Душа

Старите Словени верувале дека душата по смртта заминува на оној/ друг свет или на месечината каде е нивното претстојувалиште. Своите починати ги погребувале, според Л. Нидерле во лежечка или седечка положба. Според некои сведоштва од старите гробови Словените ги погребувале мртвите со рацете и нозете во положба за полетување, кај нашите народи и денес се води сметка рацете и нозете на починатиот да се слободни. Хроничарите забележале и палење на мртвите кај древните Словени, со тоа се тежнеело да се ослободи нивната душа, во претераното сведоштво на Ибн Фослан кој опишува еден погреб меѓу Словените тој вели дека еден Словен му го рекол следното: ”Вие, Арапи сте еден глупав народ; вие го закопувате човекот во земјата каде неговото тело го јадат животните и црвите; а ние, ние го палиме за миг, за веднаш да замине во рајот.” Палењето на починатиот подоцна под влијание на другите религии и обичаи било заменето со погребување, но во прастари времиња било вообичаено над гробот да се пали обреден оган (симбол на светиот оган), а со времето свеќите и кадењето сосема го имаат заменето тој обред.

Душата е најактивниот дел на човекот, таа е во тесна врска со човековата форма, но е посилна од материјалното, бидејќи таа управува со човекот и неговите дејствувања. Според верувањата на старите, душата е сместена во просторот од нозете до грлото, но во посебни случаи таа се собира и може да биде во: петици- при страв; во носот- при умор; во крвта или срцето- кога душата чука, најчесто при силни емоции (неретко љубов); во коските- кога е душата запечена, тврда; таа може и да го напушти човекот- зол, бездушен човек. Душата според старите верувања излегувала низ устата, децата се предупредувале да ја креваат главата при засркнувањето, бидејќи тогаш душата може да го напушти телото. Таа може да егзистира надвор од телото, може да го остави телото додека човекот спие и самостојно да се движи и истражува. Се верувало дека месечарењето (ноцтамбулисмус) настанува поради душата која го напушта телото, а тоа има потреба да ја следи. Се практикувало пред спиење да се задоволи потребата за пиење вода, бидејќи жедната душа најлесно го напуштала телото во потрага по вода.^[3]

Душата го напушата телото при смртта и останува самостојно да егзистира. Се верувало дека пред да почине човекот во неговата близина не смее да се плаче, да му се приредуваат изненадувања (доаѓање на мила личност, влечење за раката и сл.), бидејќи душата може да се исплаши и делумно да го напушти телото што би претставувало силно мачење, бидејќи човекот не би можел да почине брзо и лесно. Во домот во кој починала некоја личност веднаш се отворале прозорците и вратите, на душата да & се олесни излегувањето од домот. На огледалата се префрлало платно од страв душата да не заскита во него, доколку заскита во огледалото таа не може да се врати. Душата можела да влезе и во водата според некои верувања, па затоа сета затекната вода во домот на починатиот се исфрлала надвор.^[3]

Сè уште постои длабоко верување дека душата по смртта скита околу домот уште четириесет дена, сè уште силно поврзана со семејството и домот. Во домот на починатиот се оставал подотворен прозорец четириесет дена, за душата полесно да влегува и излегува. На местото каде што починал човекот или каде што лежело неговото тело четириесет дена се палело кандило, се оставала вода, вино, леб, шеќерни бонбони или нешто од храната што покојникот особено го сакал, некаде неговата облека се чувала на столицата каде што седел или под креветот или масата на која лежел.

Се верувало дека душата останува на земјата една година, сè додека телото не се распадне, за време на ручеците кои се приредувале за душата на покојникот останувал празен стол и чинија полна со храна за душата на покојникот. Надгробниот споменик се поставува во тек на првата година од смртта на покојниот, бидејќи тој треба да претставува нов дом за душата.

И кај Јужните Словени постоело верување дека душата на починатиот може да се пресели во новороденче, се верувало дека детето во кое навлегла душата на некој покојник може да има век колку и тој. Душата на еден човек можела само трипати да оживее во ново тело. Се верувало дека душата може да влезе во пеперутка или некое бело животно (мачка, јагне, пес и др.) и дека во тој облик може да го посетува или да остане во домот, бидејќи постоело верување дека некои души не можат лесно да се оделат од своите блиски.^[3]

Душата (духот) се јавува како честа тема во уметноста и во популарната култура.

