Zaragoza

A figura d'o lión rampant en os suyos emblemas se debe a que Alifonso VII de Leyón, rei de Castiella y de Leyón, fue, mientres un tiempo, rei de Zaragoza y cedió l'animal heraldico a ciudat.

Dimpués a muerte sin descendencia d'Alifonso I, lo Batallero, tanto su chirmán Remiro como lo suyo parient o rei castellanoleyonés Alifonso pretendeban o trono.

Prehistoria y Edat Antiga

Edat Meya

O 18 d'aviento de 1118 o rei Alifonso I conquere la ciudat de Zaragoza, rematando asinas con a existencia d'a Taifa de Saraqusta.^[3]

Edat Moderna

Edat Contemporania

O suyo nombre actual procede d'o suyo antigo toponimo romano, CAESAR AUGUSTA a traviés de l'arabe Saraqosta y d'o mozarabe que, como en Almonecir < AL-MONASTIR, feba metatesi de -ST- ta -ts-, representato como ç:

• Caesaraugusta > Çaragoça (mozarabe y aragonés medieval) > Zaragoza (castellano y aragones actuals).

En a parla baturra d'a Ribera Baixa d'Ebro se diz Zirigoza, lo que mos fa pensar en variants medievals d'o nombre como Ceragoça. Si no hese pasato por l'arabe o nombre hese estato bella cosa pareixita a Sargosta u Zargosta.

población en mils.

En 2013 viviban en Zaragoza 107.864 foranos, lo que suposaba lo 15% d'o total. Dende 2004 dica 2013 dita cifra pasó de 43 355 a 107 864, ye dicir, augmentó cuasi un 150%. Os barrios con mayor población forana yeran Delicias (25 428 habitants, o 23% d'o total d'o districto) y lo Casco Historico (11 881, o 25%). Os mayors grupos yeran rumanos, marroquins, ecuatorianos, chineses y colombians.

Morfolochía y estructura urbana

Hidrografía

Bi ha tres rios en Zaragoza: l'Ebro, O Galligo y a Uerba.

Mugas

Districtos y barrios

Zaragoza ye dividita administrativament en doce districtos, que se subdividen cadagún en barrios:

• Districto 1: Casco Antigo: Sant Pavlo (El Gancho), La Madalena, Sant Miguel, As Tenerías, Sant Agostín, El Tubo.
• Districto 2: Centro
• Districto 3: Delicias: A Bombarda, A Bozada, Delicias, Monsalut, Ciudat Chardín, Parque Roma.
• Districto 4: Universidat: Romareda, Casablanca, Montecanal, Val d'Espartera, Arcosur.
• Districto 5: Sant Chusé: Sant Chusé.
• Districto 6: Las Fuents: Cartuixa Baixa, Las Fuents.
• Districto 7: L'Almozara: L'Almozara, Torres de San Lamberto.
• Districto 8: Oliver-Val de Fierro: Val de Fierro, Miralbueno, Oliver.
• Districto 9: Torrero-A Paz: Torrero, A Paz, Torreciella de Val Madriz.
• Districto 10: Marguin ezquierda: Actur-Rei Ferrando, Rabal, Barrio de Chesús, Vadorrei, Cogullada, Parque Goya, Picarral, La Jota.
• Districto 11: Barrios Rurals Norte: Chuslivol, Movera, Montanyana, Penyaflor, Sant Chuan de Mozarrifar, Sant Gregorio, Santa Isabel.
• Districto 12: Barrios Rurals Ueste: Alfoceya, Venda de l'Olivar, Villarrapa, Casetas, Garrapiniellos, Monzalbarba.

Clima

Zaragoza tiene un clima semiarido fredo, propio d'a depresión d'Ebro. Os hibiernos son liucherament fredos,con minimas meyas arredol d'os 2 graus positivos, estando normals as chelatas nocturnas (23 diyas de chelatas de meya a l'anyo), mientres que las maximas gosan situar-se bels 10 graus de meya encara que dintre los meses d'aviento y chinero a causa d'a inversión termica producida per as boiras, as maximas pueden cayer pro mesmo plegando a estar mas baixas que las zonas amán de Zaragoza con mas altaria an i hai sol, en istes eventos as maximas y las minimas son practicament as mesmas y las maximas pueden baixar facilment a los 2 graus. Os estius son calidos, as maximas gosan superar cuasi siempre los 30 °C, mesmo pasando los 35 °C cualques diyas y ocasionalment s'ha plegau y superando liucherament o barrache d'os 40 graus en cualques eventos calidos; mientres que las minimas, a causa d'a continentalidat de Zaragoza, gosan baixar d'os 20 graus encara que a vegadas ista marca se supere en eventos calidos provocando que sía dificil conciliar lo soneyo en tener altas temperaturas tanto per lo día como per a nueit.

