Pele
Pele (Edson Arantis du Nasimentu) (1940-yil 21-oktabr, Tres-Korasoyns, Minas-Jerays shtati — 2022-yil 29-dekabr) — braziliyalik futbolchi. 3 karra jahon chempioni (1958, 1962, 1970). 1956-1974-yillarda „Santos“ klubida, 1957-1970-yillarda Braziliya terma jamoasi tarkibida oʻynagan. „Santos“ futbolchilari bilan birga Janubiy Amerika chempionlari kubogi va qitʼalararo kubok egasi (1962, 1956). 1957—1977-yillarda 1300 ga yaqin toʻp (futbol tarixida rekord natija) kiritgan. „Futbol qiroli“ nomi bilan mashhur. Turli mamlakatlarda unga bagʻishlab 90 dan ortiq qoʻshiq toʻqilgan. „Mening hayotim va ajoyib oʻyin“ (1977) kitobining muallifi[1].
 | |||
| Shaxsiy maʼlumot | |||
|---|---|---|---|
| Toʻliq ismi | Edson Arantes do Nascimento | ||
| Tavallud sanasi | 23-oktyabr 1940-yil | ||
| Tavallud joyi | Três Corações, Minas Gerais, Vargas Era, Braziliya | ||
| Vafot sanasi | 29-dekabr 2022-yil (82 yoshda) | ||
| Vafot joyi | Morumbi, São Paulo, Braziliya | ||
| Boʻyi | 1.73 m | ||
| Ampluasi |
| ||
| Laqabi | Futbol qiroli | ||
| Mukofotlari | Jahon chempionatlari
| ||
| Yoshligida aʼzo boʻlgan klublar | |||
| 1953-1956 |  Bauru | ||
| Professional faoliyati* | |||
| Yillar | Jamoa | Isht. | (Gol.) |
| 1956-1974 1975-1977 | Santos  New-York Cosmos | (636 (618) 52 (37)) | |
| Milliy terma jamoa | |||
| 1957-1971 | Braziliya | (92 (77)) | |
| Xalqaro medallar | |||
| *Professional klublardagi gollari (ichki chempionat) | |||
Pele oʻyinchi sifatida uch marta jahon chempionligini qoʻlga kiritgan dunyodagi yagona futbolchi. Toʻrtta jahon chempionati ishtirokchisi. 1970-yilgi jahon chempionatining eng yaxshi futbolchisi. 1958-yilgi jahon chempionatining eng yaxshi yosh futbolchisi . 1973-yil Janubiy Amerikaning eng yaxshi futbolchisi. Ikki marta jahon chempionatlarining ramziy terma jamoalari aʼzosi. Qitʼalararo kubok va Libertadores kubogining ikki karra gʻolibi, qitʼalararo chempionlar Superkubogi gʻolibi , San-Paulu shtatining oʻn karra chempioni , Rio San-Paulu turnirining toʻrt karra gʻolibi.
FIFA futbol komissiyasiga koʻra XX asrning eng yaxshi futbolchisi. Tashkilotning rasmiy saytida ovoz berish orqali Pele XX asrdagi ikkinchi eng yaxshi futbolchi. U Xalqaro Olimpiya Qoʻmitasi maʼlumotlariga koʻra ham XX asrning eng yaxshi sportchisi hisoblanadi.
Pele Time jurnali boʻyicha dunyodagi eng nufuzli 100 kishidan biri. U sportdagi ajoyib yutuqlari uchun Braziliya oltin medali bilan taqdirlangan. 1995-1998 yillarda Braziliya sport vaziri lavozimida ishlagan.
2022-yil 29-dekabrda uzoq davom etgan xastalikdan soʻng 82 yoshida shifoxonada vafot etdi[2].
Shaxsiy hayoti
1966-yilda Pele Rosemerie dos Reis Cholbi bilan turmush qurdi. Ular uchta farzand koʻrishdi: Kelly Christina (1967), Edson (1970) va Jennifer (1978). Pele va Rozmeri 1982-yilda ajrashgan. 1994-yilda Pele ikkinchi marta turmush qurdi. Rafiqasi Assuriya Lemos Seixas bilan 2008-yilgacha yashadi. 2008-yilda juflik ajrashdi. Ularning bu nikohdan Joshua va Selest ismli egizaklari bor. 2016-yil iyul oyida u uchinchi marta, yapon millatiga mansub 50 yoshli braziliyalik ishbilarmon ayol Marsiya Sibeli Aoki bilan tumush qurdi.
