Belís
Belís er land á austurströnd Mið-Ameríku við Karíbahaf, með landamæri að Mexíkó í norðvestri og Gvatemala í vestri og suðri. Það nær yfir 22.970 ferkílómetra og íbúar eru rúmlega 400.000. Meginlandshluti landsins er um 290 km langur og 110 km breiður. Belís er fámennasta og dreifbýlasta land Mið-Ameríku, en fólksfjölgun (áætluð 1,87% á ári 2018) er þar önnur mest í heimshlutanum og með því mesta á Vesturlöndum.
| Belize | |
 |  |
| Fáni | Skjaldarmerki |
| Kjörorð: Sub Umbra Floreo (latína: Ég blómstra í skugganum) | |
| Þjóðsöngur: Land of the Free | |
 | |
| Höfuðborg | Belmópan |
| Opinbert tungumál | enska |
| Stjórnarfar | Þingbundin konungsstjórn |
| Konungur | Karl 3. |
| Landstjóri | Froyla Tzalam |
| Forsætisráðherra | Johnny Briceño |
| Sjálfstæði | frá Bretlandi |
| • Heimastjórn | 1964 |
| • Sjálfstæði | 21. desember 1981 |
| Flatarmál • Samtals • Vatn (%) | 147. sæti 22.966 km² 0,8 |
| Mannfjöldi • Samtals (2019) • Þéttleiki byggðar | 169. sæti 408.487 17,2/km² |
| VLF (KMJ) | áætl. 2019 |
| • Samtals | 3,484 millj. dala (166. sæti) |
| • Á mann | 8.576 dalir (118. sæti) |
| VÞL (2018) |  0.720 (103. sæti) |
| Gjaldmiðill | belísdalur (BZD) |
| Tímabelti | UTC-6 |
| Þjóðarlén | .bz |
| Landsnúmer | +501 |
Menning Maja náði til Belís milli 1500 f.Kr. og 300 e.Kr. og blómstraði til um 1200. Fyrstu Evrópumennirnir komu árið 1502 þegar Kristófer Kólumbus sigldi inn í Hondúrasflóa. Landkönnun og landnám Evrópumanna hófust árið 1638. Á þeim tíma gerðu bæði Spánn og Bretland tilkall til landsins þar til Bretar sigruðu Spánverja í orrustunni um St. George's Caye undan ströndum landsins 1798. Nýlendan Breska Hondúras var stofnuð 1840 og varð krúnunýlenda árið 1862. Landið fékk sjálfstæði 1981.
Nafn landsins, og fyrri höfuðborgarinnar Belísborgar, er dregið af Belísá. Í Belís þrífst fjölbreytt menning og mörg tungumál. Enska er opinbert tungumál landsins en belískreólska er þjóðtunga þriðjungs íbúa. Spænska er annað mest talaða mál landsins. Innan Mið-Ameríku hefur Belís mikla sérstöðu og er skyldara ríkjum Karíbahafsins sem einnig eru fyrrum nýlendur Breta. Höfuðborg Belís er Belmópan en Belís er þéttbýlasta borgin og helsta hafnarborg landsins.
Vegna mikils tegundafjölda á landi og í sjó og fjölbreyttra vistkerfa leikur Belís lykilhlutverk í Mið-Ameríkurflökkureininni. Landið telst bæði til Mið-Ameríku og Karíbahafsins með sterk tengsl við bæði menningarsvæðin. Það er eina landið sem á fulla aðild að CARICOM, Samtökum ríkja í Rómönsku Ameríku og Karíbahafi og Samstarfskerfi Mið-Ameríku. Belís er samveldisland og Karl 3. er konungur og þjóðhöfðingi landsins.
Heiti
Elsta ritaða heimildin sem getur um orðið „Belís“ er dagbók dóminíkanamunksins José Delgado frá 1677.[1] Delgado skráði nöfn ánna sem hann fór yfir á ferð sinni norður eftir strönd Karíbahafsins sem Rio Soyte, Rio Xibum og Rio Balis. Nöfn ánna, sem samsvara Sittee-á, Sibun-á og Belísá, fékk hann frá túlki sínum.[1] Stungið hefur verið upp á því að „Balis“ sé Majaorðið belix (eða beliz) sem merkir drullugt vatn.[1] Nýlega hefur verið stungið upp á því að það gæti komið frá setningunni bel Itza eða „vegurinn til Itza“.[2]
Á 3. áratug 19. aldar komst sú alþýðuskýring á nafninu í umferð meðal yfirstétta Belís að heitið væri spænsk útgáfa nafns breska sjóræningjans Peter Wallace, sem hafi stofnað nýlendu við ósa Belísár 1638.[3] Engar heimildir eru til um stofnun sjóræningjanýlendu á því svæði og jafnvel Wallace sjálfur er talinn vera skáldsagnapersóna.[1][2] Sagnfræðingar og rithöfundar hafa komið með ýmsar aðrar skýringar á uppruna heitisins í gegnum tíðina, meðal annars að það sé úr afrískum málum eða frönsku.[1]
Stjórnmál
Stjórnsýslueiningar
Belís er skipt í sex umdæmi:
| Umdæmi | Höfuðstaður | Landsvæði[4] | Íbúar (2015)[5] | Íbúar (2010)[4] | Breyting | Þéttleiki (2015) |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Belize | Belísborg | 4.310 km² | 110.644 | 95.292 | +16,1% | 25.7/km² |
| Cayo | San Ignacio | 5.200 km² | 87.876 | 75.046 | +17,1% | 16.9/km² |
| Corozal | Corozal Town | 1.860 km² | 45.530 | 41.061 | +10,9% | 24.5/km² |
| Orange Walk | Orange Walk Town | 4.600 km² | 49.466 | 45.946 | +7,7% | 10,7/km² |
| Stann Creek | Dangriga | 2.550 km² | 39.865 | 34.324 | +16,1% | 15,6/km² |
| Toledo | Punta Gorda | 4.410 km² | 34.928 | 30.785 | +13,5% | 7,9/km² |
Umdæmin skiptast aftur í 31 kjördæmi. Staðbundin stjórnvöld í Belís eru á fjórum stjórnsýslustigum: borgarráð, bæjarráð, þorpsráð og byggðaráð. Tvö borgarráð (Belísborg og Belmópan) og sjö bæjarráð ná yfir þéttbýlisstaði landsins, meðan þorps- og byggðaráð eru yfir dreifbýli[6]
Íþróttir
Vinsælustu íþróttagreinarnar í Belís eru knattspyrna, körfuknattleikur, blak og hjólreiðar. Árviss víðavangskeppni í hjólreiðum, sem fram fer um páskahelgina, er kunnasti íþróttaviðburður landsins og laðar að sér fjölda útlendra keppenda.
Þótt knattspyrna sé sú íþrótt sem flestir landsmenn fylgjast með hefur Belís ekki unnið nein stórafrek á fótboltasviðinu. Landsliðið komst í úrslitakeppni Norður- og Miðameríkukeppninnar árið 2013 í fyrsta og eina sinn, en tapaði öllum sínum leikjum. Sama ár hafnaði liðið í fjórða sæti á Mið-Ameríkuleikunum sem er langbesti árangur landsins í keppninni.
Hondúras sendi fyrst íþróttafólk til keppni á Ólympíuleikunum á leikunum í Mexíkóborg 1968 og hefur tekið þátt í öllum leikum frá því í Los Angeles 1984. Enginn íþróttamaður frá Belís hefur enn komist á verðlaunapall á leikunum.