As escasas plevias se concentran en primavera y en agüerro en menor medida (6 u 7 días de plevida per mes), ocurrindo sequeras estivals practicament toz los anyos (1 u 2 días de plevida per mes), encara que en ocasions en estiu puedan ocurrir fuertes tronadas a vegadas mesmo con piedra a causa d'a calor y que fan amainar un poquet a sequera. En hibierno las precipitacions tamién son pros escasas nomás un poquet mas comuns que en verano, lo que provoca que tot y con as baixas temperaturas tasament nieu, un diya^[4] en l'hibierno y solament 4 días de plevida per mes. O promeyo anyal ye pro escaso, d'uns 315 mm.

Seguntes l'Achencia Estatal de Meteorolochía, a velocidat meya de l'aire ye de 19 km/h. O cierzo bufa con frecuencia entre l'hibierno y a primers d'a primavera.

Reparto de concellers

Alcaldes

Amás d'a ventallosa situación cheografica, destaca en Figueruelas una d'as factorías de General Motors. A progresiva puyata d'a economía agraria ha convertito a la General Motors en un d'os prencipals pilars d'a economía d'a provincia. A la fabrica d'autos s'unen como base d'a economía aragonesa a interpresa Balay, centrata en a fabricación de eletrodomesticos, CAF (Construccions y Auxiliars de Ferrocarrils S.A.) d'a que salen unidaz ferroviarias tanto ta o mercato estatal como ta o internacional y diversas meyanas interpresas de caracter nacional como Pikolín u Lacasa, entre atras.

Actualment, a economía d'a ciudat ye en plen desembolique devito a prochectos como a Expo 2008, a Plataforma Lochistica de Zaragoza (PLAZA), asinas como por o paso d'o tren de Alta Velocidat Espanyola (AVE), que converte a la ciudat en un important centro de comunicacions.

A ciudat poseye una universidat dende 1542, encara que os suyos orichens se troban en o sieglo XII. Actualment se divide en cuantos campus, d'os que dos se troban en a ciudat.

Existen cuantos teatros, a on s'amostran obras d'intrés cheneral y de teatro alternativo. O mas antigo ye o Teatro prencipal, en o Coso, a man de l'antigo teatro romano. Tamién destacan o teatro d'o mercato y o teatro d'a estación.

Se conta con un Auditorio-Centro de Congresos que amogolona la practica totalidat d'os muitos congresos que se celebran en Zaragoza y tamién de l'actividat musical d'a capital. En iste Auditorio tienen a seu o grupo Enigma-Orquesta de Cambra de l'Auditorio de Zaragoza, orquesta de formación variable que poseye un convenio con iste Auditorio y que tien una chicota temporada de conciertos, adedicando-se con especial intrés a la espardidura d'a musica contemporania. Tamién ofreixe conciertos pedagochicos ta escolans y colabora con o coro de l'Auditorio, coro Amici Musicae. Continando con a musica clasica, tamién organizan conciertos as entidaz d'estalvio Ibercaja y CAI, asinas como Choventuz Musicals de Zaragoza, pero todas istas d'un modo mas esporadico y enfocadas a atra mena de roldes y publico.

Anque l'ocio d'a ciudat escurra por camíns mas mudenos, como los cines, existindo 5 u 6 salas en torno a la que pasa por estar a vía prencipal, y atros tantos mas en os grans centros comercials de Grancasa y Augusta, habendo suposau, l'aparición de salas multicine, a disparición de bels d'os cines de mas solera anque no ha eschalamancau a pervivencia de belunas d'as antigas salas d'o centro .

As zonas de marcha, son Rollo (musica comercial y d'adolescents), O Casco (ta chent choven, universitaria), La Zona y a Xota.

Esleita ta organizar a Exposición internacional Expo Zaragoza 2008, asinas mesmo ha estato esleita como seu d'un Secretariato d'a Organización de Nacions Unitas ta la Decada de l'Augua d'a UNESCO.

