Дэмакратычная Рэспубліка Конга

Найстаражытным насельніцтвам Конга былі пігмеі. У II тысячагоддзі да н. э. з поўначы пачалі міграваць земляробчыя плямёны банту, якія прынеслі з сабой земляробства, металургію і стварылі першыя дзяржаўныя ўтварэнні. Найбольш значным сярод іх было каралеўства Конга, якое, ўзнікшы каля XIV стагоддзя, ахоплівала і поўнач Анголы. Кіраўнікі гэтай дзяржавы насілі тытул ваб—конгі, а сталіцай з'яўляўся горад Мбанза-Конга (Сан-Сальвадор). Пад канец XV ст. у вусці ракі Конга з'явіліся партугальцы. Асноўным прыбыткам Конга стаў гандаль рабамі з еўрапейскімі краінамі, асабліва з Партугаліяй. Кангалезскія рабы выкарыстоўваліся на плантацыях Амерыкі. У 1876 годзе ў краіну праніклі бельгійцы. У 1908 годзе краіна стала калоніяй Бельгіі.

У 1959 годзе Нацыянальны рух Конга чале з Патрысам Лумумбай выйграла выбары ў мясцовы парламент, 30 чэрвеня 1960 г. краіна атрымала незалежнасць пад імем Рэспубліка Конга. З 27 кастрычніка 1971 года перайменавана ў Заір . Пасля звяржэння дыктатуры Мабуту Сесэ Секо ў 1997 годзе краіна стала насіць сучасную назву.

Большая частка краіны (цэнтральны і паўночна-заходні раёны) займае шырокая ўпадзіна Конга. Самы нізкі ўчастак упадзіны, яе дно, уяўляе сабой плоскую багністую раўніну, якую перасякаюць шырокія рэчышчамі рэк Конга, Убангі, Касаі, Санкуру, Лукуга. У паніжэннях раўніны нямала азёр, найбольш буйныя з якіх — Ма́і-Ндо́мбе^[2] і Тумба. Упадзіна Конга і прылеглы да яе пояс плато з усіх бакоў акружаны пласкагор'ямі і градамі гор, адасобленыя вяршыні якіх дасягаюць вышыні 800—1000 м над узроўнем мора.

Тэрыторыя Дэмакратычнай Рэспублікі Конга багатая на разнастайныя карысныя выкапні. У гэтых адносінах краіна адносіцца да ліку самых багатых не толькі ў Афрыцы, але і ў свеце. У нетрах краіны змешчаны велізарныя запасы поліметалічных руд (перш за ўсё медна—кобальтавых і медна—цынкавых), касітэрыту (волава), рэдкіх металаў (танталу і ніобію, літыю, германію і інш), сыравіны для чорнай металургіі (марганец, жалезныя руды, легіравальныя металы), каштоўных металаў. Тут размяшчаюцца найбуйнейшыя ў свеце радовішчы тэхнічных алмазаў, адкрыты баксіты. З паліўна-энергетычных рэсурсаў варта адзначыць патэнцыйныя запасы гідраэнергіі, радовішчы вугалю, нафты і прыроднага газу.

Асабліва насычаны прыроднымі рэсурсамі паўднёвы ўсход краіны — правінцыя Катанга, дзе сканцэнтраваны буйныя запасы меднай, кобальтавай, марганцавай руды, уранініты. Гэта кангалезская частка Меднага поясу, працягласцю больш за 360 км. На ўсходзе здабываецца золата і алавянныя руды, маецца каменны вугаль, на поўдні — алмазы. На акіянскім шэльфе выяўленыя радовішчы нафты. Нацыянальны парк Салонга.

У Конга самая густая рачная сетка ў Афрыцы і велізарныя запасы гідраэнергіі. Больш за палову тэрыторыі занята вечназялёнымі лясамі, якія даюць каштоўную вырабную драўніну. На поўдні пераважаюць паркавыя саванны.

