Միշել Բաչելետ

Միշել Բաչելետը ծնվել է 1951 թվականի սեպտեմբերի 29-ին, Սանտյագոյում։ Նրան անվանակոչել են ի պատիվ ֆրանսիական կինոյի և թատրոնի դերասանուհի Միշել Մորգանի^[24],։ Նրա հայրը՝ Ալբերտո Բաչելետը եղել է Չիլիի ռազմաօդային ուժերի գեներալ, մայրը՝ Անգելա Հերիան՝ հնագետ-մարդաբան։ Միշելը եղել է ընտանիքի երկրորդ երեխան։ Հոր կողմից նախնիները եղել են ֆրանսիացիներ են և շվեյցարացիներ, իսկ մոր կողմից՝ բասկիներ, հույներ, անգլիացիներ և իսպանացիներ։

1962 թվականին Միշել Բաչելետը ընտանիքի հետ տեղափոխվեց Միացյալ Նահանգներ, որտեղ նրա հայրը նշանակվել է Վաշինգտոնում Չիլիի դեսպանատան ռազմական կցորդ։ Նրա ընտանիքը մոտ երկու տարի ապրել է Բեթեսդա քաղաքում, որտեղ Միշելը սովորել է Արևմտյան միջնակարգ դպրոցում և սովորել ազատ խոսել անգլերեն^[25]։

Չիլի վերադառնալուց հետո Միշելը ուսումը շարունակել է Կանանց թիվ 1 ճեմարանում, որտեղ եղել է դասարանի ավագ, դպրոցի երգչախմբի, վոլեյբոլի դպրոցական թիմի, թատերական խմբակի և երաժշտական խմբի անդամ։ Դպրոցը գերազանցությամբ ավարտելուց հետո՝ 1970 թվականին Միշելն ընդունվելէ Չիլիի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետը՝ ցույց տալով ամենաբարձր արդյունքներից մեկը Չիլիիում^[26][27]։ Նա ի սկզբանե մտադիր էր սովորել սոցիոլոգիա կամ տնտեսագիտություն, սակայն հոր հորդորով նա սովորեց բժշկություն։

Չիլիի նախկին նախագահ Սալվադոր Ալյենդեի կառավարման ժամանակ Միշելի հայրը՝ Ալբերտո Բաչելետը նշանակվել է պարենի բաշխման վարչության պատասխանատու։ 1973 թվականին պետական հեղաշրջման արդյունքում իշխանության գլուխ եկած Աուգուստո Պինոչետը պետական դավաճանության մեղադրանքով Ալբերտո Բաչելետը ռազմաօդային ուժերի մի քանի սպաների ու սերժանտների հետ ձերբակալվել է։ Բանտում Ալբերտոն մի քանի ամիս կտտանքների է ենթարկվել և 1974 թվականի մարտի 12-ին Սանտյագոյի բանտում մահացել սրտի կաթվածից՝ հերթական հարցաքննության ժամանակ^[28]։

1975 թվականի հունվարի սկզբին Բաչելետը և նրա մայրը ձերբակալվել են իրենց բնակարանում՝ Ազգային հետախուզության գրասենյակի երկու գործակալ կողմից^[29]։ Կանանց տեղափոխել են Սանտյագոյում գտնվող հայտնի գաղտնի կալանավայրը, որտեղ նրանց առանձնացրել են իչարից և ենթարկել հարցաքննության և խոշտանգումների^[30]։ Մի քանի օր անց Բաչելետին տեղափոխել են Աուգուստո Պինոչետի օրոք ստեղծված համակենտրոնացման ճամբարներից մեկը, որտեղ նրան պահել են մինչև հունվարի վերջ։ Արգենտինացի դիվանագետ, քաղբանտարկյալների հարցերով զբաղվող Ռոբերտո Կոզակի օգնությամբ Բաչելետն աքսորվել Ավստրալիա, որտեղ 1969 թվականինից բնակվում էր իր ավագ եղբայրը^[31][32]։ Հետագայում Միշելը մեկնել է ԳԴՀ, որտեղ նա գերմաներեն է սովորել Լայպցիգում և իր բժշկական կրթությունը շարունակել Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարանում

