Рабиндранат Тагор
Рабиндрана́т Таго́р (бенг. রবীন্দ্রনাথ ঠাকুর, Робиндронатх Тхакур[Комм 1]; 7 май 1861 йыл — 7 август 1941 йыл[Комм 2]) — һинд яҙыусыһы, шағир, композитор, рәссам һәм йәмғиәт эшмәкәре. Уның ижады Бенгалияла әҙәбиәт һәм музыканы формалаштыра. Ул әҙәбиәт буйынса Европанан ситтә беренсе булып Нобель премияһы менән бүләкләнгән.(1913).[17] Шиғриәтенең тәржемәләре рухи әҙәбиәт һәм харизматлылыҡ булараҡ ҡаралған, һәм улар икеһе бергә Көнбайышта Тагор -пәйғәмбәр образы барлыҡҡа килтергән.[18]
Тагор шиғырҙарын һигеҙ йәштән яҙа башлай.[19] Ун алты йәшендә беренсе новеллаларын һәм драмаларын яҙа. Үҙ әҫәрҙәрен һынамаҡҡа Ҡояш Арыҫланы ҡушаматы менән баҫтырып сығарып ҡарай. (бенг. Bhānusiṃha).[20][21] Илһөйәр һәм кешелекле итеп тәрбиәләнгән Тагор, Һиндостандың бойондороҡһоҙлоғо өсөн көрәшә. Ул Вишва Бхарати университетын һәм ауыл хужалығын реконструкциялау иниститутын ойоштора. Һиндостан һәм Бангладеш гимндарының һүҙҙәрен Рабиндранат Тагор яҙған.
Рабиндранат Тагор ижады лирик әҫәрҙәр, сәйәси, социаль темаларға арналған эссе һәм романдарҙан тора. Иң танылған әҫәре — «Гитанджали» (Жертвенные песнопения), «Тауҙар» һәм «Йорт һәм донъя» — әҙәбиәттә иң яҡшы лиризм, йәнле һөйләү стиле, натурализм өлгөләре .
Биографияһы
Бала сағы һәм үҫмер йылдары (1861—1877)
Рабиндранат Тагор, Дебендранатх Тагор (1817—1905) һәм Шарады Деви (1830—1875) балаларының иң кесеһе, Калькуттаның төньяғында Джорасанко Тхакур Бари биләмәһендә тыуа .[22]. Тагорҙар ырыуы бик боронғо һәм уның ата-балалары араһында Ади Дхарм (инг.)баш. диненә нигеҙ һалыусылар ҙа була. Атаһы, брахман булараҡ, бик йыш Һиндостандың изге урындарына хаж ҡыла. Әсәһе, Шарода Деви, Тагорға 14 йәш булғанда вафат була[23].
Тагорҙар — билдәле ғаилә. Улар эре ер биләүсе була, йорттарына бик күп билдәле яҙыусылар, музыканттар, йәмәғәт эшмәкәрҙәре килә. Рабиндранаттың оло ағаһы Двиджендранатх — математик, шағир һәм музыкант[24], уртансы ағалары Диджендранатх менән Джотириндранатх — билдәле философ, шағир һәм драматургтар була. Ағаһының улы Обониндранатх заманса бенгал һынлы сәнғәте мәктәбенә нигеҙ һала[25].
Биш йәшендә Рабиндранатты Калькутталағы көнсығыш семинарияға бирәләр, һуңынан ныҡлы тәртип менән айырылып тормаған һәм белем биреү кимәле түбән булған нормаль мәктәпкә күсерәләр[26]. Шуға күрә Тагор дәрестәр урынына күберәк тышта йөрөргә ярата[27][28].Упанаяна йолаһы тамамланғас, 11 йәшендә, 1873 йыл башында Тагор Калькуттаны ҡалдырып, бер нисә ай атаһы менән сәйәхәт итә. Улар Шантиникетанда (инг.)баш. ғаилә биләмәһендә була һәм Амритсарҙа туҡтала. Йәш Рабиндранат өйҙә яҡшы белем ала, тарихты, арифметиканы, геометрияны, телдәрҙе, атап әйткәндә, инглиз теле һәм санскритты, башҡа фәндәрҙе өйрәнә, Калидаса ижады менән таныша. Үҙенең "Хәтирәләр"ендә ул :[26][29][30]
|
— тип билдәләй.