Душата како тема во книжевноста

• „Повикување на душите (Тибетанска молитва)“ — тибетска молитва.^[4]
• „Без душа“ — кус расказ на австрискиот писател Томас Берхнард од 1978 година.^[5]
• „Како канцер душите да ни фатиле“ - песна на македонската поетеса Ана Бунтеска од 2015 година.^[6]
• „Со души како надгробни плочи“ - песна на Ана Бунтеска од 2016 година.^[7]
• „Душа не е за најаска“ - песна на Ана Бунтеска од 2016 година.^[8]
• „Насмеана си, душо моја“ - песна на Ана Бунтеска од 2016 година.^[9]
• „Душава ко вреќичка чај ми е“ - песна на Ана Бунтеска од 2016 година.^[10]
• „Душата на ченгел си ја обесив“ - песна на Ана Бунтеска од 2015 година.^[11]
• „Мртви души“ - роман на рускиот писател Николај В. Гогољ.^[12]
• „Дијалог меѓу себе и душата“ (англиски: A Dialogue of Self and Soul) - песна на ирскиот поет Вилијам Батлер Јејтс.^[13]
• „Човек без душа“ - драма на шведскиот писател Пер Лагерквист од 1936 година.^[14]
• „Сенката на мојата душа“ (шпански: La sombra de mi alma) - песна на шпанскиот поет Федерико Гарсија Лорка од 1919 година.^[15]
• „Светлоста на душата“ – книга на шпанскиот калуѓер Фелипе де Менесес од 1554 година.^[16]
• „Душите се капат последен пат“ (српски: Душе се купају последњи пут) - збирка раскази на српскиот писател Милорад Павиќ од 1982 година.^[17]
• „Душа“ - песна на рускиот писател Борис Пастернак од 1956 година.^[18]
• „Потопени души“ (српски: Утопљене душе) - песна од истоимената збирка поезија на српскиот поет Владислав Петковиќ - Дис од 1911 година.^[19][20]
• „Душичка“ - песна на полскиот поет Тадеуш Ружевич.^[21]
• „Душата на господинот Когито“ - песна на полскиот поет Збигњев Херберт.^[22]
• „Господинот Когито. Актуелната позиција на душата“ - песна на полскиот поет Збигњев Херберт.^[23]
• „Душа“ - песна на руската поетеса Марина Цветаева од 1923 година.^[24]
• „Малку за душата“ - песна на полската поетеса Вислава Шимборска.^[25]
• „За душа“ - кус расказ на македонскиот писател Иван Шопов од 2010 година.^[26]

Душата како тема во музиката

• „Душа“ - песна на македонската група Баклава од 2008 година.^[27]
• „Гумена душа“ (Rubber Soul) - музички албум на британската група Битлси (The Beatles) од 1965 година.^[28]
• „Душата и јас“ (словенечки: Duša in Jaz) — песна на словенечкиот рок-музичар Марко Брецељ од 1976 година.^[29]
• „Твојата душа“ (англиски: Your Soul) — песна на британската рок-група Disciplin A Kitschme од 2001 година.^[30]
• „Тело и душа“ (Body and Soul) - песна на британската рок-група Систерс оф мерси (Sisters of Mercy).^[31]
• „Дух“ (Spirit) - песна на американската рок-група Феит ноу мор (Faith No More) од 1987 година.^[32]
• „Дух во темнината“ (Spirit in the Dark) - песна од истоимениот музички албум на американската пејачка Арета Френклин (Aretha Franklin) од 1970 година.^[33]
• „Душевен мотор“ (Soul engine) - песна на австралискиот поп-пејач Мајкл Хачинс (Michael Hutchence) од 1989 година.^[34]
• „Срце и душа“ (Heart and Soul) - песна на британската рок-група Џој дивижн (Joy Division) од 1980 година.^[35]

Душата како тема во филмот

• „За телото и душата“ - филм на унгарската режисерка Илдико Ењеди од 2016 година.^[36]