Իր խոշտանգումների մասին Բաչելետը 2004 թվականին ասել է, որ հանդեպ գործած բռնություններն ավել մեղմ էին, քան ուրիշներինը։ Նրան «երբեք չեն խոշտանգել էլեկտրականությամբ, բայց նա ականատես է եղել, թե դա ինչպես են անում այլ բանտարկյալներին^[33]։

1976 թվականի հոկտեմբերին աշխատանքի է անցել Բաբելսբերգ թաղամասի կլինիկայում՝ որպես նախապատրաստական քայլ Արևելյան Գերմանիայի համալսարանում բժշկական ուսումը շարունակելու համար։ Այդ ընթացքում նա հանդիպել է չիլիացի աքսորյալ ճարտարապետ Խորխե Լեոպոլդո Դավալոս Կարտեսին, որի հետ ամուսնացել է 1977 թվականին։ 1978 թվականի հունվարին Միշելը մեկնել է Լայպցիգ՝ գերմաներեն սովորելու Լայպցիգի համալսարանում։ Դավալոսի և նրա առաջնեկը՝ Խորխե Ալբերտո Սեբաստիանը, ծնվել է Լայպցիգում, 1978 թվականի հունիսին։

1978 թվականի սեպտեմբերին իր բժշկական ուսումը շարունակելու իրավունք է ստացել Բեռլինի Հումբոլդտի համալսարանում, սակայն հինգ ամիս անց նա թույլտվություն ստացել Չիլի վերադառնալու^[34]։ 1982 թվականին Բաչելետը Չիլիի համալսարանից ստացել է վիրաբույժի կոչում և առաջին տարիներին Բաչելեն աշխատել մանկական հիվանդանոցում, այնուհետև մի շարք հասարակական կազմակերպություններում, որոնք սատարել են Պինոչետի բռնապետության զոհերի ընտանիքների անդամներինn^[35]։ Իր ակադեմիական առաջադիմության և հրապարակած աշխատությունների շնորհիվ նա ստացել է Չիլիի բժշկական պալատի կրթաթոշակ։

Քաղաքական կարիերա

1990 թվականին երկրում ժողովրդավարության վերականգնումից հետո Բաչելետի համար կառավարական տարբեր կառույցներու մի շարք հարարավորություններ ստեղծվեցին․ նա նշանակվել է Առողջապահության համաշխարհային կազմակերպության խորհրդատու, իսկ 1994-1997 թվականներին՝ առողջապահության փոխնախարարի խորհրդական։ Ռիկարդո Լագոսի կառավարման տարիներին Բալեչետը զբաղեցրել է երկրի առողջապահության նախարարի պաշտոնը։ 2002 թվականին նշանակվել է պաշտպանության նախարար։ Մինչ այդ նա ավարտել է ԱՄՆ-ի ռազմական քոլեջը և Չիլիի ռազմական ակադեմիան։ Լատինական Ամերիկայում Բալեչետը համարվում է առաջին կինը, որը զբաղեցրել է այդ պաշտոնը։

2004 թվականի վերջին Միշել Բաչելետը հայտարարել է երկրի նախագահի պաշտոնում առաջադրվելու իր մտադրության մասին^[36]։ Այն առաջադրվել է 1990 թվականից երկրում իշխող հանուն ժողովրդավարության կուսակցությունների կոալիցիայի կողմից։ Նույն տարվա հոկտեմբերի 1-ին նա ազատվել է իր կառավարական պաշտոնից, որպեսզի սկսի իր քարոզարշավը։ Իր նախընտրական արշավի գլխավոր թեման դարձրել է սոցիալական խնդիրները՝ խոստանալով իշխանության գալուց հետո բարեփոխել առողջապահական և կրթական ոլորտները, ինչպես նաև զգալիորեն բարձրացնել կենսաթոշակները։

