Rusya'nın cumhuriyetleri
Rusya Federasyonu, 85 federe yapıya (Rusça: субъе́кт(ы), subyekt), birliğe dahil birime, bölünmüştür. Bu yapılanmanın 22 tanesi cumhuriyetlerden oluşur. Cumhuriyetlerde, toplumun çoğunluğunu etnik kökeni Rus olmayan halk oluşturur, fiziki sınırlar bu şekilde belirlenmiştir. Bir cumhuriyette yerel halkın etnik kökeni cumhuriyete isim veren milliyet (Rusça: титульная нация, титульная национальность, титульная народность, İngilizce: titular nationality) olarak bilinir. On yıllarca (bazen yüzyıllarca) süren Rusya içi göçler nedeniyle artık bu milliyet o cumhuriyetin nüfusunda çoğunluğu temsil etmeyebilir ama yine de o belirli etnik milliyetin cumhuriyeti olarak kabul görür.
Anayasal statü
Cumhuriyetler, Rusya'nın federe yapılanmasındaki diğer birimlerinden farklılık gösterir: kendi resmî dilleri vardır (Rusya Anayasası Madde 68) ve kendi anayasaları vardır. Diğer federal birimlerin, örneğin krayların (yöre) ve oblastların (bölge) bu hakkı yoktur. Yine de, diğer federal birimlerde olduğu gibi, özerk cumhuriyetlere de tam bağımsızlık tanınmamıştır (Madde 3). Cumhuriyetlerin idari yöneticileri başkandır.
Uygulanmakta olan bağımlılık politik birimlere göre farklıdır. Ama genel olarak içişlerinde idareye geniş bir yetki alanı sağlar. Bu cumhuriyetlerin meclisleri federal anayasayla çakışan, cumhuriyet yöneticilerinin yetkilerini ve güçlerini arttırıcı, kanunlar koydular. Lakin federal anayasanın üstünlüğünün kabulüne çalışan Putin yönetimi altında bağımsızlıkları azalmıştır.
İdari yapılanmada cumhuriyetlerin üzerine yedi büyük federal bölge kurulması ve başkanca atanmış valilerin cumhuriyetlerin faaliyetlerine nezaret etmesi hukukun egemenliğini güçlendirmiş, federal anayasaya saygıyı arttırmıştır. Ayrıca Putin idarecilerin gücünü azaltıp cumhuriyetlerin yürütme organlarının pozisyonlarını güçlendirmiştir. Cumhuriyetlerin başkanlarını, adayı cumhuriyet meclisinin de kabulü şartı ile, Rusya başkanı tayin etmektedir.
Çoğu cumhuriyette genel olarak çok gücü olmayan ayrılıkçı akımlar bulunmaktadır. Özellikle Tatarlar, Başkurtlar, Yakutlar ve tabii ki Çeçenler arasında bu ayrılıkçı hareketlere güçlü destek bulunmaktadır. Cumhuriyete isim veren milliyetlerin (Tataristan, Başkurdistan, Saha) toplum yapısında yer alan diğer etnik gruplar ayrılma hareketlerine sekte vurmaktadır. (Çeçen savaşının bir sonucu olarak Çeçenistan'da çok az çeçen olmayan etnik grup barınmaktadır.
Kurucu "federe cumhuriyetler"
Özerk cumhuriyetler Sovyetler Birliği'nin kuruluşunda ülkenin anayasal birimleriydi. Günümüzde bu başlığın, Rusya'nın cumhuriyetleri için aynı şekilde kullanılması yanlıştır. 1993'te Rusya Federasyonu'nun kabul ettiği Rusya Anayasası ile "özerk cumhuriyet" değil "cumhuriyet" ilan edilmişlerdir.