Kasallik va oʻlim
2021-yil sentabrida Pele yo‘g‘on ichakning o‘ng tomonidagi o‘simtani olib tashlash uchun operatsiya qilindi. 2022-yilning yanvarida Pele kimyoterapiya bilan davolanishi malum qilindi. 2022-yil 29-dekabrda u Braziliyaning Morumbi tumanida ogʻir va uzoq davom etgan kasallikdan soʻng 82-yoshida vafot etdi. Pele vafoti munosabati bilan Braziliyada uch kunlik motam eʼlon qilindi. Futbolchi bilan xayrlashuv 2023-yil 2-yanvar kuni kunduzi " Santos " klubi — Vila Belmiro stadionida bo‘lib o‘tadi, mahalliy nashrlarning yozishicha, jasad solingan tobut maydon markaziga o‘rnatiladi. U Santos shahridagi Vertikal qabristonga dafn etiladi.
Karyera
| Klub | Mavsum | Campeonato Paulista | Rio-São Paulo | Campeonato Brasileiro Série A | Mahalliy musobaqalar. Jami | Xalqaro musobaqalar | Jami | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Copa Libertadores | Qitʼalararo kubok | |||||||||||||||
| Oʻyinlar | Gollar | Oʻyinlar | Gollar | Oʻyinlar | Gollar | Oʻyinlar | Gollar | Oʻyinlar | Gollar | Oʻyinlar | Gollar | Oʻyinlar | Gollar | |||
| Santos | 1956 | 0* | 0* | 1 | 1 | 1 | 1 | |||||||||
| 1957 | 14+15* | 19+17* | 9 | 5 | 38* | 41* | 38* | 41* | ||||||||
| 1958 | 38 | 58 | 8 | 8 | 46 | 66 | 46* | 66* | ||||||||
| 1959[3] | 32 | 45 | 7 | 6 | 4* | 2* | 39 | 51 | 43* | 53* | ||||||
| 1960[4] | 30 | 33 | 3 | 0 | 0 | 0 | 33 | 33 | 0 | 0 | 0 | 0 | 33* | 33* | ||
| 1961 | 26 | 47 | 7 | 8 | 5* | 7 | 33 | 55 | 0 | 0 | 0 | 0 | 38* | 62* | ||
| 1962 | 26 | 37 | 0 | 0 | 5* | 2* | 26 | 37 | 4* | 4* | 2 | 5 | 37* | 48* | ||
| 1963[5] | 19 | 22 | 8 | 14 | 4* | 8 | 27 | 36 | 4* | 5* | 1 | 2 | 36 | 51* | ||
| 1964 | 21 | 34 | 4 | 3 | 6* | 7 | 25 | 37 | 0* | 0* | 0 | 0 | 31* | 44* | ||
| 1965 | 28 | 49 | 7 | 5 | 4* | 2* | 39 | 54 | 7* | 8 | 0 | 0 | 46* | 64* | ||
| 1966 | 14 | 13 | 0* | 0* | 5* | 2* | 14* | 13* | 0 | 0 | 0 | 0 | 19* | 15* | ||
| 1967 | 18 | 17 | 14* | 9* | 32* | 26* | 0 | 0 | 0 | 0 | 32* | 26* | ||||
| 1968 | 21 | 17 | 17* | 12* | 38* | 28* | 0 | 0 | 5 | 1 | 43* | 30* | ||||
| 1969 | 25 | 26 | 12* | 12* | 37* | 38* | 0 | 0 | 0 | 0 | 37* | 38* | ||||
| 1970 | 15 | 7 | 13* | 4* | 28* | 11* | 0 | 0 | 0 | 0 | 28* | 11* | ||||
| 1971 | 19 | 6 | 21 | 1 | 40 | 7 | 0 | 0 | 0 | 0 | 40 | 7 | ||||
| 1972 | 20 | 9 | 16 | 5 | 36 | 14 | 0 | 0 | 0 | 0 | 36 | 14 | ||||