Насельніцтва ДРК адрозніваецца вялікай этнічнай складанасцю . Карэннае насельніцтва належыць да двух расавых груп: экватарыяльнай і пігмейскай. У краіне звыш 300 плямёнаў і народнасцяў. Рассяленне жыхароў нераўнамернае: раёны саванны, якія займаюць перыферыйныя часткі краіны, маюць высокую шчыльнасць, але найбольшая люднасць назіраецца па ніжнім цячэнні р. Конга. Пераважае сельскае насельніцтва (звыш 70 %).

Колькасць насельніцтва — 66,5 мільёнаў чалавек (адзнака на ліпень 2008).

Гадавы прырост — 3,2 %.

Нараджальнасць — 43 на 1000. Смяротнасць — 11 на 1000. Дзіцячая смяротнасць — 83 на 1000.

Сярэдняя працягласць жыцця — 52 гады ў мужчын, 56 гадоў у жанчын.

Заражанасць вірусам імунадэфіцыту (ВІЧ) — 4,2 % (ацэнка 2003 года).

Пісьменнасць — 81 % мужчын, 56 % жанчын.

Этнічны склад: больш за 200 плямёнаў, галоўным чынам банту; чатыры найбуйных племя — манга, лубу, конга і мангбету-азандэ разам складаюць 45 % насельніцтва.

Мовы: французская (афіцыйная), лінгала (мова міжэтнічных зносін), кінгвана (дыялект суахілі), кіконга, чылуба.

Хоць жыхары Дэмакратычнай Рэспублікі Конга з'яўляецца аднымі з самых бедных у свеце па ВНП на душу насельніцтва (каля $ 200 на жыхара), то з пункту гледжання прыродных багаццяў гэта адна з найбагацейшых краін свету: кошт мінеральных рэсурсаў ацэньваецца ў 24 трыльёны даляраў^[3][4][5].

У параўнанні з сярэдзінай 1980-х гадоў эканоміка краіны значна скарацілася. У момант дасягнення незалежнасці (ў 1960 годзе) ДР Конга была другой па прамысловым развіцці краінай Афрыкі (прайграючы толькі Паўднёва — Афрыканскай Рэспубліцы) дзякуючы развітой здабыўной прамысловасці і адносна эфектыўнаму аграрнаму сектару ^[6].Узброеныя канфлікты, якія пачаліся ў 1996 годзе (Першая кангалезская вайна, Другая кангалезская вайна) значна паменшылі памеры эканомікі і прыбыткі бюджэту, прывялі да павелічэння знешняга доўгу. Войны і звязаныя з імі голад і хваробы прывялі да смерці больш за пяць мільёнаў чалавек. Ад недаядання пакутуе прыкладна дзве траціны насельніцтва краіны.Дэмакратычная Рэспубліка Конга — краіна з аграрна-сыравіннай эканомікай, якая спалучае адсталую спажывецкую і высокатаварную плантацыйную сельскую гаспадарку экспартнага кірунку з буйной прамысловасцю па здабычы і перапрацоўцы мінеральнай сыравіны, прызначанай таксама для вывазу.

Аснова прамысловасці ДРК — горназдабыўныя галіны і каляровая металургія. Конга займае першае месца ў свеце па здабычы кобальту (70 % сусветнага вытворчасці) і тэхнічных алмазаў (30 % сусветнай здабычы) . Выплаўляецца значная колькасць медзі, кобальту і іншых металаў. Галоўны раён горназдабыўной прамысловасці і каляровай металургіі — Правінцыя Верхняя Катанга. Гэта кангалезская частка Меднага поясу. Вядучыя вытворчыя цэнтры — Лубумбашы, Калвезі.З патрэбамі гэтых галін звязана развіццё энергетыкі краіны, аснову якой складаюць ГЭС.

