Баскиски јазик

Во Баскија, името на јазикот е „Euskara“ покрај месните дијалекти. Моментално, има три етимолошки теории што се поврзани со етимологијата на името што се разгледани сериозно од јазичарите и теоретичарите.

На француски јазик јазикот е познат како basque или во поново време како euskara. Има повеќе шпански имиња за јазикот. Денес, во Шпанија најчесто се наречени како el vasco, la lengua vasca или el euskera. Двата поима, vasco и basque доаѓаат од етнонимот vascones.

Терминот „Vascuence“ доаѓа од латинскиот поим vasconĭce^[3] кој се користел во негативна конотација и се тежнее да не се користи и не е посакуван од Баските. Неговата употреба е документирана најрано од XIV век кога се донел закон во Уеска во 1349 кој велел: Item nuyl corridor nonsia usado que faga mercadería ninguna que compre nin venda entre ningunas personas, faulando en algaravia nin en abraych nin en basquenç: et qui lo fara pague por coto XXX sol - користењето на арапи, евреи или Васкенс (Баски) со глоба од 30 сол.

Баскискиот јазик е изолиран јазик иако е опколен со индоевропски јазици и е последен останат прединдоевропски јазик во Европа^[4]. Како резултат на тоа, не може да се реконструира неговата праисторија со методи на споредување освен со вметнување и разгледување на внатрешните дијалектолошки разлики. Малку се знае за неговото потекло но неговата рана форма на баскискиот јазик бил присутен во Западна Европа пред почетокот на индоевропската ера.

Латинскиот натпис од Аквитанија зачувал повеќе броеви со реконструираниот прабаскиски јазик, како на пример личните имиња „Нескато“ и „Косон“ (значат младо девојче и маж во денешен баскиски^[5]). Овој јазик најчесто се нарекува аквитански и се верува дека се зборувал пред освојувањето на територијата од Римското Царство. Аквитанскиот јазик успеал да опстане додека тартесинскиот и иберскиот јазик исчезнале. Поради долговековниот контакт со романските јазици, баскискиот прифатил поголем број на романски зборови. На почетокот тоа бил латинскиот јазик, а подоцна од дијалектите на окситанскиот и шпанскиот јазик.

Во јуни 2006, Елисео Гил тврдел дека пронашол епиграфски комплет во Ируња-Велеја со околу 270 баскиски натписи и цртежи од III век.^[6] Некои од зборовите и фразите пронајдени биле многу слични со денешен баскиски јазик и се потврдиле како прва пишана форма на јазикот. По некое време археолозите излегле со сомневање кон ваквото откритие и поставиле голем број на прашања како тоа дали тоа е фасификувано^[7][8]

Хипотези за поврзаност со други јазици

Невозможноста на поврзување со останатите индоевропски јазици довело до истражување на роднините на баскискиот јазик пошироко. Покрај голем број псевдонаучни споредувања, довело до поголем број на обиди за поврзување на јазикот со географски подалечни јазици. Сите хипотези се контраверзни и предложените докази не се во целост прифатливи. Некои од хипотезите се следните:

• Иберски: друг антички јазик некогаш зборуван на полуостровот, покажува неколку сличности со аквитанскиот и баскискиот јазик.^[9]
• Грузиски: Поврзувањето на баскискиот со јужните кавкаски јазици е сè повеќе дискредитирано. Хипотезата била инспирирана од постоењето на Кавкаската Иберија.
• Североисточни кавкаски јазици, како на пример чеченскиот јазик, се сметаат од повеќе јазичари како можни блиски роднини на јазикот.^[10]
• Дене-кавкаски јазици: засновано на можната кавкаска врска, некои јазичари го вметнуваат баскискиот јазик во оваа група, но оваа фамилија на јазиви вклучува и јазици од Америка и Евроазија.^[11]
• Васконски јазици: Оваа теорија, предложена од германските јазичари, тврдат дека има доволно докази за да се докаже дека баскискиот е единствениот преживеан јазик од оваа фамилија.^[12]

Регионот каде се зборува баскискиот јазик е мал во споредба со територијата на Баскија. Баскиските топоними покажуваат дека јазикот се зборувал пошироко отколку територијата на Баскија. Како доказ на ова е долината Аран што на баскиски јазик значи „долина“. Како и да, големото влијание на латинскиот јазик започнал да го поместува баскискиот јазик во планинските венци.