Molimentos

Zaragoza ye una ciudat bimilenaira por la que han pasato cuasi totas as civilizacions que han dominato a Peninsula Iberica, estando una important ciudat en cada una d'ellas. Por ixo bi ha enrunas y molimentos de toz os estilos y epocas.

A tamas de tener enrunas y edificios de gran belleza, Zaragoza ye encara una ciudat esconoixita ta la mayoría d'os espanyols y mesmo zaragozanos. Ista situación cambeó una miqueta a radiz d'a celebración d'a Exposición Internacional de 2008, convertindo-se dende alavez Zaragoza en un destín preferito en o turismo cultural y d'interior.

Os 3 grans puestos d'intrés obligatos en toda vesita a Zaragoza son:

• O Pilar, una gran obra relichiosa decorata con pinturas de Francisco de Goya y Lucientes y o suyo cunyato Francho Bayeu. A plaza anexa, a Plaza d'o Pilar, ye una d'as mas amplas d'Europa, con meyo kilometro de largaria y un aria de cuasi 2,5 hectarias.
• A Seu d'o Salvador (La Seo), recient esviellata y mezcla d'estilos, dende os suyos alacez romanicos dica o barroco pasando por o gotico y o mudéchar, ye construita dencima d'as enrunas d'a mezquita d'epoca musulmana y a la vegata ista yera construita dencima d'un templo romano. Destacan o suyo cimborio, abside, o retablo de l'altar mayor y l'orgán.
• O Palacio de L'Alchafaría: costrucción arabe que estió residencia d'o rei taifa de Saraqusta y actualment ye seu d'as Corz d'Aragón. Se puede besitar destacando o siestro rodiato d'arcos de ferradura entrenugatos con sobrebuenas cheserías, o mirab, y a planta superior, de factura renaixentista, con a gran escalera de dentrada y a sala d'o tron.

Amás bi ha atros puestos de gran intrés:

• Zaragoza Romana :
  • Murallas romanas.
  • Museu d'o teatro romano .
  • Museu d'as tiermas de Caesaraugusta.
  • Museu d'o puerto fluvial.
  • Museu d'o foro romano.
• Zaragoza Mudéchar:
  • Ilesia de Sant Pavlo.
  • Ilesia de Sant Chil Abate.
  • Ilesia de Sant Miguel d'os Navarros .
  • Ilesia Parroquial de Santa María Madalena.
  • Torretón d'a Zuda, chunto a las murallas romanas.
  • Edificio de Correus d'estilo neomudéchar, situato en o Paseyo d'a Independencia.
  • Arco y casa d'o Dean.

• Zaragoza Renaixentista:
  • Casa d'os Morlans.
  • Casa Palacio d'os Contes de Sastago.
  • Basilica de Santa Engracia.
  • A Loncha, situada en a Plaza d'o Pilar chunto a la Casa d'a Villa.
  • Museu Ibercaja Camón Aznar (Palacio d'os Pardo u Casa Aguilar)
  • Museu Pablo Gargallo. (Palacio d'os contes d'Arguillo)
  • Palacio d'os Contes de Morata u Luna que ye seu d'o Tribunal superior de Chusticia d'Aragón)
  • Siestro d'a infanta.
• Zaragoza Barroca:

