Keriom

Div wezh e 1803, e daou lec'h pell an eil diouzh egile, e c'hoarvezas dizoloadenn an elfenn 58 : e Bastnäs (Sveden) gant ar gimiourien svedat Jöns Jakob Berzelius ha Wilhelm Hisinger, hag e Berlin gant ar c'himiour prusian Martin Heinrich Klaproth. Oksidenn an elfenn 58 eo a voe hiniennekaet e gwirionez, a voe anvet ceria kent bezañ anvet cerium hervez ar gorrblanedenn 1 Keres a oa bet dizoloet e 1801 hag anvet hervez Keres, doueez roman ar gounezerezh.
E dibenn ar bloavezhioù 1830 e teuas ar c'himiour svedat all Carl Gustaf Mosander a-benn da hiniennekaat keriom en e stumm glan.

Er c'hailhoù allanit (Ca,Ce,La,Y)₂(Al,Fe)₃(SiO₄)₃(OH), bastnäsit (Ce,La,Y)CO₃F, monazit (Ce,La,Th,Nd,Y)PO₄ pergen e kaver douaroù rouez^[1], n'int ket ken rouez-se : war-dro 32 g anezho a gaver dre gilogramm e krestenenn an Douar.
N'eus ket kalz mengleuzioù doaroù rouez er bed koulskoude. E Stadoù-Unanet Amerika hag e Sina e kaver ar muiañ a vastnäsit ; monazit a gaver er Stadoù-Unanet hag e Sina ivez, koulz hag en Aostralia, Brazil, India, Malaysia, Sri Lanka, Suafrika ha Thailand. Lec'hioù all zo da vezañ dizoloet c'hoazh, gant kailhoù apatit, cherallit, eudyalit, loparit ha fosforit. Un andon all eo an dileizhennoù uraniom bet arveret er greanterezh ur wezh dija.^[1]

Ur metal liv an argant gwenn, blot, govelius hag orjalennus eo ar c'heriom.

Kimiek

Aes eo oksidañ ar c'heriom en aer ; lonket e vez skinoù uslimestra ar gouloù gant oksidennoù ar c'heriom.
E 150 °C e tev ar c'heriom da reiñ oksidenn keriom(IV) :

Ce + O₂ → CeO₂

Dazgwerediñ gorrek e ra Ce gant dour yen, ha buan gant dour zomm da reiñ hidroksidenn keriom :

2 Ce [k] + 6 H₂O [d] → 2 Ce(OH)₃ [dz] + 3 H₂ [g]^[2]

Gant an holl halogenoù e tazgwered ar c'heriom ivez :

2 Ce (k) + 3 F₂ (g) → 2 CeF₃ (k) [gwenn]

2 Ce (k) + 3 Cl₂ (g) → 2 CeCl₃ (k) [gwenn]

2 Ce (k) + 3 Br₂ (g) → 2 CeBr₃ (k) [gwenn]

2 Ce (k) + 3 I₂ (g) → 2 CeI₃ (k) [melen]

Izotopoù

Eus Ce-123 betek Ce-152 ez astenn skalfad izotopoù ar c'heriom.
Pevar izotop stabil a gaver en natur : ¹³⁶Ce, ¹³⁸Ce, ¹⁴⁰Ce (an hini paotañ) ha ¹⁴²Ce.
Skinizotopoù zo bet kavet ivez, 26 anezho, an hini stabilañ o vezañ Ce-144 gant un hanter-vuhez a 284,893 devezh ; eus ar skiriad derc'hanel e teu ¹⁴⁴Ce, a voe arveret da sevel kefluskerioù nukleel evit ar c'harr-nij Convair X-6 bet studiet evit aerlu Stadoù-Unanet Amerika etre 1946 ha 1961 hep bezañ savet biskoazh.

• CeO₂ a implijer da lenkrañ ferennoù an ardivinkoù luc'honiel. Evit fardañ gwer e vez arveret ivez, evit e zislivañ hag e lakaat da herzel ouzh ar skinoù uslimestra ; melen eo CeO₂, setu e vez implijet kevret gant TeO₂ da reiñ ul liv melen-aour d'ar gwer.^[3]

Evel al lantanom e veze implijet keriom en e stumm CeO₂ da fardañ envezioù-kannded (anvet "envezioù Welsbach" ivez).

• Ce₂O₃ a implijer e korzennoù-moged-treluskañ ar c'hirri-tan ; e trelosk ar c'hirri diesel en e lakaer ivez, evit bihanaat ar c'hementad a CO a vez bannet en aer gant ar c'hirri-tan.

Evel trelusker c'hoazh ez implijer Ce₂O₃ e greanterezh an eoul-maen, hag evit fardañ fornioù emnaetaat.

• Ur meskaj CeO₂-Ce₂O₃ a vez arveret da genderc'hañ hidrogen^[4].
• Dre ma chom CeO₂ stabil er gouloù en e lakaer e skrammoù gwer ar binvioù-skinwel hag er c'hleuzeurioù kendreluc'h.^[3]
• Keriom a lakaer en dir a-benn e galetaat, er potin a-benn ma vije govelius, en aluminiom a-benn herzel ouzh an daskrign, er c'hendeuzadoù magneziom (kevret gant zirkoniom) a-benn moanaat o greunennegezh ha gallout o moullañ e stummoù kemplezh.
• Kevret gant lantanom ha lantanidoù all ez implijer keriom da fardañ mischmetal evit "maen-tan" an dirennoù.