Cumhuriyetlerin listesi
- Adige Cumhuriyeti
- Altay
- Başkurdistan
- Buryatya
- Dağıstan
- İnguşya
- Kabardin-Balkar
- Kalmikya
- Karaçay-Çerkesya
- Karelya
- Komi
- Mari El (Çirmişistan)
- Mordovya
- Saha (Yakutya)
- Kuzey Osetya-Alanya
- Tataristan
- Tuva
- Udmurtya
- Hakasya
- Çeçenya
- Çuvaşistan
- Kırım
| Cumhuriyet | Kıta | Oluşturan Halk1 | Cumhuriyet nüfusundaki oranı | Oluşturan Halkın: Dil Grubu | Oluşturan Halkın: Dini | Cumhuriyet nüfusundaki Etnik Rus oranı | Nüfus4 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Adige Cumhuriyeti (Rusça: Адыгея) | Avrupa | Adige | %24,2 | Kafkas | İslam (Sünni) | %64,5 | 447.109 (2002) |
| Altay Cumhuriyeti (Rusça: Алтай) | Asya | Altay | %33,5 | Türkçe | Ak Yang, Lamaizm, Şamanizm | %57,4 | 202.947 (2002) |
| Başkurdistan Cumhuriyeti (Rusça: Башкортостан) | Avrupa | Başkurt | %29,8 Başkır, %24,1 Tatar | Türkçe | İslam (Sünni) | %36,3 | 4.104.336 (2002) |
| Buryatya (Rusça: Бурятия) | Asya | Buryat | %27,8 | Moğol | Lamaizm | %67,8 | 981.238 (2002) |
| Çeçenya (Rusça: Чеченская Республика) | Avrupa | Çeçen2 | %93,5 Çeçen | Kafkas | İslam (Sünni) | bilinmiyor7 %3,4 | bilinmiyor7 1.103.686 (2002) |
| Çuvaşistan (Rusça: Чувашская Республика) | Avrupa | Çuvaş | %67,7 | Türkçe | Hristiyan (Ortodoks) | %26,5 | 1.346.300 (2002) |
| Dağıstan (Rusça: Дагестан) | Avrupa | %29,4 Avar, %16,5 Dargi, %13,1 Lezgi, %5,4 Lak, %4,3 Tabasaran, %0,9 Rutul, %0,9 Agul, %0,3 Tsahur; %3,4 Çeçen3 %14,2 Kumuk, %1,5 Nogay, %4,3 Azeri | %95 | Kafkas, Türkçe5 | İslam (Sünni) | %4,7 | 2.576.531 (2002) |
| İnguşya (Rusça: Ингушетия) | Avrupa | İnguş2 | %77,3 İnguş, %20,4 Çeçen | Kafkas | İslam (Sünni) | %1,2 | 467.294 (2002) |
| Kabardey-Balkar (Rusça: Кабардино-Балкарская Республика) | Avrupa | Kabartay, Balkar | (Kabartay %55,3, Balkar %11,6) | Kafkas, Türkçe | İslam (Sünni), Hristiyan (Ortodoks)6 | %25,1 | 901.494 (2002) |
| Kalmikya (Rusça: Калмыкия) | Avrupa | Kalmik | %53,3 | Moğol | Tibet Budizmi ("Lamaizm") | %33,6 | 292.410 (2002) |
| Karaçay-Çerkesya (Rusça: Карачаево-Черкесская Республика) | Avrupa | Karaçay, Çerkes, Abaza ve Nogay | (%38,5 Karaçay, %11,3 Çerkes, %7,4 Abaza, %3,4 Nogay) | Türkçe, Kafkas | İslam (Sünni) | %33,6 | 439.470 (2002) |
| Karelya (Rusça: Карелия) | Avrupa | Karelya (Finlerle ilişkileri vardır.) | %9,2, %2 Fin, %0,7 Vep | Fin-Ugor | Hristiyan (Ortodoks) | %76,6 | 716.281 (2002) |
| Kırım (Rusça: Крым) | Avrupa | Kırımlı | - | Kırım Tatarcası | - | %67,9 | 2.284.769 (2010) |
| Hakasya (Rusça: Хакас(с)ия) | Asya | Hakas | %12 | Türkçe | Hristiyan (Ortodoks) | %80,3 | 538.200 (2002) |