2006 թվականի հունվարի 15-ին Բաչելետը հաղթել նախագահական ընտրությունների երկրորդ փուլում միլիարդատեր Սեբաստիան Պինյերային՝ դառնալով Լատինական Ամերիկայի հինգերորդ կին ղեկավարը Արգենտինայի նախագահ Իսաբել Մարտինես դե Պերոնից, Բոլիվիայի նախագահ Լիդիա Գեյլեր Տեխադաից, Նիկարագուայի նախագահ Վիոլետա Բարրիոս դե Չամորրոյից և Պանամայի նախագահ Միրեյա Մոսկոսոյից հետ։ Ընտրությունների առաջին փուլում Բաչելետը, որը 1990 թվականից ղեկավարում էր ձախ կենտրոնամետ կոալիցիան, հավաքել է ձայների ավելի քան 45 տոկոսը, մինչդեռ նրա մրցակից, աջակողմյան «Ազգային բարեփոխում» կուսակցության թեկնածու Սեբաստիան Պինյերուն ստացել է ձայների մոտ 23 տոկոսը։ Ընտրությունների երկրորդ փուլի արդյունքներով, որն ավարտվել է հունվարի 15-ին, Բաչելետը հավաքել է ձայների 53 տոկոսը^[37][38][39]։

2006 թվականի հունվարի 31-ին Բաչելետը հայտարարել է ապագա կառավարության նոր անդամների թեկնածությունների մասին, նա մտադրվել էր նախարարներ նշանակել 10 տղամարդու և 10 կնոջ։ Նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ նա խոստացել էր իր կաբինետը դարձնել հավասար հնարավորությունների կաբինետ, հատկապես կանայք կղեկավարեն պաշտպանության, էկոնոմիկայի, առողջապահության, մշակույթի նախարարությունները, ինչպես նաև նախագահի աշխատակազմը։

2008-2009 թվականների համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի բռնկմանը, Չիլիի Համախառն ներքին արդյունք աճել է միջինը 3,2 տոկոսով։

Բաչելետի կառավարման օրոք բարեփոխումներ ենն կատարվել սոցիալական ապահովության ոլորտում՝ բարձրացվել են կենսաթոշակները, յուրաքանչյուր նոր ծնված կամ որդեգրված երեխայի համար նպաստ է տրվել կանանց, ընդհանուր առմամբ, պետությունից օգնություն է ստացել մոտ 1 մլն․ քաղաքացի։ Երկրում աղքատության մակարդակը 2006 թվականի 13,7%-ից նվազել է և 2009 թվականին հասել 11,5%-ի, ստեղծվել է մոտ 800 հազար աշխատատեղ, ընդունվել է 14 նոր օրենք աշխատանքի պաշտպանության ոլորտում։ 2009 թվականին ստեղծվել է Մարդու իրավունքների ազգային ինստիտուտը։ 2006-2009 թվականներին ազատ առևտրի համաձայնագրեր են կնքվել Պանամայի, Պերուի, Կոլումբիայի, Ճապոնիայի, Ավստրալիայի և Թուրքիայի հետ։ 2010 թվականին երկիրը միացել է Տնտեսական համագործակցության և զարգացման կազմակերպությանը։ Բաչելետի օրոք Վաշինգտոնի հետ ստեղծվել են սերտ հարաբերություններ։ Ըստ «Ադիմարկ» սոցոլոգիական կենտրոնի տվյալները Միշել Բաչելետի նախագահական ժամկետի ավարտին նրա կատարած գործունեությունը հավանության է արժանացել երկրի քաղաքացիների մոտ 84%-ի կողմից^[40]։

Միշել Բաչելետը չի մասնակցել 2009-2010 թվականների նախագահական ընտրություններին, քանի որ Չիլիի սահմանադրությամբ արգելված է նույն անձին երկու անգամ անընդմեջ վերընտրվել պետության ղեկավարի պաշտոնում։