• • Ilesia de Sant Felipe y Sant Chaime o Menor.
  • Ilesia de Sant Chuan d'os Panez.
  • Palacio de Villaguallarda.
• Zaragoza Neoclasica:
  • Palacio Arcebispal.
  • Palacio d'a familla Palafox.
  • Palacio d'os Contes de Sobradiel u de Gabarda (En a plaza d'a Chusticia)
  • Puerta d'o Carmen.
• Zaragoza Modernista:
  • Casín Mercantil, en a plaza d'Espanya.
  • Bels edificios d'a carrera Alifonso y o Paseyo de Sagasta.
• Zaragoza Contemporania:
  • Antiga Facultat de Medecina y Ciencias. Paraninfo Universitario.
  • Antigo matadero municipal.
  • Seu d'o concello municipal.
  • Centro d'Historia de Zaragoza. Antigo convento de Sant Agostín.
  • Casa Solans u Chalet de don Juan Solans, obra de Miguel Ángel Navarro Pérez.
  • Diputación provincial.
  • Edificio Pignatelli que ye a seu d'o Gubierno d'Aragón.
  • Escuela d'Artes y Oficios, situata en a plaza d'os Setios.
  • Grupo Escolar Joaquín Costa, obra de Miguel Ángel Navarro Pérez.
  • Mercato Central.
  • Plaza de Toros d'a Misericordia .
  • Puent de Fierro.
  • Teatro d'o Mercau, obra de Miguel Ángel Navarro Pérez.
  • Teatro prencipal.
• Arquitectura recient:
  • Auditorio Palacio de Congresos, d'o suyo exterior destaca prencipalment a suya frontera prencipal.
  • Gara de Zaragoza-Delicias, situata en l'Avenita de Navarra, construida ta o tren d'Alta Velocidat (TAV) que comunica Zaragoza con Madrit y Leida y que en o futuro comunicará tamién Zaragoza con Barcelona y Francia.
  • Seu d'a Confederación Rechional de Interpresarios d'Aragón, situada en o barrio de l'ACTUR, y que estió o pabillón d'Aragón en a Expo'92 de Sevilla.
• Zonas urbanas:
  • Plaza d'o Pilar a on que se troban o Pilar, A Seo, a casa d'a Ciudat y a Loncha entre atros.
  • Paseyo d'a Independencia, plaza d'Espanya y plaza d'Aragón que ye o centro de Zaragoza .
  • Carrera Alifonso. Comunica a Plaza d'o Pilar con o Coso-Plaza d'Espanya.
  • O Tubo, laberinto de catellas emplenas de bars situato dezaga d'a Plaza d'Espanya un tanto veniu a menos por l'aviellamiento d'os suyos edificios y habitants y que agora se tracta d'apanyar por medio de rehabilitación u recostrucción d'os suyos edificios, entre os que destaca o nuevo edificio de Puerta Cinecha.
  • Plaza d'o Chusticia. Destaca a belleza d'os suyos edificios y as nueiz d'os fins de semana por a concentración de chóvens.
  • Plaza de Sant Felip, atra plaza con edificios polius amán d'una d'as zonas de marcha d'a ciudat.
  • Plaza de Santa Marta. En a suya comarca bi ha muitas tabiernas de tapeo.
  • Plaza de Sant Bruno. En ista plaza s'organizan muitos mercaus a l'aire libre como o mercau medieval.
  • Plaza d'os Sitios.

Museus

• Museu Pablo Serrano, adedicato a l'escultor aragonés Pablo Serrano.

Parques y chardins

• Zonas naturals:
  • O río Ebro.
  • O Parque José Antonio Labordeta.
  • A Canal Imperial d'Aragón.
  • O galacho de Chuslivol: un d'os galachos d'o río Ebro y convertiu en lacuna. D'intrés ecolochico y medioambiental.

Fiestas

• A suya fiesta patronal se celebra o 12 d'octubre, día de Nuestra Sinyora la Virchen d'o Pilar, conoixita popularment como o Pilar. Istas fiestas son conoixitas en toda Espanya estando unas d'as mas prestichiosas y que atrayen mayor numero de turistas, prencipalment por actos como l'Ofrenda de Flors a la Virchen, O Rosario de Cristal (a sola manifestación relichiosa d'ista mena en o mundo), a comparsa de Chigants y Cabezutos, y a gran animación que viven as suyas carreras con rondas hoteras y pasavillas .

L' afavilidat d'as suyas chents fan d'as suyas fiestas unas d'as mas intresans, con actos populars y actuacions en dreito en diversos puntos d'a ciudat.

• Tamién son importans o 23 d'abril, Sant Chorche, día Nacional d'Aragón, o 29 de chinero, Sant Valero, patrón de Zaragoza chunto a la Virchen d'o Pilar, y o 5 de marzo, a cincomarzada.
• A Semana Santa de Zaragoza, ye declarata Fiesta d'Intrés Turistico Nacional. Bi ha mas de vente chirmandaz en a ciudat y se fan mas de cincuenta procesions.

Vida nocturna

Gastronomía

• L'ambient peatoniando en a zona entre o Coso Baixo, carrera Mayor, Mercau Central y o río Ebro, disfrutando d'as suyas tradicionals tabiernas de tapas.