- Рабиндранат Тагор ғаиләһе
Олатаһы Дварканатх Тагор
Атаһы Дебендранатх Тагор
Әсәһе Шарада Деви
Оло ағаһы Диджендранат Тагор
Тәүге баҫмалары һәм Англия менән танышыуы (1877—1901)
Вишнуит шиғриәте 16 йәшлек Рабиндранатты Видьяпатиҙа нигеҙ һалынған майтхили стилендә поэма яҙырға илһамландыра. Ул «Бхароти» журналында «Бхану симха» (Bhānusiṃha, «Ҡояшлы арыҫлан») тәхәллүсе аҫтында, ҡулъяҙма XV быуатҡа ҡараған боронғо архивта табыла һәм эксперттарҙың ыңғай баһаһына лайыҡ тигән аңлатма менән баҫыла[31][32]. Ул «Бикхарини»ҙы («Хәйерсе ҡатын» яҙа, ул 1877 йлда «Бхароти» журналының июль һанында баҫыла,[33] бенгал телендәге беренсе хикәйә була[34][35], үҙ эсенә «Киске йырҙар» (1882), «Нирджхарер Свапнабханга» һәм «Иртәнге йырҙар» (1883) поэмаларын ала.
Перспективалы йәш барристер Тагор Англияла Брайтондағы мәктәпкә 1878 йылда бара. Тәүҙә ул ғаиләнең алыҫ булмаған үҙ йортонда туҡтала. Уға ағаһының балалары — Сурен менән Индира, әсәләре менән килгән Сатьендранатха (инг.)баш. ағаһының балалары ҡушыла[36]. Рабиндранат Лондондың университет колледжында хоҡуҡ өйрәнә, әммә тиҙҙән әҙәбиәтте: Шекспирҙың «Кориолан» трагедияһын һәм «Антоний и Клеопатра»һын, Religio Medici (инг.)баш. Томаса Браунды һәм башҡаларҙы өйрәнер өсөн уны ташлай[37]. 1880 йылда Бенгалияға бер дәрәжәһеҙ әйләнеп ҡайта. Ләкин уның Англия менән танышыуы һуңыраҡ Бенгал музыкаһы традициялары менән танышыуҙа сағылыш таба, музыкала, шиғриәттә һәм драмала яңы образдар тыуҙырыуға булышлыҡ итә. Әммә Тагор тормошонда һәм ижадында барыбер Британияның, индуизм тәжрибәһенә нигеҙләнгән ҡаты ғаилә тардицияларын да тулыһынса ҡабул итмәй, уның ҡарауы ике мәҙәниәттең иң яҡшы өлгөләрен үҙенә ала[38].
1883 йылдың 9 декабрендә Рабиндранат Мриналини Девиға (ҡыҙ фамимлияһы - Бхабатарини, 1873—1902) өйләнә. Мриналини ҙа, Рабиндранат кеүек үк, брахман-пирали сығышлы. Уларҙың 5 балаһы була: ҡыҙҙары Мадхурилата (1886—1918), Ренука (1890—1904), Мира (1892—?), һәм улдары Ратхиндранатх (1888—1961) менән Саминдранатх (1894—1907)[39][40][41][42][43]. 1890 йылда Тагорға Шилайдахта (инг.)баш. (хәҙер Бангладештың бер өлөшө) ҙур биләмә тапшырыла. 1898 йылда уның эргәһенә ҡатыны һәм балалары килә.
1890 йылда Тагор үҙенең иң билдәле эштәренең береһен — «Һөйгәнемдең һыны» поэмалар тупланмаһын ижад итә[44]. Тагор ғаилә биләмәһен затлы «Падма» баржаһында йөрөп сыға һәм түләү йыя, үҙе хөрмәтенә байрамдар ойошторған халыҡ менән ауылдаштары менән аралаша[45]. 1891—1895 йылдар, Тагорҙың садхана осоро, бик уңышлы була[23]. Был ваҡытта «Гальпагуччха» өс томлығына ингән 84 хикәйәһенең яртыһы тиерлек ижад ителә[34]. Улар Бенгалия тормошоноң төрлө яҡтарын ирония һәм етдилек менән һүрәтләй, нигеҙҙә, ауыл образдарына ҙур иғтибар бирә[46]. XIX быуат аҙағында «Алтын кәмә» (1894) һәм «Бер мәл» (1900) йырҙар һәм шиғриәт йыйынтыҡтарын яҙа.
