Ուբունտու

Ծրագրի սկզբնական անունը եղել է No-Name-Yet ("դեռ անուն չկա")^[10]։

2004 թ․ Հոկտեմբերի 20-ին, երբ դիստրիբուտիվը սկսեց լույս տեսնել, այն համարվում էր Debian-ի ճյուղ, որի նպատակը համակարգի 6 ամիսը մեկ արագ թարմացումների լույս տեսնելն էր^[11]։ Ի տարբերություն այլ ճյուղերից, Ուբունտուն հավատարիմ մնաց Debian-ի կարգախոսին, և դիստրբուտիվի մեջ ընդգրկեց հիմնականում բաց կոդով ծրագրեր^[12]։ Ուբունտուի փաթեթները ներառում են Debian-ի unstable խումբը։ Համակարգը օգտագործում է Debian-ի Advanced Packaging Tool-ը՝ տեղադրված փաթեթները կառավարելու համար։ Այս ամենից բացի պետք է նշել, նաև, որ Ubuntu-ի և Debian-ի փաթեթները ոչ միշտ են իրար հետ համատեղելի։ Ուբունտուի որոշ ծրագրավորողներ նաև աշխատում են Debian-ի խիստ անհրաժեշտ փաթեթների վրա, ուստի որևէ մի նախագծում փոփոխության դեպքում, կփոփոխվի նաև մյուսում։ 2005 թվականին Debian-ի ղեկավար Յան Մուրդոքը քննադատեց Ուբունտուն՝ նշելով, որ այն շատ է հեռացել Debian Sarge-ից, որ համատեղելի մնա^[13]։

Ubuntu-ն այժմ ֆինանսավորվում է Մարկ Շաթլվորթի կողմից և նրա ստեղծած Canonical կազմակերպության կողմից։ 2005 թ․ հուլիսի 8-ին Canonical-ը հայտարարեց Ubuntu Foundation-ի ստեղծման մասին, որի գործը ծրագիրը հովանավորելն է։ Առաջին նվիրաբերությունը կատարեց հենց Մարկը՝ նվիրելով Ուբունտուին 10 միլիոն դոլար։ 2009 թվականին ֆոնդի գումարը արդեն չօգտագործվեց, որի առումով Մարկ Շաթլվորթն ասաց, որ Ubuntu Foundation-ը "սև օրվա" համար է^[14][15]։

Սկսած 11․04 «Natty Narwhal» տարբերակից, որը լույս է տեսել 2011 թ․ ապրիլի 28-ին^[16], ստանդարտ GNOME աշխատասեղանի միջավայրը (shell-ը) փոխարինվեց Unity-ով^[17][18][19], որը զարգացնում է Canonical-ը։ Հաջորդ տարբերակներում X.Org Server-ը փոխարինվելու է Mir-ով^[20]։ Փոփոխվել է նաև դիստրիբուտիվի անվանակոչման ձևը՝ Ubuntu Netbook Edition և Ubuntu Desktop Edition համակարգերը միացվել են իրար, որը կոչվում է ուղղակի "Ubuntu", իր հերթին Ubuntu Server Edition-ից հանվել է "Edition" բառը^[21]։ Նեթբուքերի համար օգտագործվող Unity-ն դարձել է նարև հասարակ desktop-տարբերակի միջավայրը նույնպես։

2011 թ․ հոկտեմբերի 26-ին լույս տեսավ Ubuntu — 11.10 «Oneiric Ocelot» տարբերակը^[22], որտեղ ներկայացվեց Ubuntu Software Center-ի նոր, ավելի գեղեցիկ արտաքին ոճը^[23]։

2012 թ․ ապրիլի 26-ին լույս է տեսնում հաջորդ՝ 12.04 LTS «Precise Pangolin» տարբերակը, որտեղ հիմնական աշխատանքային միջավայրը կրկին Unity-ն էր, բայց այն արդեն կատարելագործված էր՝ ուներ հատուկ որոնման դաշտ, նաև HUD։ Որպես հիմնական նվագարկիչ տեղադրված էր Rhythmbox-ը Banshee-ի փոխարեն։ Համակարգի մեջ ընդգրկվել են նաև հետևյալ ծրագրերը՝ Gnome 3.4.1, Firefox 11, Thunderbird 11 և այլն։

