายหลังมองโกลเข้ารุกรานตะวันออกกลางช่วงคริสต์ศตวรรษที่ 14

ยังคงมีหลักฐานที่แสดงถึงความยิ่งใหญ่ของศาสนจักรแห่งตะวันออกหลงเหลืออยู่พอสมควรเช่น ศิลาจารึกของพวกเนสตอเรียนในจีน^[3] ซึ่งในปัจจุบันยังคงมีศาสนจักรที่มีประวัติศาสตร์สืบย้อนไปถึงศาสนจักรแห่งตะวันออกอยู่ 4 ศาสนจักรทั้งศาสนจักรคาลเดียนคาทอลิกซึ่งร่วมเอกภาพกับโรม ในขณะที่อินเดียซึ่งมีคริสตชนกลุ่มนี้มากที่สุด ส่วนใหญ่หันมาร่วมเอกภาพกับโรมโดยอยู่ใต้อำนาจพระสันตะปาปาโดยตรงแต่ต่อมาได้รับอำนาจให้ปกครองโดยอิสระได้จึงเกิดเป็นศาสนจักรซีโร-มาลาบาร์คาทอลิก ส่วนกลุ่มที่ไม่ได้ร่วมเอกภาพกับโรมได้แก่ ศาสนจักรอัสซีเรียแห่งตะวันออกและอีกศาสนจักรหนึ่งซึ่งแยกจากศาสนจักรอัสซีเรียแห่งตะวันออกเพราะมีปัญหาภายในเรื่องการปฏิรูปจึงแยกออกไปอีกเป็นศาสนจักรเก่าแห่งตะวันออก

สังคายนาแห่งแคลซีดัน (ค.ศ. 451)

ในปีค.ศ. 451 ทำนองเดียวกันกับสภาสังคายนาเอเฟซัสคือศาสนจักรที่ยอมรับสภาสังคายนาแห่งแคลซีดันประกาศว่าศาสนจักรที่ปฏิเสธมติสภานี้จะถือว่าเป็นพวกนอกรีตโดยในครั้งนี้คือลัทธิโมโนฟีไซต์ (เชื่อว่าพระคริสต์มีธรรมชาติของความเป็นพระเจ้าเท่านั้น แต่ไม่มีธรรมชาติของความเป็นมนุษย์) บรรดาศาสนจักรต่าง ๆ ที่ปฏิเสธต่างถือว่าตนเองมีความเชื่อที่ถูกต้องและปฏิเสธว่าตนเองไม่ใช่พวกโมโนฟีไซต์หากแต่เป็น "มีอาฟีไซต์" ศาสนจักรเหล่านี้มักมีชื่อเรียกว่าออเรียนทัลออร์ทอดอกซ์ เพื่อจำแนกพวกเขาออกจากศาสนจักรอีสเทิร์นออร์ทอดอกซ์

อันที่จริงแล้วคำว่า "ออเรียนทัล" และ "อีสเทิร์น" ต่างก็แปลว่า "ตะวันออก" เหมือนกันแต่นำมาใช้เพื่อจำแนกศาสนจักรเหล่านี้ออกจากกันเพราะไม่ใช่ศาสนจักรในเครือเดียวกันนั่นเอง บางคนอาจให้ชื่อศาสนจักรเหล่านี้ว่าศาสนจักร "ก่อนแคลซีดัน" (Pre-Chalcedonian) "อแคลซีดัน" (Non-Chalcedonian) หรือ "ต่อต้านแคลซีดัน (Anti-Chalcedonian) ศาสนจักรเหล่านี้มีผู้นับถือส่วนใหญ่อยู่ในอียิปต์ ตะวันออกกลาง เอธิโอเปีย เอริเทรียและชายฝั่งมาลาบาร์ของอินเดีย

ศาสนเภทตะวันออก-ตะวันตก (ค.ศ.1054)