| 1973 | 19 | 11 | 30 | 19 | 49 | 30 | 0 | 0 | 0 | 0 | 49 | 30 | ||||
| 1974 | 10 | 1 | 17 | 9 | 27 | 10 | 0 | 0 | 0 | 0 | 27 | 10 | ||||
| Umumiy | 410 | 468 | 53 | 49 | 173* | 101* | 636* | 618* | 15 | 17 | 8 | 8 | 659 | 643 | ||
| Klub | Mavsum | Liga | Post mavsumi | Boshqalar | Jami | ||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Oʻyinlar | Gollar | Oʻyinlar | Gollar | Oʻyinlar | Gollar | Oʻyinlar | Goals | ||
| New York Cosmos | 1975 | 9 | 5 | - | 14 | 12 | 23 | 17 | |
| 1976 | 22 | 13 | 2 | 2 | 18 | 11 | 42 | 26 | |
| 1977 | 25 | 13 | 6 | 4 | 11 | 6 | 42 | 23 | |
| Jami | 56 | 31 | 8 | 6 | 43 | 27 | 107 | 66 | |
Xalqaro
92 ta rasmiy o‘yinda 77 ta gol urgan Pele futbol bo‘yicha Braziliya terma jamoasining eng yaxshi to‘purari hisoblanadi [6][7].
| Jamoa | Yil | Oʻyin | Gollar | Oʻrtacha gol |
|---|---|---|---|---|
| Braziliya | 1957 | 2 | 2 | 1.00 |
| 1958 | 7 | 9 | 1.28 | |
| 1959 | 9 | 11 | 1.22 | |
| 1960 | 6 | 4 | 0.67 | |
| 1961 | 0 | 0 | — | |
| 1962 | 8 | 8 | 1.00 | |
| 1963 | 7 | 7 | 1.00 | |
| 1964 | 3 | 2 | 0.67 | |
| 1965 | 8 | 9 | 1.12 | |
| 1966 | 9 | 5 | 0.55 | |
| 1967 | 0 | 0 | — | |
| 1968 | 7 | 4 | 0.57 | |
| 1969 | 9 | 7 | 0.77 | |
| 1970 | 15 | 8 | 0.53 | |
| 1971 | 2 | 1 | 0.50 | |
| Umumiy | 92 | 77 | 0.84 | |
Xulosa
Pelening gollar va o‘yinlar statistikasi manbalar orasida asosan o‘rtoqlik o‘yinlari tufayli farqlanadi. RSSSF taʼkidlashicha, Pele 851 ta rasmiy oʻyinda 778 ta gol urgan.[8] Quyidagi jadval RSSSF (2021) ning soʻnggi eʼloniga asoslangan.
| Jamoa | Oʻyinlar | Gollar |
|---|---|---|
| Santos FC | 666 | 644 |
| New York Cosmos | 64 | 37 |
| Brazil | 92 | 77 |
| Milliy jamoa | 4 | 4 |
| São Paulo | 15 | 12 |
| Boshqa jamoalar | 5 | 2 |
| Umumiy | 851 | 778 |
Filmografiya
| Yil | Nomi | Rol | Izoh |
|---|---|---|---|
| 1969 | Os Estranhos | Plínio Pompeu | Televizion serial |
| 1971 | O Barão Otelo no Barato dos Bilhões | Doktor Arantes | |
| 1972 | A Marcha | Chico Bondade | |
| 1981 | Escape to Victory | Kapral Luis Fernandes | |
| 1983 | A Minor Miracle | Oʻzi | |
| 1985 | Pedro Mico | ||
| 1986 | Hotshot | Santos | |
| 1986 | Os Trapalhões e o Rei do Futebol | Nascimento | |
| 1989 | Solidão, Uma Linda História de Amor | ||
| 2001 | Mike Bassett: England Manager | Oʻzi | |
| 2016 | Pelé: Birth of a Legend | Mehmonxona qabulxonasida oʻtirgan odam | Kameo |