За време на Реконквиста, јазикот бил секојдневен јазик додека шпанскиот, францускиот и латинскиот јазик биле јазици на администрацијата и образованието. Во 1800-те сѐ помалку јазикот го зборувале. Со појавувањето на баскискиот национализам сѐ повеќе народ го зборувал јазикот. Преку образованието јазикот се натенал и на повеќе население и денес се зборува од повеќе население отколку пред да биде воведен во образованието.

Во минатото, службени јазици во регионот биле латинскиот и романските јазици. Покрај нив, баскискиот набрзо бил признат во регионот, како пример на тоа е дозволата службено да се користи баскискиот јазик во XIII и XIV век.

Денес баскискиот јазик е службен јазик во шпанските покраини: целосно службен во Баскиската автономна заедница и во некои делови од Навара. Баскискиот јазик нема службен јазик во баскиските територии во Франција и не им се дозволува на луѓето да го користат јазикот на службено ниво.

Така, законот за употреба на баскискиот јазик ја поделила Навара на три јазични заедници: баскиски регион во Навара, небаскиска заедница и мешана заедница.

Денешните баскиски дијалекти имаат голема различитост и понекогаш има потешкотии за разбирање на дијалектите. Така на пример најнеразбирлив дијалект е зубероанскиот дијалект.

Помеѓу 6^[13] и 9^[11] дијалекти се дели баскискиот јазик:

• Бискајски дијалект
• Гипускојски дијалект
• Горнонаварски дијалект
• Долнонаварски дијалект
• Наваролапурски
• Ронкалски дијалект †
• Лапурдски дијалект
• Зуберојски дијалект (силетински)

Баскискиот се пишува со латиничната баскиска азбука. Покрај стандардните букви, баскискиот користи и посебни букви ñ; ç и ü. Не се користат Cc, Qq, Vv, Ww, Yy освен за странски заемки, но сепак тие се дел од азбуката.^[14]Дифтонзите се сметаат за двојни букви.

Aa Bb Cc Dd Ee Ff Gg Hh Ii Jj Kk Ll Mm Nn Ññ Oo Pp Qq Rr Ss Tt Uu Vv Ww Xx Yy Zz

Иако околните јазици имале големо влијание врз баскискиот, особено врз лексиконот и фонологија, и баскискиот јазик имал повратно влијание на околните јазици. Така на пример баскиските дијалекти имале влијание врз шпанскиот јазик.

Контактот со соседните народи придоло до преземање на повеќе странски зборови од шпански, латински и гасконски јазик. Има повеќе латински зборови што биле преземени како на пример:lore ("цвеќе", од florem), errota ("воденица", од rotam, "воденичарско тркало"), gela ("соба", од cellam).

Бројниот систем во баскискиот е дваесетеречен (на основа 20).

• Bai = да
• Ez = не
• Kaixo! = здраво
• Agur! / Aio! = Догледање!
• Ikusi arte = Ќе се видиме!
• Eskerrik asko! = Благодарам!
• Egun on = Добро утро (буквално: Добар ден)
• Egun on, bai = Стандарден одговор на добро утро
• Arratsalde on = Добра вечер
• Gabon = Добра ноќ
• Mesedez = Молам
• Barkatu = Извинете (ме) (кога прашуваш нешто)
• Barkatu = Се извинувам.
• Aizu! = Слушај! (Не е учтиво, за пријатели или сл.)
• ^ⓘ = Може да добијам кафе?
• ^ⓘ = Може да добијам макијато?
• Garagardoa nahi nuke = Може да добијам пиво?
• Komunak = тоалети
• Non dago komuna? = Каде се тоалетите?
• Non dago tren-geltokia? = Каде е железничката станица?
• Non dago autobus-geltokia? = Каде е автобуската станица?
• Ba al da hotelik hemen inguruan? = Дали има хотел во близина?
• Zorionak = Среќни празници (за време на Божиќ или Нова Година), честитки или може да значи среќен роденден.
• Zer moduz? = Како си?

• Баскиски говорник.
• Баскиски говорник, снимен во Баскија, Шпанија.
• Баскиски говорник, снимен за време на Викиманија 2019 година.