Шантиникетан һәм Нобель премияһы (1901—1932)
1901 йылда Тагор Шилайдахҡа ҡайта һәм Шантиникетанға (инг.)баш. (Обитель мира) күсенә һәм унда ашрамға нигеҙ һала. Унда тәжрибә мәктәбен, мәрмәр иҙәнле доға уҡыу бүлмәһен (мандир), баҡса, урман һәм китапхана булдырыла [47]. 1902 йылда, ҡатыны вафат булғандан һуң, Тагор «Память» («Sharan») юғалтыу хистәрен сағылдырған лирик шиғырҙар йыйынтығын сығара. 1903 йылда бер ҡыҙҙары туберкулёздан, ә 1907 йылда холеранан — кесе улы вафат була. 1905 йылда Рабиндранаттың атаһы үлеп китә. Был йылдарҙа Тагор мираҫ булараҡ ай һайын түләүҙәр, Трипур махараджаһынан өҫтәмә килем, ғаиләнең ҡиммәтле әйберҙәрен һәм роялен һатыуҙан өҫтәмә килем ала[48].
Яҙыусы йәмәғәт тормошонан да ситтә ҡалмай. Колониаль властар тарафынан билдәле һинд революционеры Бал Гангадхар Тилак ҡулға алынғас, Тагор уны яҡлап сығыш яһай һәм уға ярҙам йөҙөнән аҡса йыйыу ойоштора. 1905 йылда Бенгалияны бүлеү тураһында Керзон акты ҡәнәғәтһеҙлек тыуҙыра, шундай хәрәкәттәрҙең береһе булған «Свадеши» хәрәкәте башында Тагор тора. Был ваҡытта уның тарафынан «Золотая Бенгалия» һәм «Земля Бенгалии» тип аталған патриотик йырҙар яҙыла. Акт ҡабул ителгән көндө Тагор Ракхи-бондхон — индустар һәм мосолмандар араһында Бенгалияның берҙәмлеген символлаштырған бәйләместәр менән алмашыу ойоштора. Әммә «Свадеши» хәрәкәте революцион көрәш юлына баҫа башлағас, Тагор унан китә, сөнки ул социаль үҙгәрештәр халыҡтың аңын күтәреү, ирекле ойошмалар төҙөү һәм ватан производствоһын киңәйтеү юлы менән тормошҡа ашырылырға тейеш, тип иҫәпләй[49].
1910 йылда Тагорҙың билдәле йыйынтыҡтарының береһе «Гитанджали» (Жертвенные песнопения) донъя күрә. 1912 йылдан яҙыусы Тагор сәйәхәт итә башлай, Европала, АҠШ-та, Рәсәйҙә, Японияла һәм Ҡытайҙа була[50]. Лондонда булғанда ул инглиз теленә «Гитанджали»ҙан үҙ аллы тәржемә иткән бер нисә шиғырын дуҫына, Британия рәссамы Уильяму Ротенштейнға күрһәтә, улар уға көслө тәьҫир итә. Ротенштейн, Эзра Паунд, Уильяма Йейтс һәм башҡалар ярҙамында Лондондың «Һинд йәмғиәте» (India Society of London) 1913 йылда Тагорҙың 103 тәржемә ителгән шиғырын баҫтырып сығара, бер йылдан һуң рус телендә дүрт баҫма нәшер ителә[51][52].
1913 йылдың 14 ноябрендә Тагор әҙәбиәт буйынса Нобель премияһы лауреаты була.
за глубоко прочувствованные, оригинальные и прекрасные стихи, в которых с исключительным мастерством выразилось его поэтическое мышление, ставшее, по его собственным словам, частью литературы Запада.
Оригинал текст (инг.)because of his profoundly sensitive, fresh and beautiful verse, by which, with consummate skill, he has made his poetic thought, expressed in his own English words, a part of the literature of the West.
— The Nobel Prize in Literature 1913 (ингл.). Nobelprize.org. Дата обращения: 28 март 2011. Архивировано 10 август 2011 года.
.