Сельская гаспадарка знаходзіцца на нізкім узроўні развіцця і не забяспечвае патрэбнасці насельніцтва ў прадуктах харчавання. У аграрным сектары занята звыш 3/4 эканамічна актыўнага насельніцтва краіны. На экспарт вырошчваюцца алейная пальма, каучуканосы, бавоўнік, кафейнае і какававае дрэвы. Жывёлагадоўля прадстаўлена слаба.

Агульная працягласць чыгунак перавышае 5 тыс. км. Па 400—кіламетровай чыгунцы, якая злучае сталіцу з портам Матады, ідуць асноўныя знешнегандлёвыя грузапатокі краіны. Цэнтр горнапрамысловага раёна Лубумбашы звязаны чыгункамі з трыма замежнымі партамі — Бейра (Мазамбік), Лабіту (Ангола), Кейптаўн (ПАР). Даўжыня аўтамабільных дарог — 145 тыс. км, у тым ліку 2,4 тыс. км асфальтаваных. Дарогі значна зношаныя. Працягласць ўнутраных суднаходных шляхоў — 16 тыс. км. Для многіх раёнаў краіны адзіным выглядам паведамленняў з'яўляецца паветраны транспарт. Галоўная асаблівасць транспартнай сеткі краіны — неабходнасць ажыццяўляць перавозкі змешана, часам з некалькімі перагрузкамі, што павялічвае транспартныя выдаткі.

Экспарт (6,1 млрд даляраў у 2007) - алмазы, золата, медзь, кобальт, лесаматэрыялы, сырая нафта, кавы.

Асноўныя пакупнікі экспарту (у 2008): Кітай 47,3%, Бельгія 15,4%, Фінляндыя 9,6%, ЗША 8,1%, Замбія 4,4%.

Імпарт (5,2 млрд дал у 2007) - прадукты харчавання, машынабудаўнічая прадукцыя, транспартныя сродкі, паліва.

Асноўныя пастаўшчыкі імпарту (у 2008) - ПАР 28,4%, Бельгія 9,9%, Замбія 7,1%, Кітай 5,9%, Кенія 5%.

Знешні доўг - 10 млрд долараў (у 2007 годзе).

Найбуйнейшыя спажыўцы сельскагаспадарчай і прамысловай прадукцыі ДРК — ЗША, Вялікабрытанія, Бельгія, Нідэрланды і іншыя краіны ЕС.

Паводле Канстытуцыі 2006 года Дэмакратычная Рэспубліка Конга падзяляецца на 26 правінцый.

Пасля чатырохгадовага пераходнага перыяду паміж двума канстытуцыямі былі створаны новыя палітычныя інстытуты на розных узроўнях ўсіх галін улады, быў прыняты новы адміністрацыйны падзел, і палітычная сістэма ДРК прыняла ўстойлівы выгляд прэзідэнцкай дэмакратычнай рэспублікі . Згодна з палажэннямі пераходнай канстытуцыі 2003 г., быў створаны заканадаўчы орган, які складаецца з двух палат - Сената і Нацыянальнага сходу ^[7]. Сенат, апроч іншага, быў адказны за распрацоўку новай канстытуцыі. Выканаўчая ўлада была ўскладзена на кабінет міністраў з 60 членаў , які ўзначальвае прэзідэнт і чатыры віцэ - прэзідэнты. Прэзідэнт атрымаў паўнамоцтвы вярхоўнага галоўнакамандуючага ўзброенымі сіламі. Пераходная канстытуцыя таксама ўстанавіла адносна незалежную судовую сістэму на чале з Вярхоўным судом , якія маюць права на тлумачэнне канстытуцыі.

