Leftenan Adnan (filem)

Pada tahun 1934, Kampung Sungai Ramal, Kajang, Selangor dikunjungi oleh anggota tentera British yang bertujuan untuk mencari anak-anak muda tempatan yang berkelayakan untuk diserapkan ke dalam pasukan Askar Melayu. Beberapa pemuda kampung termasuk Adnan Bin Saidi berminat menjadi tentera, namun ibubapa beliau tidak merestui kemahuannya itu. Adnan nekad, bersama beberapa orang rakan, mereka keluar dari kampung dan menuju ke kem latihan ketenteraan di Port Dickson, Negeri Sembilan.

Di situ mereka mendaftarkan diri dan menjalani latihan fizikal dan mental bagi melayakkan diri untuk menjadi seorang tentera. Keberanian dan kesungguhan yang ditunjukkan oleh Adnan melayakkannya terpilih sebagai rekrut terbaik dan seterusnya beliau diserapkan ke dalam pasukan Askar Melayu. Dalam waktu yang singkat, Adnan telah menerima kenaikan pangkat menjadi Kolor Sarjan pada tahun 1937. Pada tahun yang sama beliau turut terpilih menyertai upacara pertabalan King George VI di London, England.

Tidak lama kemudian, Adnan dinaikkan pangkat sekali lagi menjadi seorang Leftenan. Ketika Perang Dunia Kedua, Leftenan Adnan Saidi telah terkorban semasa mempertahankan Tanah Melayu daripada serangan tentera Jepun. Pertempuran di Bukit Candu yang terletak di Pasir Panjang, Singapura itu menyaksikan gugurnya seorang perwira Melayu yang begitu digeruni oleh musuh.

Pelakon kanak-kanak yang memegang watak utama kecil ialah Mohd Ridzuan Din sebagai Adnan kecil, Mohd Haniff Ghafar sebagai Malek kecil, Mohd Amsyar Ghafar sebagai Ahmad kecil, Norfadhilah Norakai sebagai Safiah kecil dan Maizurah Om Sharom sebagai Tumirah kecil.

Pegawai tentera yang melakonkan watak masing-masing ialah Mejar Mohd Razak Omar sebagai Sarjan Ngah, Koperal Wan Shakri Wan Fe sebagai Prebet Ali, Tuan Haji Ghazali Haji Ismail sebagai Sarjan Ibrahim,^[b] Lt. Kol. Omar Nasrulhaq sebagai Lt. Jen. AE Percival, Lt. Kol. Mohd Sany Royan sebagai Lt. Jen. Suguwara, Mejar Suhaimi Sulong sebagai Mejar Spencer Chapman, Mejar Ghazali Ismail sebagai Sarjan Ibrahim, Lt. M. Zaidi Mohd Zain sebagai Prebet/Koperal Yaakub, Lt. M. Zam Azhari Zainudin sebagai Lans Koperal Jibal, Lt. M. Khalid Ismail sebagai Prebet Baharom dan Pbt. Kamaruzaman Ariffin sebagai Prebet Darus.^[1]

Leftenan Adnan diarahkan oleh Aziz M. Osman, yang terkenal dengan filem-filem arahannya seperti Fenomena (1990), XX Ray (1992) dan Puteri Impian (1997).^[17][18] Ia telah dilaporkan pada Ogos 1999 bahawa Aziz meluahkan hasratnya untuk membawakan kisah perjuangan perajurit, Leftenan Adnan Saidi ke layar lebar.^[19][20] Menurut beliau, idea untuk mengarahkan sebuah filem peperangan sudah lama berada dalam fikirannya, namun tidak terfikir sama sekali beliau berpeluang mengarahkan filem berskala besar seperti Leftenan Adnan.^[6][21] Beliau berkata kepada Berita Harian: "Leftenan Adnan mampu memberi suntikan patriotik kepada penonton dan wajar ditonton generasi muda sekarang. Kita tahu semangat dan kecintaan sesetengah anak muda terhadap negara semakin kurang. Malah tidak keterlaluan dikatakan ada anak muda sekarang yang tidak suka lagi mendengar lagu Negaraku,".^[22] Aziz mengakui memikul tanggungjawab mengarahkan filem ini ialah satu cabaran besar baginya.^[23]