Musica

Museus

• Centro d'Historia de Zaragoza, Pza San Agustín nº2, (Barrio d'a Magdalena)
• Museus romanos:
  • Museu d'o tiatro romano, Carrera Betonica
  • Museu d'o foro, Plaza d'o Pilar, en fren d'a Seo
  • Museu d'as tiermas, Carrera de Sant Chuan y Sant Per
  • Museu d'o puerto flubial, Plaza de Sant Brun
• Museu Pablo Gargallo, Pza. Sant Felipe ,3 Tel. 976392058
• Museu Pilarista, Pza. d'o Pilar s/n Tel. 976397497
• Museu de Zaragoza, Pza. d'os Sitios, 6 Tel. 976222181
• Museu Pablo Serrano, Pº María Agustín,20 Tel. 976280659/976280660
• Museu Camon Aznar, C/ Espoz y Mina, 23 Tel. 976397328
• Museu Paleontolochico, C/ Pedro Cerbuna, 12 Tel. 976761079
• Museu Etnografico, en a reproducción d'una casa ansotana d'a dentrada a lo Parque José Antonio Labordeta (O "Parque Gran")

mas información en Información Museus Municipals de Zaragoza

Bi ha un servicio de trens de redolada entre Zaragoza y parti d'os municipios d'a suya aria metropolitana, clamato Cercanías Zaragoza, que fa parte d'o rete de Cercanías de Renfe Operadora. Actualment dito rete de trens de redolada nomás ye formato por una linia, a C-1.Tamién bi ha una linea de tramvía inagurata l'anyo 2011 y clamata Linea 1.

Tamién bi ha un servicio publico de loguero de bicicletas clamato BiziZaragoza u biZi.

O equipo de fútbol mes representativo ye o Real Zaragoza que chuga en La Romareda, y equipos menors como o Club Deportivo Ebro, o Club Deportivo Giner Torrero, a Real Sociedad Deportiva Santa Isabel, o Club Deportivo Valdefierro, y o Club Deportivo Sant Gregorio Arrabal. Tamién son importants l'equipo de baloncesto, Basket Zaragoza 2002 S.A.D., de handbol, o CAI Balonmano Aragón y atro de voleibol, Bantierra Fábregas Sport, toz éls chugando en as ligas de maxima categoría.

Tamién cal que destacar el Centro Natación Helios, un club poliesportivo con equipos federatos en 16 esportes, as suyas seccions mes importants son as de natación, waterpolo y baloncesto.

Instalacions esportivas

• La Romareda, ye un campo de fútbol situato en o barrio d'a Romareda y a on chuga o Real Zaragoza.
• Campo Municipal de Fútbol de La Azucarera ye un campo de fútbol situato en o barrio d'o Rabal, clamato asinas porque se troban en a zona a on yera d'antis mas l'antiga zucrera.

Competicions esportivas

Zaragoza estió subseu olimpica de fútbol en os Chuegos Olimpicos de Barcelona 1992 chugandose-hi partius d'o Grupo A y D, y un partiu d'os cuartos de final en La Romareda.

En Zaragoza s'editan bels periodicos, entre os que cal destacar o decán Heraldo de Aragón y O Periodico d'Aragón.

I hai cuantas canals de televisión que emiten dende la ciudat: la canal autonomica Aragón TV y las canals locals Canal 44, Zaragoza TV, La Cheneral Televisión, 15 TV (Radio Ebro) y Popular TV. Amás, Televisión Espanyola conta en Zaragoza con un centro territorial pa Aragón dende 1979.

Gran parte d'as emisoras de radio de Zaragoza son controladas per los grans grupos radiofonicos d'Espanya: Radio Nacional d'Espanya, Cadena SER, COPE y Onda Cero. A la marguin d'ellas, operan en Zaragoza atras emisoras d'ambito autonomico, como Aragón Radio y numerosas emisoras locals.

As ciudaz achirmanatas con Zaragoza son:^[9]

D'atra mán existen alcuerdos de colaboración con as ciudaz de:

• Tolosa
• Mostar
• Tirana
• Ploiesti

• Categoría principal: Naixius de Zaragoza.

• Aragón.
• Historia d'Aragón.
• Semana Santa de Zaragoza.
• Linia 200 d'Adif.

• Se veigan as imáchens de Commons sobre Zaragoza.
• (es) Concello de Zaragoza.
• (es) Zaragoza Global.
• (es) Marca Zaragoza.
• (es) 10 líneas, conchunto de vinclos relacionatos con Zaragoza.
• (es) Ficha d'a población
• (es) Datos alazetals d'a ciudat.
• (es) Aeropuerto de Zaragoza.
• (es) Red Aragón.
• (es) Info Zaragoza.
• (es) Ciclo de cultura contemporania
• (es) Dentrada en a GEA (Gran Enciclopedia Aragonesa).