รายชื่อศาสนจักรคาทอลิกตะวันออก

สถิติศาสนจักรคาทอลิกตะวันออก ค.ศ. 2016; ข้อมูลจาก CNEWA (ยกเว้นศาสนจักรแอลเบเนีย เบลารุสและรัสเซียกรีกคาทอลิก)^[4]
สัญลักษณ์	ชื่อศาสนจักร	ปีที่รวมกับคาทอลิกหรือจัดตั้งขึ้น	จารีต	ที่ประทับผู้นำศาสนจักร	โครงสร้างปกครองศาสนจักร	เขตปกครอง	มุขนายก	ศาสนิกชน
	ศาสนจักรแอลเบเนียกรีกคาทอลิก	1628	ไบแซนไทน์	Vlorë, แอลเบเนีย	เขตปกครองของสันตะสำนัก	-	-	-
	ศาสนจักรอาร์เมเนียคาทอลิก	1742	อาร์เมเนีย	เบรุต, เลบานอน	เขตอัครบิดร	17	16	736,134
	ศาสนจักรเบลารุสกรีกคาทอลิก	1596	ไบแซนไทน์	ไม่มี	ไม่มี ^{[note 1]}	0	0	-
	ศาสนจักรบัลแกเรียกรีกคาทอลิก	1861	ไบแซนไทน์	โซเฟีย, บัลแกเรีย	เขตปกครองศาสนจักร	1	1	10,000
	ศาสนจักรคาลเดียนคาทอลิก	1552 / 1830	ซีเรียตะวันออก	แบกแดด, อิรัก	เขตอัครบิดร	21	20	640,828
	ศาสนจักรคอปติกคาทอลิก	1741	อเล็กซานเดรีย	ไคโร, อียิปต์	เขตอัครบิดร	7	7	174,902
	ศาสนจักรเอริเทรียคาทอลิก^[5]	2015	อเล็กซานเดรีย	แอสมารา, เอริเทรีย	มุขมณฑลมหานคร	4	4	155,480^[5]
	ศาสนจักรเอธิโอเปียคาทอลิก	1846	อเล็กซานเดรีย	อาดดิสอาบาบา, เอธิโอเปีย	มุขมณฑลมหานคร	4	4	70,755
	ศาสนจักรกรีกไบแซนไทน์คาทอลิก	1829	ไบแซนไทน์	หลายแห่ง ^{[note 2]}	ไม่มีโครงสร้างเป็นหนึ่งเดียว ^{[note 2]}	2	1	6,020
	ศาสนจักรกรีกคาทอลิกในโครเอเชียและเซอร์เบีย^[6]^: 1140	1611	ไบแซนไทน์	หลายแห่ง ^{[note 3]}	ไม่มีโครงสร้างเป็นหนึ่งเดียว ^{[note 3]}	2	2	43,245
	ศาสนจักรฮังการีกรีกคาทอลิก	1646	ไบแซนไทน์	แดแบร็ตแซ็น, ฮังการี	มุขมณฑลมหานคร	3	3	255,000
	ศาสนจักรอิตาลี-แอลเบเนียกรีกคาทอลิก	1784 (ฐานานุกรมอิสระ) (never separated)	ไบแซนไทน์	หลายแห่ง ^{[note 4]}	'ไม่มีโครงสร้างเป็นหนึ่งเดียว ^{[note 4]}	3	4	56,412
	ศาสนจักรมาซิโดเนียกรีกคาทอลิก	2008	ไบแซนไทน์	สโกเปีย, มาซิโดเนีย	เขตปกครองศาสนจักร	1	0	11,336
	ศาสนจักรเมลไคท์กรีกคาทอลิก	1726 (ก่อนหน้านี้ร่วมเอกภาพกับทั้งสองนิกาย)	ไบแซนไทน์	ดามัสกัส, ซีเรีย	เขตอัครบิดร	25	32	1,522,802
	ศาสนจักรโรมาเนียกรีกคาทอลิก	1697	ไบแซนไทน์	Blaj, โรมาเนีย	เอกอัครมุขมณฑล	7	8	504,280
	ศาสนจักรรัสเซียกรีกคาทอลิก	1905	ไบแซนไทน์	ไม่มี ^{[note 5]}	ไม่มี ^{[note 5]}	2	0	-
	ศาสนจักรรูเธเนียไบแซนไทน์คาทอลิก	1646	ไบแแซนไทน์	พิตต์สเบิร์ก, สหรัฐอเมริกา	มุขมณฑลมหานคร ^{[note 6]}	6	7	419,500
	ศาสนจักรสโลวักไบแซนไทน์คาทอลิก	1646	ไบแซนไทน์	เปรเชา, สโลวาเกีย	มุขมณฑลมหานคร	4	5	211,820
	ศาสนจักรซีรีแอกคาทอลิก	1781	ซีเรียตะวันตก	เบรุต, เลบานอน	เขตอัครบิดร	14	13	205,440
	ศาสนจักรมารอนไนต์คาทอลิก	คริสต์ศตวรรษที่ 4 (ไม่เคยแยกจากคาทอลิก)	ซีเรียตะวันตก	Bkerke, เลบานอน	เขตอัครบิดร	27	43	3,537,690
	ศาสนจักรซีโร-มาลาบาร์คาทอลิก	ถือกำเนิดโดยอัครสาวก ถูกทำให้เป็นแบบละตินในปีค.ศ.1589 สภาสงฆ์แห่งไดแอมเปอร์^[7]	ซีเรียตะวันออก	Ernakulam-Angamaly, อินเดีย	เอกอัครมุขมณฑล	32	53	4,189,349
	ศาสนจักรซีโร-มาลานคาร่าคาทอลิก	ถือกำเนิดโดยอัครสาวก รวมกับคาทอลิกในปีค.ศ.1930	ซีเรียตะวันตก	ธิรุวานันทพุราม, อินเดีย	เอกอัครมุขมณฑล	11	14	450,553
	ศาสนจักรยูเครนกรีกคาทอลิก	1595	ไบแซนไทน์	เคียฟ, ยูเครน	เอกอัครมุขมณฑล	33	42	4,636,958
	เขตปกครองอื่น	1945, 1951, 1954, 1959, 1991, 2016	จากหลากจารีต ^{[note 7]}	หลายแห่ง ^{[note 8]}	เขตอภิบาลโดยมุขนายก	-	- ^{[note 9]}	35,670
Total	23		8			226	279	17,881,222