Մտահղացումներ կան Ուբունտուի մի այլ ճյուղի ստեղծման մասին, որը կրելու է «Grumpy Groundhog» անվանումը։ Այն լինելու է համակարգի նախնական տարբերակ, որն օգտագործելու է ամենանոր ծրագրային կոդը։ Դրա միջոցով ծրագրավորողները և հետաքրքրասերները կարող են օգտագործել միմիայն նորագույն ծրագրաշարերը, որը ավելի շատ օգտակար կլինի ծրագրավորողներին։ Նրանք իրենց ծրագրերը կկարողանան համատեղել կամ ստուգել համատեղելիությունը նոր տարբերակի հետ, ուստի երբ վերջնական տարբերակը դիստրբուտիվի լույս տեսնի ոչ մի խնդիր չի լինի ծրագրերի համատեղելիության հետ։ Իսկ հետաքրքրասերներն ու համակարգչից ավելի խորը իմացություն ունեցող մարդիկ կտեղեկացնեն ծրագրավորողներին սխալների մասին^[24]։

Ըստ DistroWatch-ի՝ 2011 թվականին Ուբունտուն իր առաջնայնությունը զիջեց այլ դիստրբուտիվների, առաջին հերթին Linux Mint-ին։ Դա մասամբ բացատրվում է դասական Gnome-ը Unity-ին փոխարինելու պատճառով^[25]։

Ubuntu Netbook Edition

Մինչև 10․10 տարբերակը ներառյալ գոյություն ուներ հատուկ ճյուղ նեթբուքերի համար։ Այն ներառում էր Unity-ն, որը հատուկ փոքր էկրանների համար էր հարմարեցված։ Ծրագրի այս ճյուղի մեջ կային նաև ծրագրաշարային փոփոխություններ, մասնավորապես այն ուներ հատուկ ծրագրեր, օրինակ՝ Cheese։ Քանի որ Ուբունտուն, սկսած 11․04 տարբերակից սկսեց օգտագործել Unity-ն, ապա որոշում ընդունվեց միավորել բոլոր դիստրիբուտիվները։

Ուբունտուն ի սկզբանե տարածվում է շատ ծրագրերով հանդերձ, որոնց մեծամասնության կոդը ազատ է։ Դա նշանակում է, որ օգտվողները կարող են ազատորեն ուսումնասիրել, փոխել և վերահրատարակել։ Ուբունտուն ունի նաև փակ կոդով ծրագրեր։ Նրա աշխատանքային հիմնական միջավայրը հանդիսանում է Unity-ն, որը հարմարեցված է և՛ մեծ, և՛ փոքր էկրանների համար։

Ուբունտուն ի սկզբանե տարածվում է շատ ծրագրերով հանդերձ, որոնց մեջ են նաև ԼիբրեՕֆիս, Mozilla Firefox, Empathy, Transmission ծրագրերը, նաև մի քանի թեթև խաղ, օրինակ սուդոկու և շախմատ։ Այլ ծրագրաշարերը, որոնք սկզբնապես տեղադրված չեն կարելի է բեռնել Ուբունտու ծրագրերի կենտրոնից^[26] և APT հիմքով այլ փաթեթների մենեջերից։ Կենտրոնում ծրագրերը հիմնականում անվճար են, սակայն կան նաև որոշ վճարովիներ։ Համակարգում կարելի է բացել նաև Windows-ի համար նախատեսված ծրագրեր Wine-ի շնորհիվ։

Ubiquity ծրագրի միջոցով կարելի է տեղադրել Ubuntu-ն LiveCD-ից։

Ուբունտուն հասանելի է շատ լեզուներով, որոնց մեջ ցավոք սրտի հայերենը չի մտնում։ Հայոց լեզվի թարգմանությունը ընթացքի մեջ է Launchpad համակարգում, որտեղ ամեն ոք կարող է մասնակցել դրան կամ կատարել փոփոխություններ։

Անվտանգության բարձրացման համար օպերացիոն համակարգն ընդգրկում է sudo գործիքը, որի միջոցով կարելի է կատարել ադմինիստրատիվ գործողություններ առանց պոտենցիոլ վտանգավոր սուպերօգտվողի սեսսիան միացնելու։ Ուբունտուն ունի նաև այլ անվտանգության միջոցներ, օրինակ հրապատ, որոնք ինչպես մասնագետներն են նշում, իրենց արդարացնում են։ Մեծ Բրիտանիայի իշխանությունները Ubuntu 12.04 LTS դիստրիբուտիվը հռչակել են "աշխարհի ամենաանվտանգ համակարգ" տիտղոսով։

