Jascha Horenstein

Jascha Horenstein judu sendi bateko 16 seme-alabetan hamahirugarrena jaio zen, hezkuntza erlijioso eta musikalarekin. 1905ean Errusia laga zuen eta Königsbergen kokatu zen (gaurko Kaliningrad), non 1907-1911 artean Max Broderekin xirribikazko bere lehenengo klaseak jaso zituen. 1911n haren familia Vienara lekualdatu zen, non bere amaren arbasoak bizi izan ziren. Beate Sirota zuen iloba.

Vienan Joseph Marx eta Franz Schrekerekin ikasi zuen, filosofiazko ikasketekin txandakatzen. 1919an Freie Orchester-Vereinigung sortu zuen, ikaslez eta zalez osaturik. 1920an Berlinera jarraitu zuen Schreker haren maisua, Berlingo Goi-Mailako Estatu Eskolara bidalia izan baitzen. Horrek Krenek, Hába, Rathaus eta Paul Höfferekin hezteko aukera eman zion. Orkestra-zuzendari gisako debuta 1922an jazo zen. Berlinera itzulian Wilhelm Furtwänglerren babesa jaso zuen, zeinek 20ko hamarkadaren erdialdera jada zenbaitetan Berlingo Filarmonikoa zuzentzearen ardura eman zion. 1923an Vienan Mahler eta Bruckneren Sinfoniak zuzendu zituen. 1924an Berlingo Blüthner Orkestraren ardura hartu eta 1927an Frankfurteko Jaialdian parte hartu zuen. 1929an Düsseldorfeko Operaren zuzendari musikala bilakatu zen, gaur Deutsche Oper am Rhein, eta zuzendari orokorra Walter Bruno Iltz izan zen.

Horensteinek zuzendutako interpretazioen artean aurki ditzakegu opera garaikideak, Ernst Kreneken Schwergewicht ("pisu astuna") errepertorioaren barne; Die Soldaten ("Soldaduak") lanaren estreinaldia, Manfred Gurlittena; Der Lindberghflug ("Lindberghen hegaldia"), Bertolt Brecht eta Kurt Weillena; L'histoire du soldat ("Gerrariaren historia"), Igor Stravinskirena; Das Herz ("Bihotza", 1932), Hans Pfitznerrena; Der verlorene Sohn ("Seme galdua", 1933), André Giderena eta Winfried Zilligen Der Rossknecht, Richard Billingerren dramatik hartua^[1]. Walter Bruno Iltzek Richard Straussen Ariadne auf Naxos eszenaratu zuen (1934, Caspar Neheren eszenografian); Kurt Weillen Die Bürgschaft ("Bermea"), Neheren testuaz lagundua; Leoš Janáčeken Z mrtvého domu ("Hildakoen etxetik"); eta Alban Bergen Wozzeck lanaren eszenaratze ikusgarria (1930, zeinengatik Bergek Iltzi idatzi zion: "Errepikapen honek beste estreinaldi askok baino gehiago atsegin eman dit, baita harrotzen nau ere").

Horensteinen karrera gero eta arrakastatsuagoa ustekabeko bira eman zuen 1933an nazionalsozialistek boterera iristerakoan. Joseph Goebbels propaganda-ministroak Walter Bruno Iltz babestu zuen arren^[2], nazionalsozialistekin izan zituen zailtasunak, 1932an Düsseldorfeko NSDAP zuzendaritzaren demanden aurka agertu baitzen, "errepertorio alemaniar" eta "alemaniar Ensemble" batentzat, eta influentzia gauzatzeari uko egin baitzion. 1933-39 artean, bata bestearen ondoren, Mosku eta Leningradeko Orkestra Filarmonikoak, Pariseko Orkestra Sinfonikoa, Lamoureux Orkestra, Bruselako Orkestra Filarmonikoa, Varsoviakoa eta horren Opera ere zuzendu zituen, baita Australia eta Zeelanda Berritik bira handia egin, eskandinaviar herrialdetako bira batean Montecarlozko Errusiar Balletak zuzendu eta Palestinako Orkestra Sinfonikoa zuzendu ere.

1933an, Richard Wagneren 50. urteurrena zela eta, Iltz eta opera Jascha Horenstein juduarengatiko prentsa-kanpainan larderiatuak izan ziren: "Zoritxarrez, Horenstein jaunak sagarapena zuzendu zuen. Zoritxarrez esan beharra dago, amorragarria baita Düsseldorfen Antzoki alemaniarrak Wagneren ospakizunerako zuzendari alemaniarrik aurkitu ez izana, Sascha (!) Horenstein jaunari ardura ematearen ahalegina egitera behartuz […] Lehr auzapezak eta Iltz zuzendari orokorrak oraindik moldatu beharra dute, osterantzean, noizbait Düsseldorfen hiri alemaniarraren sukurtsal guztietan espiritu eta kultura alemaniarra benez ezartzea bermatu beharko da". (Volksparole, 1933ko otsailak 13) 1933ko martxoaren hasieran, SA-unitate batek Horensteinen azkenengo agerraldia esetsi zuen, non Ludwig van Beethovenen Fidelio interpretatzen zen, eta zuzendariaren berehalako iraizpena exijitu zuen.

Horenstein baimenaz zegoen eta Düsseldorf utzi behar izan zuen. Parisen finkatu zen eta Australiarako gonbidapenak onartu zituen. 1939an, Bigarren Mundu Gerraren hasiera hasi baino pixka bat lehenago, New Yorkera mugitu zen, non New School for Social Research eskolan zuzendaritza irakatsi zuen eta bigarren mailako orkestrak zuzendu zituen, beste erbeste-kideekin batera (Thomas Mann, adibidez). Mexikon (1944), Txilen eta Perun (1945), Rio de Janeiro eta Buenos Airesen zuzentzen du. 1947tik aurrera Europan zuzendu zuen berriz, hasieran nagusiki Frantzian, Pariseko Irratiko Sinfonikoa adibidez, baita Lamoureux eta Bruselako Filarmonikarako gonbidatua izan ere. 1947-48 artean Parisko Kontserbatorioaren Orkestrara eta Frantziar Nazionalera gonbidatu zuten ere bai. Ostean, Milaneko La Scala, Florentzia, Tel Aviv eta Londres zuzentzen ditu (1948-49). 1950eko hamarkadan Alemanian agertu zen behin berriro. Beranduago, bere karreraren nabarmenena haren azken adopzio-herrialdeko kontzertuak izan ziren, Bretainia Handikoak, non London Symphony Orchestraren zuzendari gisa periodo austriar-erromantiko berantiarraren alde egin zuen.

Dagoeneko aipatutako Mahler eta Bruckneren sinfoniaz aparte, Mahleren Kindertotenlieder; Schönbergen Gau antzaldatua (Verklärte Nacht); Prokofieven Sinfoniak; Bartóken lan osoak, horien artean, Bibolinentzako Kontzertua, etab. Mota honetako handikeriazko orkestra-lanengatik zale amorratua zen, erromantizismoa eta modernismoaren arteko trantsizio-garaiaren bereizgarria. 1958an Horensteinek Alemaniar Kritikaren Saria jaso zuen (Deutschen Kritikerpreis). Konpositore gisa zenbait ganbera-lanak konposatu zituen: Sonata eta Sonatina, pianorentzat, bibolinentzako Sonatina, Harizko kuartetoa, hainbat liedak, etab.

• Espasa Entziklopedia 1973-74 urteetako eranskina, 311.orrialdea (ISBN 84-239-4551-0)