Դպրոցականների բողոքներ

Նախագահի պաշտոնում ընտրվելուց հետո Բաչելետը լուրջ խնդիրների է նաև բախվել․ 2006 թվականի ապրիլի 27-ին մոտ երեք հազար միջնակարգ դպրոցի աշակերտներ արգելափակել են Սանտյագոյի կենտրոնն ու պահանջել անվճար ճամփորդական փաստաթղթերի տրամադրում և բուհերում անվճար ընդունելության քննությունների անցկացում։ Դրանից բացի դպրոցականները դեմ են արտահայտվել ամենօրյա 9-ժամյա դպրոցական դասաժամերին, որոնք վերջին տարիներին դարձել են Չիլիի կառավարության դպրոցական բարեփոխումների հիմքը։ Ոստիկաննները ուժով ցրել է ցուցարարներին և ձերբակալել 47 ցուցարարի։ Մայիսի 22-ին Միշել Բաչելեն դիմել է պատգամավորներին՝ իր ելույթում պետության ղեկավարը նշել է, որ պետությունը ձգտելու է անվճար տրամադրել նախադպրոցական, միջնակարգ և բարձրագույն կրթություն, սակայն հիմնականում դրաից պետք է օգտվեն անապահով ընտանիքների երեխանները։ Հավանական է, որ երիտասարդների բողոքի ակցիաները հրահրել են Բաչելետի քաղաքական հակառակորդները, քաննի որ Չիլիի մի քանի ընդդիմադիր կուսակցություններ աջակցել են ուսանողների ելույթներին^[41]։ Մայիսի 31-ին 600.000 աշակերտ Սանտյագոյում մասնակցել է համազգային բողոքի ցույցին՝ պահանջելով մեծացնել միջնակարգ դպրոցների ֆինանսավորումը, վերացնել բուհերի ընդունելության քննությունների վճարները և անվճար երթևեկել հասարակական տրանսպորտով։ Դեռահասները որոշել են գնալ կրթության նախարարության շենք, սակայն ոստիկանները թույլ չեն տվել։ Ցուցարարները բարիկադներ են կառուցել և քարեր նետել Ներքին գործերի ստորաբաժանումների վրա։ Դրանից հետո ցուցարարների դեմ արցունքաբեր գազ, նռնակներ ու ջրցան մեքենաներ են օգտագործել, ինչի արդյունքում ամբոխը ցրվել է, իսկ 400 մարդ բերման է ենթարկվել ոստիկանների կողմից։ Միշել Բաչելեն հայտարարել է ցուցարարներ դպրոցականների հետ բանակցություններ սկսելու մասին և խոստացել տարեկան լրացուցիչ 135 միլիոն դոլար հատկացնել ուսումնական հաստատությունների ֆինանսավորմանը^[42][43]։

Ընդմիջում, հասարակական գործունեություն

Ըստ Չիլիի սահմանադրության նախագահը չի կարող երկու անգամ անընդմեջ զբաղեցնել այդ պաշտոնը։ Նոր ընտրությունների արդյունքում նախագահ է վերընտրվել Սեբաստիան Պինյերա։