Skrip untuk filem ini ditulis oleh Aziz bersama Mejar Ramli Abu Bakar dan telah dirombak sebanyak 10 kali.^[24] Untuk filem ini, beliau menggunakan sistem bunyi canggih Dolby Digital dan bekerjasama dengan penata muzik, Azman Abu Hassan, yang sebelum ini pernah menjadi penata muzik untuk beberapa filem arahan Aziz.^[25] Badaruddin Azmi, yang pernah bekerja di bawah Aziz, berkhidmat sebagai pengarah fotografi dan jurukamera.^[26] Paradigm Film (kini Ace Motion Pictures), syarikat penerbitan yang diasaskan oleh Aziz, menerbitkan filem ini dengan kerjasama Markas Tentera Darat, Kementerian Pertahanan Malaysia, sementara Grand Brilliance mengendalikan urusan pengedaran.

Rusdi Ramli, Faizal Hussein dan Azri Iskandar^[27] menjalani latihan di kem tentera selama sebulan sebelum penggambaran bermula. Rusdi pada mulanya dipertimbang untuk memegang watak Leftenan Adnan, namun beliau diberikan watak Prebet Malik. Faizal juga dipertimbangkan untuk melakonkan watak tersebut, namun sebaliknya beliau diberikan watak Prebet Ayob. Azri kemudian dipilih untuk melakonkan watak Leftenan Adnan, namun hanya sempat melengkapkan 30 peratus adegan sebelum disingkirkan kerana masalah disiplin.^[28] Menurut Aziz, yang mengumumkan penyingkiran Azri dalam satu sidang media tergempar yang diadakan pada 28 Februari 2000, keputusan itu dibuat selepas Azri tidak menunjukkan komitmen selain gagal memberi kerjasama, dengan persetujuan oleh semua penerbit dan pelakon yang turut terjejas di dalam filem itu ekoran kerenah beliau yang memegang watak utamanya.^[29] Aziz berkata: "Kami telah menyerahkan surat penggugurannya (Azri) dalam filem itu,".^[28]

Azri pula mengatakan beliau terpaksa mengikut arahan penerbit dan pengarah secara membuta tuli walaupun terdapat percanggahan fakta dalam pembikinan filem ini.^[30][31] Pengguguran beliau sebagai pelakon utama filem itu menyebabkan Kementerian Pertahanan, Paradigm Film dan Grand Brilliance menanggung kerugian kira-kira RM20,000.^[32] Beliau telah digantikan oleh Hairie Othman. Hairie, yang terpaksa melakonkan semula 12 babak yang telah dilakonkan oleh Azri, mengakui tidak berfikir panjang setelah menerima tawaran Aziz untuk membintangi filem ini, namun menyifatkan pemilihannya untuk membintangi Leftenan Adnan sebagai tuah buatnya.^[33][34] Umie Aida memegang watak sebagai Sophia Pakih Muda, isteri kepada Leftenan Adnan.^[35] Untuk persediaan awal, beliau menjalani latihan menembak bersama anggota tentera selama sebulan.^[36] Barisan pelakon lain termasuk Farid Amirul, Shaharuddin Thamby, Sherie Merlis dan Rambo Chin. Seramai 2,000 askar dari Tentera Darat Malaysia telah diambil untuk melakonkan pelbagai watak atau selaku pelakon tambahan.^[37][38]