Тагор Азиянан был премияға лайыҡ беренсе лауреат була. Швеция академияһы «Гитанджали»ҙың а бер өлөшөн үҙ эсенә алған тәржемә ителгән материалдың идеалистик, көнбайыш уҡыусыһына аңлайышлы булыуын юғары баһалай. Академия вәкиле Харальд Йерне үҙенең сығышында, Нобель комитеты ағзаларына «Жертвенные песни» ныҡ тәьҫир итте, ти. Йерне шулай уҡ Тагорҙың 1913 йылда инглиз телендә баҫылған башҡа - шиғри һәм проза әҫәрҙәрен дә телгә ала[53]. Нобель премияһы аҡсаһын Тагор Шантиникетандағы мәктәпкә бирә, был уҡыу йорто һуңынан бушлай белем биргән беренсе университетҡа әйләнә[54][55]. 1915 йылда яҙыусыға рыцарь титулы бирелә, әммә 1919 йылда Амритсарҙа тыныс халыҡ атылғандан һуң ул был титулдан баш тарта[55].
1921 йылда Тагор дуҫы, инглиз агрономы һәм экономисы Леонардом Элмхерст (инг.)баш. менән Сурулда (инг.)баш. ( Шантиникетандан алыҫ түгел) Ауыл хужалығын реконструкциялау институтына (һыңарыҡ Шриникетан (Обитель благосостояния) тип үҙгәртелә) нигеҙ һала. Бының менән Рабиндранат Тагор Махатма Гандиҙың, үҙе хупламаған символик свараджын үтеп китә[56]. Тагорға мәғрифәтселек аша "ауылды ярҙамһыҙлыҡ һәм наҙанлыҡ бығауҙарынан азат итеү өсөн" бөтөн донъя буйынса бағымсыларҙан, вазифалы кешеләрҙән һәм ғалимдарҙан ярҙам эҙләргә тура килә[57].
Микеле Морамарко буйынса, 1924 йылда Шотланд уставының Юғары Советы Тагорғп почетлы премия бирә. Уға ярашлы, Тагор йәш сағында Англияла булғанында масон ложеларының береһендә бағышлау үтеп, масон булырға тейеш була[58].
1930 йылдар банышда Тагор каста системаһына һәм тейелгеһеҙҙәр проблемаһына иғтибар итә. Халыҡ алдында сығыш яһап һәм ижадында "тейелгеһеҙ геройҙарҙы" һүрәтләп, ул Гуруваюрҙағы Кришна ҡорамына йөрөргә рөхсәт ала[59].
Ғүмер ахыры (1932—1941)
Тагорҙың күп һанлы һәм халыҡ-ара сәйәхәттәре уны кешеләрҙе төрлөсә бүлеүҙең өҫтөн-мөҫтөн генә булыуында инандыра. 1932 йылдың майында ул Ираҡ сүллегендә бедиундарҙың лагерында булғанда, юлбашсы уға: «Бәйғәмбәребеҙ һүҙенән һәм ғәмәленән бер генә кеше лә зыян күрмәгән кеше генә ысын мосолман, тине», — ти. Һуңынан тагор үҙенең көндәлегендә: «Мин уның һүҙҙәрендә эске гуманлылыҡ тауышын айыра башланым», — тип билдәләй[60]. Ул ортодоксаль диндәрҙе етди өйрәнеп, Гандиҙың 1934 йылдың 15 ғинуарында меңдәрсә кешенең ғүмерен өҙгән Бихарҙағы ер тетрәүҙе тейелгеһеҙҙәр кастаһын йәберләгән өсөн юғарынан төшөрөлгән яза, тиеүе өсөн шелтәләй[61]. Ул Калькутталағы хәйерселек эпидемияһына, Бенгалиялағы социоиҡтисадтың төшөүенә ҡайғыра. Был хаҡта ул үҙенең мең юллыҡ рифмаланмаған поэмаһында яҙа. Уның нигеҙендә Рей Сатьяджит «Апур Сансар (Мир Апу)» фильмын төшөрә[62]. Тагор тағы бик күп әҫәрҙәр яҙа, улар 15 томға туплана. Улар араһында «Снова» («Punashcha», 1932 йыл), «Последняя октава» («Shes Saptak», 1935 йыл) һәм «Листья» («Patraput», 1936 йыл) прозалағы поэмалары бар. Ул стиль менән тәжрибә үткәрә, прозалағы йырҙар һәм «Читрангада» («Chitrangada», 1914),[63] «Шьяма» («Shyama», 1939) һәм «Чандалика» («Chandalika», 1938) кеүек бейеү-пьеса ижад итә. Тагор «Дуи Бон» («Dui Bon», 1933 йыл), «Маланча» («Malancha», 1934йыл) һәм «Четыре части» («Char Adhyay», 1934 йыл) романдарын яҙа. Ғүмеренең һуңғы йылдарында фән менән ҡыҙыҙҡһына."Наша Вселенная" («Visva-Parichay», 1937 йыл) тип аталған эсселар йыйынтығын яҙа. Уның биологиялағы, физикалағы һәм астрономиялағы тикшеренеүҙәре шиғриәттә сағылыш таба һәм бик йыш натрулаизмға ҡорола һәм уның тәбиғәт ҡанундарына ихтирамын сағылдыра. Тагор ғалимдар тураһында яҙып, ғилми процеста ҡатнаша. Уның яҙмаларының ҡайһы берҙәре «Си» («Se», 1937 йыл), «Тин Санги» («Tin Sangi», 1940 йыл) һәм "Гальпасальпа"ла («Galpasalpa», 1941 йыл) баҫыла[64].
