Краков
Краков (пол. Kraków [ˈkrakuf], лат. Cracovia, алман. Krakau) — Польшаның көньяк өлешендәге шәһәр, Кече Польша воеводалыгының үзәге, Висла елгасы буендагы порт.
| Краков | |
| пол. Kraków | |
| Байрак | Илтамга |
 |  |
 | |
| Рәсми исем | Kraków |
|---|---|
| Демоним | krakkói, krakovano, Cracovian, krakowianin[1], krakowianka[2], Cracovien[3], Cracovienne[3] һәм cracoviani |
| Рәсми тел | поляк теле |
| Дөнья кисәге | Европа |
| Дәүләт |  Польша[4] |
| Нәрсәнең башкаласы | Малопольское воеводство[d] |
| Административ-территориаль берәмлек | Малопольское воеводство[d] |
| Сәгать поясы | UTC+01:00 һәм UTC+02:00 |
| Диңгез, күл яки елга эчендә яки янында урнашуы | Висла |
| Хөкүмәт башлыгы вазыйфасы | президент Кракова[d] |
| Хөкүмәт башлыгы | Jacek Majchrowski[d] |
| Канунбирү органы | Краковский городской совет[d] |
| Әгъзалык | Креатив шәһәрләр челтәре[d][5] |
| Халык саны | 804 237 (30 июнь 2023)[6] |
| Ир-ат халкы | 373 899[7] |
| Хатын-кыз халкы | 426 754[8] |
| Диңгез дәрәҗәсе өстендә биеклек | 219 ± 0 метр |
| Кардәш шәһәр | Вилнүс[9][10][11][…], Эдинбург[12][13][14][…], Фәс[d][15][16][17][…] һәм Киев[18][19][20] |
| Моның хуҗасы | Стадион Краковии[d] |
| Нәрсә белән чиктәш | Краковский повет[d], Величский повят[d], Прошовицкий повят[d], Зелёнки[d], Михаловице[d], Коцмыжув-Любожица[d], Конюша[d], Иголомя-Вавженьчице[d], Неполомице[d], Величка[d], Свёнтники-Гурне[d], Могиляны[d], Скавина[d], Лишки[d], Забежув[d] һәм Велька-Весь[d] |
| Бүләкләр | |
| Мәйдан | 327 ± 1 км² |
| Почта индексы | 30-001 |
| Рәсми веб-сайт | krakow.pl(пол.)(ингл.)(рус.)(фр.)(алм.)(италь.)(исп.) |
 | |
 | |
 | |
 | |
 | |
| Ачык мәгълүматлар порталы | Krakow's city data[d] |
| Феноменның икътисады | экономика Кракова[d] |
| Беренче язма телгә алу | 966[21] |
| Җирле телефон коды | 12 |
| Номер тамгасы коды | KR |
| Шәрәфле ватандашлар төркеме | [d] |
| Монда җирләнгәннәр төркеме | [d] |
| Бу якта төшерелгән фильмнар төркеме | [d] |
 | |
 Краков Викиҗыентыкта | |
Польшаның халык саны буенча икенче шәһәре. Краков поляк милли үзаңында аеруча зур рольне уйный, чөнки монда 1038—1596 елларда Польша башкаласы урнашкан булган. Шәһәр тарихи һәйкәлләргә бай, тарихи үзәге ЮНЕСКО Бөтендөнья мирасы исемлегенә кертелгән. 1364 елда нигезләнгән Ягеллон универстеты илдә иң борынгы универститет булып тора.
Тарих
Беренче тапкыр 966 елда телгә алынган. 1038 елдан Польша башкаласы булып киткән. 1241 елда шәһәргә монголлар бәреп керәләр һәм аны җимерәләр. 1259 елда монголлар шәһәрне кабат җимерәләр. Өченче һөҗүм 1287 елда булган, ләкин бу юлы монголлар шәһәрне ала алмаганнар. 1364 елда Казимир III Бөек тарафыннан Ягеллон университеты нигезләнгән. 15 һәм 16 гасырларны Краковның «алтын гасыры» булып санарга мөмкин — ул бай һәм һәм бөек дәүләтнең пайтәхете булган. 1596 елда, Люблин униясеннән соң, дәүләт башкаласы Варшавага күчерелә, ләкин Краков Польша корольларның таҗ кию урыны булып калган. Швед ябырылулары һәм чума эпидемиясе шәһәр халкын нык киметкән һәм аның мөһимлеген төшергән.
1794 елда Краковта Тадеуш Костюшко җитәкчелеге асытында кузгалыш башлап киткән. Польшаның өченче бүлүе нәтиҗәсендә шәһәр Австрия составына күчкән. 1809 елда Наполеон Варшава һерцоглыгын булдырылган, аның составына Краков да кертелгән. 1815 елда, Вена конгрессы карары буенча, шәһәр формаль рәвештә бәйсезлек алган (Ирекле Краков шәһәре). 1846 елгы кузгалышны бастыруыннан соң шәһәр Австрия составына күчкән.
1918 елда Польша составына күчкән. Бөтендөнья сугышлары арасында Краков аның мәдәни һәм мәгърифи мәркәзе статусын тагы да ныгыткан. Технология һәм сәнгать академияләре барлыкка килгәннәр. Өстәвенә шәһәр яһүди мәдәнтенең һәм сионизм хәрәкәтенең үзәге булган. Польшага Өченче Рейх бәреп керүеннән соң, шәһәр Генерал-губернаторлыкның башкаласы итеп билгеләнгән.
Социалистик Польша дәверендә шәһәрнең сәнәгый әһәмиятлелеге арта, Нова-Хута металлурги комибианты төзелә.
Халык саны
Икътисад һәм мәдәният
Дәүләнең мөһим икътисади, гыйльми һәм мәдәни үзәге. Транспорт юллары төене. Аэропорты халыкара әһәмиятенә ия. Кара металлургия һәм машаиналар төзүүзәге (авыр машиналар төзү, электротехника вә радиоэлектроника) сәнәгатьләре үсеш алган. Химия, цемент, мебель, тегүчелек, фармацевтика, парфюмерия, полиграфия, тәмәке, азык-төлек сәнәгате эшлханәләре бар. Универстет (1364) һ.б. югары уку йортлары, музейлар, театрлар бар.
Краков — туризмның эре үзәкләрдән берсе. Краковның тарихи үзәге — Висланың сул ярындагы Вавель калкулыгында. архитектура һәйкәлләрдән Изге Мәрьям Капелласы (10 гасыр), король сарае (13— 17 гасырлар), костёллар, Польша ФА бинасы һ.б. сакланган. Краковта кинофестивальләр вә халыкара күргәзмәләр үткәреләләр.
