Денали
Денали (којуконски: Denali = „Висока“); до 2015 г. Макинли (англиски: Mount McKinley)[4] — највисока планина во Северна Америка, чиј врв е на надморска височина од 6.168 м и има најголема самостојна висина (од основата до врвот) од сите планини што се издигаат исклучиво над морското ниво.[5] Планината го зазема третото место по истакнатост во светот, по Монт Еверест и Аконкагва. Сместена е во Алјаскиот Венец, во внатрешноста на сојузната држава Алјаска и претстаува главна знаменитост на Националниот парк Денали. Називот „Макинли“ го носела во чест на Вилијам Макинли — претседател на САД од 1897 до 1901 г.
| Денали | |
|---|---|
| Denali | |
 Поглед на северната страна на Денали | |
| Највисока точка | |
| Надм. вис. | 6.168 м (NGVD 29)[1] |
| Истакнатост | 6.144 м [2] 3-та |
| Заведена како | седум врвови, ултра, највисока во земјата |
| Географија | |
Денали на карта
| |
| Место | Национален парк Денали, Алјаска, САД |
| Матичен венец | Алјаски Венец |
| Топокарта | USGS Mt. McKinley A-3 |
| Искачување | |
| Прво освојување | 7 јуни 1913 Хадсон Стак, Хари Карстенс, Волтер Харпер и Роберт Тејтум |
| Најлесен пат | по Западниот Потпорник (искачување по ледник/снег) |
Првиот Европеец што ја забележал планината е Џорџ Ванкувер во 1794 г. Во 1903 г. е направен првиот обид за нејзино искачување, но завршил неуспешно. Првото потврдено освојување го напаравиле Хадсон Стак, Хари Карстенс, Волтер Харпер и Роберт Тејтум во 1913 г.[6]
Геологија и особености
Планината е гранитен плутон која се издигнала поради тектонски притисок од Тихоокеанската и Северноамериканската Плоча, истовремено одронувајќи таложен материјал над и околу планината.[7] Силите што ја создале планината предизвикале и многубројни силни земјотреси во Алјаска и на Алеутските Острови. Денес Тихоокеанската Плоча е сеизмички активна под планината.[8]
Со висина од 6.168 м, Денали е највисока планина во Северна Америка и се издига 5.500 м. над основата, што значи дека е највисока во светот сметајќи од подножјето.[5] Се издига од накосена рамница на надморска височина од 300-900 м, што значи дека висината ѝ се разликува во зависност од местото на набљудување (во опсег од 0-1000 м).[9] (Од друга страна, Монт Еверест се издига од Тибетската Висорамнина, што значи дека почнува од многу повисоко — 4.200 м до 5.200 м, па затоа Монт Еверест е самостојно висок само 3.700 до 4.700 м. наспроти самостојните 5.500 м на Денали[10] Сепак, Денали има само половина од самостојната висина на вулканот Мауна Кеја (10.020 м), но голем дел од планината е под вода.[11]
Врвови и ледници
Денали има два поважни врва: Јужниот (повисокиот) и Северниот, на н.в. од 5.934 м[7] и топографска истакнатост од околу 387 м.[12] Северниот понекогаш се смета за посебен, но ретко се искачува, освен од северниот приод.
По страните на планината се протегаат пет поголеми ледници: Питерс (северозападна страна), Малдроу (североисточна), Тралејка (источна), Рут (југоисточна) и Кахилтна (југозападна).[13][14]
Искачување
Планината денес редовно се искачува. Во 2003 г. до врвот успешно стигнале 58% од планинарите, со вкупно 100 жртви за период од еден век.[15] Највеќето планинари се искачуваат преку Западниот Потпорник, пронајдена во 1951 г. од истражувачот Бредфорд Вошберн,[6] по внимателни и опширни анализи на авионски снимки. Искачувањето трае 2-4 недели.
Околни планини
Во околината на Денали се наоѓаат следниве планини:
- Форакер
- Силвертрон
- Хантер
- Хантингтон
- Дики
- Лосов Заб (Мусес Тут)
Поврзано
- Логан (планина)
- Алјаски Венец
- Список на планини во САД
- Национален парк Денали
Наводи
Надворешни врски
- Денали — SummitPost (англиски)
- Хронологија на искачувањата на Денали — Служба за национални паркови на САД (англиски) Архивирано на 16 јули 2007 на WebCite
- Искачувањето на Денали (Макинли) на Проектот „Гутенберг“