• Deustuko:курс за баскиски јазик
• Aprender Euskera: курс за баскиски јазик
• Училишта кои учат баскиски
• Euskaltzaindia Страница на јазичниот институт
• Извештај на Ethnologue за баскиски
• Центар за баскиски науки на Универзитетот во Невада
• Баскиски јазик на Buber.net
• Курс за баскиски јазик
• Предлог за баскиска SAMPA
• Весник за баскиска студиска програма
• Ѓаволот сакал да научи баскиски Архивирано на 6 мај 2006 г. од France Monthly Архивирано на 16 мај 2006 г.
• Јазична карта на Баскија
• Euskara Kultur Elkargoa-Баскиска културна фондација
• Баскиски на проектот Розета Архивирано на 13 февруари 2008 г.
• Департмент за јазична политика на баскиската влада
• Баскиски фрази со јапонски превод Архивирано на 18 јуни 2008 г.
• Етнографска карта на пред-римска Иберијаa (200 п.н.е.) Архивирано на 11 јуни 2004 г.
• Баскиски културен институт
• Тематски баскиски зборовен фонд

Речници

• Баскиски речник
• Баскиски двојазични речници
• Morris Student плус баскиско-англиски речник

Етимолошки речници

• M. Löpelmann, Etymologisches Wörterbuch der baskischen Sprache, Berlin, 1968.
• R.L. Trask Etymological Dictionary of Basque Архивирано на 7 јуни 2011 г. edited for web publication by Max W. Wheeler (University of Sussex, 2008)

Граматика

• Баскиски универзитет: Кратка граматика на баскискиот
• Баскиска психојазичарика
• Табела на баскиски глаголи Архивирано на 15 декември 2005 г.

Класификација

• Историја на баскискиот јазик од Manfred Owstrowski) Архивирано на 14 октомври 2007 г.
• Краен (?) одговор на баскиската дебата за мајчиниот јазик од John D. Bengston (скенирани страници)

Пишување

• Баскиска азбука според Euskaltzaindia
• Arquitectura popular y grafía vasca Архивирано на 21 август 2008 г., од Pablo Zabalo и Juan Zabalo.
• Tipografías vascas Архивирано на 16 мај 2010 г., блог за компјутерски фонтови.
• Grafía vasca Архивирано на 13 јануари 2011 г., на шпански јазик.

Баскиски медиуми

• Berria: весник на баскиски
• EiTB: ТВ и радио на баскиски Архивирано на 11 јануари 2008 г.
• Argia: неделен магазин на баскиски

• Прединдоевропски јазици

• AZURMENDI, Joxe: "Die Bedeutung der Sprache in Renaissance und Reformation und die Entstehung der baskischen Literatur im religiösen und politischen Konfliktgebiet zwischen Spanien und Frankreich" In: Wolfgang W. Moelleken (Herausgeber), Peter J. Weber (Herausgeber): Neue Forschungsarbeiten zur Kontaktlinguistik, Bonn: Dümmler, 1997. ISBN 978-3537864192
• BENGTSON, John D., 2004. "Some features of Dene-Caucasian phonology (with special reference to Basque)." Cahiers de l'Institut de Linguistique de Louvain (CILL).
• BENGTSON, John D., 2006. "Materials for a Comparative Grammar of the Dene-Caucasian (Sino-Caucasian) Languages."
• BENGTSON, John D., 1997. Review of "The History of Basque". London: Routledge, 1997. Pp.xxii,458" by R.L. Trask.
• BENGTSON, John D., 1997. "Ein Vergleich von Burushaski und Nordkaukasisch". In "GEORGICA (Zeitschrift für Kultur, Sprache und Geschichte Georgiens und Kaukasiens)."
• BENGTSON, John D., 1996. "A Final (?) Response to the Basque Debate in Mother Tongue 1."
• HUALDE, José Ignacio & ORTIZ DE URBINA, Jon (eds.): A Grammar of Basque. Berlin: Mouton de Gruyter, 2003. ISBN 3-11-017683-1.
• MORVAN, Michel, 1996. The linguistic origins of basque (in French). Bordeaux: Presses universitaires. ISBN 2-86781-182-1
• ORPUSTAN, Jean-Baptiste, 1999. The basque language in the Middle Ages (in French). Baigorri. ISBN 2-909262-22-7.
• SOTA, M. de la, et alii, 1976: Diccionario Retana de autoridades de la lengua vasca: con cientos de miles de nuevas voces y acepciones, Antiguas y modernas, Bilbao: La Gran Enciclopedia Vasca. ISBN 84-248-0248-9.
• TRASK, R. Larry: History of Basque. New York/London: Routledge, 1996. ISBN 0-415-13116-2.
• MORVAN, Michel: Etymological Dictionary of the Basque Language (forthcoming).