| Komi (Rusça: Коми) | Avrupa | Komi | %25,2 | Fin-Ugor | Hristiyan (Ortodoks) | %59,6 | 1.018.674 (2002) |
| Mari El (Çirmişistan) (Rusça: Марий Эл) | Avrupa | Mari (Çirmiş) | %42,9 | Fin-Ugor | Hristiyan (Ortodoks) | %47,5 | 727.979 (2002) |
| Mordovya (Rusça: Мордовия) | Avrupa | Mordov | %31,9 | Fin-Ugor | Hristiyan (Ortodoks) | %60,8 | 888.766 (2002) |
| Kuzey Osetya-Alanya (Rusça: Северная Осетия-Алания) | Avrupa | Oset | %67,2 | İranlı | Hristiyan (Ortodoks), İslam (Sünni) | %23,2 | 710.215 (2002) |
| Saha (Yakutistan) (Rusça: Саха (Якутия)) | Asya | Yakut | %45,5 | Türkçe | Hristiyan (Ortodoks), Şamanizm | %41,2 | 949.280 (2002) |
| Tataristan (Rusça: Татарстан) (aynı zamanda Tatarya veya Tartari diye de anılır) | Avrupa | Tatar | %52,9 | Türkçe | İslam (Sünni) | %39,5 | 3.779.265 (2002) |
| Tuva (Rusça: Тыва) | Asya | Tuvalı | %82,04[1] | Türkçe | Tibet Budizmi ("Lamaizm"), Şamanizm | %16,27 (2010) | 311.637 (2014[2]) |
| Udmurtya (Rusça: Удмуртская Республика) | Avrupa | Udmurtlar | %29,3 Udmurt, %0,2 Besermiyan | Fin-Ugor | Hristiyan (Ortodoks) | %60,1 | 1.570.316 (2002) |
Notlar
1 Kırım'ın ve Sivastopol şehrinin durumu Mart 2014'ten bu yana Rusya ile Ukrayna arasında ihtilaftadır. Ukrayna Kırım'ın kendisinin özerk cumhuriyetlerinden biri, Sivastopol'u ise özel statülü şehir olarak tanımakta, diğer taraftan Rusya ise Kırım'ı kendi federal birimi, Sivastopol'u ise kendi federal şehri olarak tanımaktadır.
- Kabardin-Balkar, Karaçay-Çerkesya ve Dağıstan birden fazla ismini oluşturan halka sahiptir.
- Çeçen-Inguş Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, Çeçen ve İnguş adları üzerine kurulmuştu. 1991'de Çeçenistan ve İnguşya ya da İnguşetya adı altında iki ayrı cumhuriyete ayrılmıştır.
- Dağıstan halkını oluşturan on ana etnik topluluk: Agullar, Avarlar, Dargınlar, Kumuklar, Laklar, Lezgiler, Nogaylar, Rutullar, Tabasaranlar ve Sahurlardır.
- Bu tablodaki tüm nüfus değerleri yaklaşık rakamlardır.
- Balkarlar, Karaçaylar, Kumuklar ve Nogaylar Türk'tür; Abazalar, Agullar, Adıgeler, Avarlar, Çeçenler, Çerkesler, Darginlar, İnguşlar, Kabartaylar, Laklar, Lezginler, Rutullar, Tabasaranlar ve Tsahurlar Kafkas yerli topluluklarıdırlar.
- Kabartayların tamamına yakını ve Balkarların tamamı Hanefi Müslüman'dır.
- Çeçen savaşı mülteci göçleriyle sonuçlanmış ve nüfus değerlerine ulaşmayı imkânsız hale getirmiştir. Birçoğu başka yerde yaşasalar da "Çeçenya yurttaşı" kabul edilmektedir, İnguşya'nın birçok yöresindeki Çeçen sığınmacılar için de durum böyledir. Çeçen-İnguş Özerk SSC'de, 1989'da 1.270.429 olan toplam nüfus içinde Ruslar %23,1, Çeçenler %57,8, İnguşlar %12,9 kadar idiler.