Համակարգի պահանջները

Օպերացիոն համակարգը հիմնական տարբերակը (desktop) բնականոն աշխատելու համար պահանջում է ամենաքիչը 1 ԳՀց պրոցեսորով համակարգիչ (Pentium 4 կամ նմանատիպ և ավելի) 1 Գբ օպերացիոն հիշողությամբ (RAM)։ Տեղադրման համար անհրաժեշտ է, որ կոշտ սկավառակը ունենա ամենաքիչը 5․9 Գբ ազատ տեղ^[27] and 5.9 gigabytes of hard drive space, or better.^[28]։ Ավելի թույլ համակարգիչների համար նախատեսնված են այլ դիստրիբուտիվներ, օրինակ՝ Lubuntu և Xubuntu։

Սկսած 12.04 տարբերակից Ուբունտուն կարողանում է աշխատել նաև ARM մեխանիզմով սարքերի վրա։ Բնականաբար աջակցվում են նաև x86 և x64 մեխանիզմով համակարգիչներ։ Առկա է ոչ պաշտոնական PowerPC հարմարեցում^[29][30]։

Ուբունտուն ծրագրակազմերի մեծամասնությանը բաժանում է չորս տիրույթների՝ ընդգծելով արտոնագրման ընթացակարգային տարբերություններն ու առկա օժանդակության աստիճանը^[31]։ Որոշ օժանդակություն չունեցող ծրագրեր թարմացումներով են ապահովվում համայնքի անդամների այլ ոչ թե Canonical Ltd-ի կողմից։

Ազատ ծրագրակազմերի մեջ եմ մտնում նրանք, որոնք համապատասխանում են Ուբունտուի անդորագրման պահանջներին^[31]։ Վերջիններս համանման են Դեբիանի ազատ ծրագրակազմերի ցուցումներին։ Բացառություն են հիմնական կատեգորիայում ընդգրկված ներսարվածքները, քանի որ չնայած որոշ ներսարվածքների փոփոխությունն արգելված է, դրանց տարածումն թույլատրելի է^[32]։

Ոչ ազատ ծրագրակազմերը սովորաբար չեն օժանդակվում (մուլտիվերսալ), սակայն կան բացառություններ (սահմանափակ կատեգորիա) կարևոր ոչ ազատ ծրագրակազմերի համար։ Օժանդակվող ոչ ազատ ծրագրակազմերին են դասվում Ուբունտուի օգտագործման համար կիառվող սարքավարիչները կամ որոշ ընթացիկ սարքակազմներ՝ ինչպիսիք են միայն երկուական գրաֆիկական սարքավարիչները։ Սահմանափակ կատեգորիայում օժանդակվածության մակարդակը առավել պակաս է քան հիմնական կատեգորիայում, քանի որ ծրագրավորովների համար հիմնական ծչագչային կոդը կարող է հասանելի չլինել։ Ենթադրվում է, որ հիմնական և սահմանափակ կատեգորիաները պետք է պարունակեն ամբողջական դեսքթոփ միջավայրի համար անհրաժեշտ բոլոր ծրագրակազմերը^[31]։ Նույն առաջադրանքների համար նախատեսված այլընտրական ծրագրերը և մասնագիտացված աշխատածրագրերի համար գործող ծրագրերը դասվում են ունիվերսալ և մուլտիվերսալ կատեգորիաներին։  

Ի հավելումն վերոնշյալի՝ այն դեպքերում, երբ ծրագրակազմը ձեռք չի բերում նոր գործիքներ սկզբնական թողարկումից հետո, օգտագործվում է Ուբունտու բեքպորտս-ը, որը պաշտոնապես ճանաչված զետեղարան է Ուբունտուի վերջին թողարկումներից թարմ ծրագրակազմեր բեքպորտ անելու համար^[33]։ Զետեղարանը համապարփակ չէ, այն հիմնականում պարունակում է օգտատերերի կողմից պահանջվող ծրագրափաթեթներ, որոնք հաստատվում են որակի չափանիշներին համապատասխանելու պարագայում։ Բեքպորտս-ը օժանդակություն չի ստանում Canonical-ից, այն ամբողջապես ձևավորվում է համայքնի կողմից։

Թարմացումների զետեղարանը տրամադրում է Ուբունտուի հաստատուն թողարկման թարմացումներ և սովորաբար տեղադրվում է թարմացման մենեջերի (update-manager) կողմից։ Յուրաքանչյուր թողարկում ունի իր թարմացումների զետեղարանը (օր․ ՝ խիզախ (intrepid-updates))․ Հիմնական և սահմանափակ կատեգորիայի փաթեթների համար զետեղարանը օժանդակվում է Canonical Ltd.-ի կողմից, իսկ ունիվերսալ և մուլտիվերսալ փաթեթների համար՝ համայնքի կողմից։ Զետեղարանի բոլոր թարմացումները պետք է համապատասխանեն որոշակի պահանջների և նախ պետք է անցնեն առաջարկների (-proposed) զետեղարանով հասարակության համար հասանելի դառնալուց առաջ^[34]։ Թարմացումները նախատեսված են հասանելի լինել մինչև թողարկման ավարտը։