Канстытуцыя 2006 г., таксама вядомая як канстытуцыя Трэцяй рэспублікі, ўступіла ў сілу ў лютым 2006. Яна дзейнічала адначасова з пераходнай канстытуцыяй аж да ўступлення ў пасаду службовых асоб, абраных на ліпеньскіх выбарах 2006. Па новай канстытуцыі, парламент ДРК застаўся двухпалатным: Сенат з 108 членаў, якія выбіраюцца на пяць гадоў рэгіянальнымі парламентамі, і Нацыянальны сход з 500 дэпутатаў, якія выбіраюцца на пяць гадоў насельніцтвам. Выканаўчая ўлада была падзелена паміж прэзідэнтам і ўрадам, узначаленым прэм'ер-міністрам з партыі, якая мае большасць у Нацыянальным сходзе. Урад стаў адказна перад парламентам, а прэзідэнт стаў выбірацца на пяць гадоў з магчымасцю другога тэрміну запар.

Новая канстытуцыя таксама прадаставіла новыя паўнамоцтвы рэгіёнам. Заканадаўчыя органы ў правінцыях атрымалі права абіраць губернатараў - кіраўнікоў рэгіянальных урадаў. Таксама, па новай канстытуцыі, Вярхоўны суд быў падзелены на тры новыя інстытуты. Прэрагатыва тлумачэння канстытуцыі перайшла да Канстытуцыйнага суду.

Па выніках выбараў 30 ліпеня 2006 найбольшая колькасць месцаў у Нацыянальнай асамблеі (111 з 500) у партыі прэзідэнта Жазефа Кабілы (Народная партыя за перабудову і дэмакратыю, PPRD) . Усяго ў асамблеі прадстаўленыя 69 палітычных партый, а таксама некалькі дзясяткаў беспартыйных дэпутатаў.

Па выніках выбараў у Сенат 19 студзені 2007 г. прэзідэнцкая партыя атрымала 22 месцы, 7 партый - ад 14 да 2 месцаў, 18 партый - па 1 месцы, таксама ў Сенат прайшлі 26 беспартыйных.

У 2001 годзе ўзровень пісьменнасці складаў прыкладна 67,2 % (80.9 % мужчыны і 54,1 % жанчыны) ^[8]. Сістэма адукацыі Конга кіравалася трыма міністэрствамі: Міністэрствам пачатковай, сярэдняй і прафесійнай адукацыі (Ministère de l'Enseignement Primaire, Secondaire et Professionnel , MEPSP) , Міністэрствам вышэйшай адукацыі і універсітэтаў (Ministère de l'Enseignement Supérieur et Universitaire, MESU) і Міністэрствам сацыяльных спраў (Ministère des Affaires Sociales, MAS). Сістэма адукацыі падобная да бельгійскай . У 2002 годзе было 19 000 пачатковых школ з 160000 вучняў, 8000 школ другога ўзроўню з 110000 навучэнцаў. Пачатковая адукацыя з'яўляецца бясплатнай і абавязковай (артыкул 43 канстытуцыі 2005)^[9].

Колькасць вучняў у школах ўсталёўваецца паводле фармальнай рэгістрацыяй і не заўсёды адпавядае рэальнай наведвальнасці ^[10]. У 2000 годзе 65 % дзяцей ва ўзросце ад 10 да 14 гадоў наведвалі школу ^[10] . У выніку шасцігадовай грамадзянскай вайны больш за 5,2 мільёна дзяцей не атрымалі адукацыі ^[10] .

Культура Дэмакратычнай Рэспублікі Конга вельмі разнастайная, бо яе насельніцтва складаецца з сотняў этнічных груп, у асноўным банту.

З канца дзевятнаццатага стагоддзя традыцыйны лад жыцця рэгіёну змяніўся з-за каланіялізму, барацьбы за незалежнасць, доўгага кіравання Мабуту Сесэ Секо, а ў апошні час — Першай і Другой Кангалезскіх войнаў. Нягледзячы на гэта, кангалезскія традыцыі і культура захавалі сваю індывідуальнасць.

Афіцыйныя святы Дэмакратычнай Рэспублікі Конга ^[11]

• Конга Дэмакратычная Рэспубліка Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. Т.8: Канто — Кулі / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 8. — 576 с. — 10 000 экз. — ISBN 985-11-0144-3.