Тагорҙы һуңғы 4 йылында хроник сирҙәр борсой һәм ул ике тапҡыр оҙаҡ итеп ауырый. Улар 1937 йылда иҫтән яҙып ҡолағандан һәм оҙаҡ ваҡыт йәшәү менән үлем араһында комала булғанда башлана. Шундай уҡ күренеш 1940 йылда ҡабатлана һәм шунан һуң ул ныҡлап йүнәлә алмай. Ошо йылдарҙа яҙылған шиғриәте уның оҫталығы образы булып тора һәм үлемдән хәүефләнеүе менән айырылып тора[65][66].Оҙайлы ауырыуҙан һуң 1941 йылдың 7 авгусында Тагор Джорасанко биләмәһендә вафат була.[67]. Уны барлыҡ бенгаль телле донъя илап оҙата[68]. Уны иң һуңғы булып Амия Кумар Сен күрә һәм диктофонға уның һуңғы поэмаһын яҙҙырта. Һуңынан уның ҡараламаһы Калькутта музейына тапшырыла. Һинд математигы, профессора Прасанта Чандра Махаланобис иҫтәлектәрендә, Тагор нацистик Германия һәм СССР араһында һуғыш башланыуға көйөнә, фронт яңылыҡтары менән танышып тора һәм ңлер көнөндә нацизмды еңеүгә ныҡлы ышаныс белдерә[69].
Сәйәхәттәре
1878-1932 йылдар араһында Тагор биш ҡитғалаҫы 30-ҙан ашыу илдә була[70]. Был сәйәхәттәрҙең күбеһе һинд булмаған аудиторияны уның ижады һәм сәйәси ҡараштары менән таныштырыу өсөн бик мөһим булып тора. 1912 йылда ул Бөйөк Британияла таныштарына инглиз теленә үҙе тәржемә иткән шиғырҙарын күрһәтә. Улар Махатма Гандиҙың яҡын дуҫы Чарльз Эндрюсҡа, ирланд шағиры Уильяма Йейтсҡа, Эзру Паундаға, Роберт Бриджаға, Томаса Мурға һәм башҡаларға бик оҡшай[71]. Йейтс «Гитанджали»ҙың инглиз телендәге баҫмаһына баш һүҙ яҙа, ә Эндрюс һуңыраҡ Тагорға Шантиникетанға килә. 1912 йылдың 10 ноябрендә Тагор АҠШ-ҡа [72] һәм Бөйөк Британияға килә, уна Эндрюстың дуҫтарында - Буттертонда (Стаффордшир) руханиҙарҙа туҡтала[73]. 1916 йылдың 3 майынан 1917 йылдың апреленә тиклем Тагор Японияла һәм АҠШ-та лекциялар уҡый, уларҙа милләтселекте ғәйепләй[74][75]. Уның "Һиндостанда милләтселек" эссеһы пацифистар тарафынан, Ромен Ролланды ла индереп, нәфрәтле һәм маҡтаулы баһаға лайыҡ була[76].