Ի հավելումն թարմացումների զետեղարանի՝ առաջարկների զետեղարանը պարունակում է վերբեռնումներ, որոնք պետք է հաստատվեն թարմացումների զետեղարանում հայտնվելուց առաջ։ Բոլոր թարմացումները պետք է անցնեն այս պրոցեսով երաշխավորելու համար, որ կարտական ծրագիրը իրոք կարողանում է նորոգել խոտանը և ռեգրեսիայի ռիսկը բացառված է^[35]։ Առաջարկների զետեղարանում թարմացումները հաստատվում են կամ Canonical-ի կամ համայնքի անդամների կողմից։

Canonical-ի գործընկեր զետեղարանը հնարավորություն է տալիս վկայագրված ծրագրափաթեթների վաճառողներին անվճար իրենց արտադրանքն հասցնել Ուբունտուի օգտատերերին ծրագրերի տեղադրման և թարմացման համար կիառվող նույն սովորական գործօքակազմի միջոցով^[36]։ Գործընկեր զետեղարանում առկա ծրագրակազմները պաշտոնապես օժանդակվում են անվտանգությամբ և այլ կարևոր թարմացումներով համապատասխան վաճառողների կողմից։ Canonical-ն օժանդակում է Ուբունտուի համար նախատեսված ծրագրակամների փաթեթավորումը^[37][38][39] և ցուցումներ է տրամադրում վաճառողներին^[36]։ Գործընկեր զետեղարանն անջատված է նախադրված կայանքնրով, բայց կարող է միացվել օգտատիրոջ կողմից^[40]։ 2013թ․-ի ապրիլի 28-ի տվյալներով գործընկեր զետեղարանի միջոցով հասանելի հայտնի արտադրանքնրի թվում են Adobe Flash Player-ը, Adobe Reader-ը և Skype-ը։ Համատեղելիության շերտ ապահովող Wine անվճար ծրագրակազմը կարող է տեղադրվել անհրաժեշտության դեպքում թևյլատրելու համար օգտատերերին օգտագործել Windows-ի ծրագրակազմներ։

Փաթեթների արխիվներ

Անձնական փաթեթների արխիվը ծրագրակզամերի զետեղարան է՝ նախատեսված այն սկզբնաղբյուրային փաթեթների ներբեռման համար, որոնք պետք է կառուցվեն և հրատարակվեն որպես կատարելագործված փաթեթավորման գործիքներ Launchpad-ի կողմից^[41]։ Չնայած այս տերմինը բացառապես օգտագործվում է Ուբունտու միջավայրում՝ Launchpad-ի մայր կազմակերպությունը՝ Canonical-ը պլանավորում է այն կիրառել նաև Ուբունտուի համայնքից դուրս^[42]։

Հավելյալ ծրագրակազմեր

Որոշ երրորդ կազմակերպությունների ծրագրակազմեր, որոնք րունեն տարածման սահմանափակումներ, ընդգրկված են Ուբունտուի մուլտիվերս կոմպոնենտում։ Ուբունտուի սահմանափակ հավելյալ (ubuntu-restricted-extras) փաթեթը պարունակում է լրացուցիչ ծրագրակազմեր, որոնք կարող են իրավապես սահմանափակ լինել՝ այդ թվում MP3 and DVD-ի օժանդակությունը, Microsoft TrueType core fonts-ը  (Մայքրոսոֆթի հիմանական ֆոնտերը), Sun's Java runtime environment-ը (Սանի Ջավա միջավայրը), Adobe's Flash Player ավելացվող հանգույցը (փլագինը), տարբեր տարածված աուդիո և վիդեո կոդեքներ և անրարը (unrar)` RAR ֆորմատով խտացված ֆայլերի ապաարխիվացման գործիքը։

Բացի այդ, Ուբունտու ծրագրակազմերի միջոցով հնարավոր է գնել երրորդ կողմի աշխատածրագրերի հավաքակազմներ^[43]՝ այդ թվում շատ խաղեր՝ ինչպիսիք են  Braid-ը և Oil Rush-ը^[44], DVD ծրագրակազմեր և մեդիա կոդեքներ։

• Էքսուբունտու

• Պաշտոնական կայք

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Ուբունտու» հոդվածին։