2010 թվականին Միշել Բաչելետը զբաղեցրել Է ՄԱԿ-ի կանայք կառույցի գործադիր տնօրենի պաշտոնը, միաժամանակ զբաղեցրել է ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարի տեղակալի պաշտոնը^[44]։ Բաչելետի շնորհիվ 2013 թվականի մարտի 15-ին ՄԱԿ-ի անդամ երկրները երկարատև բանակցություններից հետո կարողացան համաձայնեցնել կանանց բռնությունից պաշտպանելու հռչակագրի ձևակերպումները]^[45]։ Հռչակագրի փաստաթղթի վրա ստորագրել են կազմակերպության անդամ բոլոր 193 երկրների ներկայացուցիչները։ Այդ փաստաթուղթը կոչ է անում բոլոր երկրներին ձեռնպահ մնալ իրենց ավանդույթներից, սովորույթներից և կրոնական սկզբունքների վրա հիմնվելուց՝ արդարացնելու կանանց նկատմամբ բռնությունը՝ միաժամանակ վերահաստատելով գենդերային հավասարության սկզբունքը, դպրոցներում երեխաների սեռական դաստիարակության ներդրումը, տուժածների համար արտակարգ իրավիճակների համակարգի ստեղծումը, սպանությունների համար պատժի ուժեղացումը։ Բաչելետը հռչակագրի նախագծի ընդունումը պատմական իրադարձություն է անվանել^[46]։ ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղար Բան Կի Մունը համաձայնել է նրա հետ և կանանց նկատմամբ բռնությունն անվանել սպառնալիք ամբողջ աշխարհի համար^[47]։

Նախագահության երկրորդ շրջան

2013 թվականի նախագահական ընտրություններում Միշել Բաչելետը կրկին առաջադրել է իր թեկնածությունը։ Նախընտրական քարոզարշավի ժամանակ նա խոստացել էր իր պաշտոնավարման սկզբին կատարել բարեփոխումներ^[48]։ Առաջին փուլում Բաչելետը ստացել է ձայների 46,7 տոկոսը։ Նրա մրցակիցը եղել է աշխատանքի հարցերով նախկին նախարար Էվելին Մատթեյը, որը հավաքել է ձայների 25,03 տոկոսը։ Դեկտեմբերի 15-ին Չիլիում կայացել է նախագահական ընտրությունների երկրորդ փուլում Բաչելետը հավաքել է ձայների 62,16 տոկոսը և դարձել նախագահ։

2014 թվականի մարտի 11-ին Վալպարաիսո քաղաքում տեղի է ունեցել նախագահի երդմնակալության հանդիսավոր արարողությունը։ Արարողությանը մասնակցել են ԱՄՆ փոխնախագահ Ջո Բայդենը, Արգենտինայի, Բրազիլիայի, Բոլիվիայի, Պերուի, Ուրուգվայի, Պարագվայի, Մեքսիկայի, Էկվադորի նախագահներները։

2018 թվականին՝ նախագահության երկրորդ շրջանի ավարտից հետո Միշել Բաչելետը նշանակվել է ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատար։

Միշելն իսպաներենից բացի խոսում է գերմաներեն, անգլերեն, պորտուգալերեն, ֆրանսերեն^[49]։ Նա ամուսնալուծված է, երկու տարբեր տղամարդկանցից նա ունի երեք երեխա՝ Սեբաստիան, Ֆրանցիսկան և Սոֆյան^[50]։ Կրոնի նկատմամբ նա իրեն ագնոստիկ է համարում^[51]

Վիքիդարանը ունի բնօրինակ գործեր, որոնց հեղինակն է՝

Միշել Բաչելետը

• Official presidential campaign site
• Biography by CIDOB Foundation Արխիվացված 2015-04-25 Wayback Machine
• Bachelet Appearances on C-SPAN
• "The woman taking Chile's top job" (BBC News)
• "The unexpected travails of the woman who would be president" (The Economist, 8 December 2005)
• "Bachelet's citizens' democracy" (The Economist, 10 March 2006)
• "With a New Leader, Chile Seems to Shuck Its Strait Laces" (The New York Times, 8 March 2006)
• "Welcome Madam Chilean President to Washington" Արխիվացված 2008-05-25 Wayback Machine (Council on Hemispheric Affairs, 7 June 2006)
• Միշել Բաչելետ. Ոչնչացված ենթակառուցվածքի ճնշող մեծամասնությունը ԼՂ-ում է
• Nagorno-Karabakh: UN rights chief calls for urgent ceasefire as hostilities moun

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Միշել Բաչելետ» հոդվածին։