Тиҙҙән, Һиндостанға ҡайтҡас, 63 йәшлек тагор Перу хөкүмәтенең саҡырыуын ҡабул итә. Һуңынан ул Мексикаға бара. Ике илдең дә хөкүмәттәре уның килеү хөрмәтенә Шантиникетандағы мәктәбенә $100 000 кредит бирә[77]. 1924 йылдың 6 ноябрендә Буэнос-Айресҡа (Аргентина) килгәндән һуң бер аҙна үткәсЮ сирләп киткән Тагор Виктория Окампопо саҡырыуы буйынса Миральрио виллаһына урынлаша[78]. Һиндостанға ул 1925 йылда ғына әйләнеп ҡайта. Киләһе йылдың 30 майында Неапольгә (Италия) бара, ә 1 апрелдә Римдә Бенито Муссолини менән осраша[79]. Башта йылы булған мөнәсәбәттәр 1936 йылдың 20 июлендә Тагорҙың уны тәнҡитләүе менән тамамлана[80].
1927 йылдың 17 июлендә Тагор ике компаньоны менән Көньяҡ Азия буйлап дүрт айлыҡ турға юллана, Бали, Ява утрауҙарында, Куала-Лумпурҙа, Малаккала, Пинангта, Сиамда һәм Сингапурҙа була. Уның был сәйәхәт тураһындағы яҙмалары «Джатри» («Jatri») әҫәрендә туплана[81]. 1930 йылдарҙа ул Бенгалияға ҡайта һәм Европа, АҠШ буйлап бер йыллыҡ сәйәхәткә әҙерләнә башлай. Уның һүрәттәре Лондонда һәм Парижда күрһәтелә. Бөйөк Британияға ҡайтҡас, ул Бирмингемда квакерҙар биләмәһендә туҡтала. Унда Оксфорд лекцияларын яҙа һәм квакерҙар йыйышылтарында сығыш яһай[82]. Тагор һуңғы йылдарҙа өйрәнгән британдар һәм индустар араһындағы мөнәсәбәттәрҙең һыуыныуы тураһында һөйләй[83]. Дарлингтон Холлда йәшәгән Ага-хан III бара, артабан Данияға, Швейцарияға һәм Германияға юллана, 1930 йылдың июненән сентябргәсә юлда булаа, һуңынан Советтар Союзына килә[84]. 1932 йылдың апрелендә Тагор, фарсы мистигы Хафиз ижады һәм уның тураһындағы легендалар менән таншҡас, Иранда Реза Пехләүиҙә туҡтала[85][86]. Бындай тығыҙ сәфәр графигы уға Анри Бергсон, Альберт Эйнштейн, Роберт Фрост, Томас Манн, Бернард Шоу, Герберт Уэллс һәм Ромен Роллан кеүек билдәле замандаштары менән аралашыу мөмкинлеген бирә[87][88]}}. Тагорҙың сит илдәргә һуңғы сәфәре 1932—1933 йылдарҙа Персия һәм Ираҡҡа, Шри-Ланкаға була. Улар яҙыусының кешеләрҙе бүлеү һәм милләтселек буйынса ҡараштарын нығыта ғына [60].
Комментарийҙар
Иҫкәрмәләр
Әҙәбиәт
- Рабиндранат Тагор. Собрание сочинений / Под ред. Е. Быковой, А. Гнатюка-Данильчука, В. Новиковой. — М.: Государственное издательство художественной литературы, 1961. — Т. 1. — 580 с. — 100 000 экз.
- Крипалани К. Рабиндранат Тагор = Rabindranath Tagore. A Biography / Пер. с англ. Л. Н. Асанова, науч. ред. И. Д. Серебряков. — М.: Молодая гвардия, 1983. — Т. 10. — 287 с. — (Жизнь замечательных людей. Серия биографий.). — 100 000 экз.
- Рабиндранат Тагор. Избранные произведения. — М.: Панорама, 1999. — 496 с. — 5000 экз. — ISBN 5-85220-467-6.
Һылтанмалар
 | Рабиндранат Тагор Викиөҙөмтәлә |
|---|---|
 | Рабиндранат Тагор Викикитапханала |
 | Рабиндранат Тагор Викимилектә |
Был яҙыусы тураһында тамамланмаған мәҡәлә. Һеҙ мәҡәләне төҙәтеп һәм тулыландырып 
Википедия проектына ярҙам итә алаһығыҙ.