Mokhtar Adnan, anak lelaki Adnan Saidi amat berpuas hati dengan hasil kerja Aziz dalam filem ini. Menurut Mokhtar, hasrat untuk mengabadikan perjuangan bapanya dalam bentuk filem bermula sejak zaman kegemilangan filem Melayu di Singapura.^[39] Kos pembikinan filem ini telah diperuntukkan sebanyak RM2.5 juta termasuk kos promosi, manakala jumlah pelakon dan krewnya terdiri seramai 1,000 orang.^[8] Penggambaran dijalankan pada Februari dan Mac 2000 di 3 negeri di Malaysia, iaitu Perak (Batu Gajah),^[40] Negeri Sembilan (Port Dickson) dan Johor (Kota Tinggi). Penyanyi, Awie menyumbangkan suaranya untuk runut bunyi filem ini, yang diberi tajuk "Di Medan Ini".^[41][42]

Dalam satu temubual eksklusif bersama Harian Metro pada Ogos 2021, Aziz berkata mengenai pengalamannya mengarahkan Leftenan Adnan: "Pengalaman saya ketika diberi tanggungjawab oleh Kementerian Pertahanan untuk mengarahkan Leftenan Adnan 20 tahun lalu adalah antara cabaran terbesar saya. Ini kerana filem saya sebelum itu lebih kepada komersial dan sensasi. Jadi apabila mendapat naskhah Leftenan Adnan, ia membuat saya berfikir untuk garapan kisahnya. Terus terang saya kata cerita itu tidak 100 peratus berdasarkan pada fakta sejarahnya. Bagi menarik cita rasa penonton ketika itu, saya masukkan juga elemen romantik dan komersial sebagai daya tarikan untuk orang menonton. Kaedah ini turut digunakan di industri filem Hollywood jika mereka menghasilkan filem patriotik,".^[43] Aziz turut mendedahkan bahawa beliau sengaja mewujudkan watak tambahan untuk menceriakan suasana persahabatan menerusi watak Prebet Malik lakonan Rusdi Ramli walaupun ia tidak wujud dalam kisah sebenar Leftenan Adnan.^[43]

Menurut satu kajian yang dilakukan oleh Pusat Pengajian Bahasa, Falsafah dan Tamadun, Universiti Utara Malaysia (UUM), Leftenan Adnan menekankan aspek retorik dengan berkesan dan memberi gambaran kepada masyarakat mengenai budaya serta sejarah sesuatu bangsa dan negara, sementara mesej penghayatan nilai-nilai patriotisme dalam masyarakat juga dapat diterjemahkan kepada penonton dengan aspek retorik yang lebih jelas.^[44] Seorang pengulas dari akhbar Utusan Malaysia melihat filem ini ialah satu "naskhah yang tidak menonjolkan tokoh Askar Melayu" sebenar sebagai "bahan yang menggerakkan filem ini". Pengulas itu turut menyatakan bahawa Leftenan Adnan kelihatan "tenggelam dalam sekian banyak fakta sejarah yang kelihatan semacam tidak boleh ditiadakan".^[11]

Dalam tipologi beliau mengenai perfileman Malaysia, A. Wahab Hamzah mencadangkan bahawa Leftenan Adnan dilihat "tidak epik kerana pertempuran dan peperangannya semata-mata, tetapi bagaimana manusia-manusianya dan emosinya dibangunkan". Beliau turut memerhatikan bahawa filem ini mencuba untuk menjadi "sebuah epik dengan kebesaran dan pertempurannya, tetapi watak-wataknya tidak mampu dibangunkan sebaik mungkin dan dengan cara yang lebih meyakinkan".^[45] David C. L. Lim pula melihat bahawa filem ini membawa imej baik masyarakat Melayu dengan membina semula kehidupan Leftenan Adnan yang "berani mempertaruhkan segala-galanya dalam memerangi tentera Jepun demi membebaskan rakyatnya".^[5]

Terdapat beberapa ketepatan sejarah yang diambil pada perakuan Adnan untuk tujuan dramatis.^[5] Perkara pertama ialah kematian Adnan yang terkenal dengan tragis – dalam versi filem, kematiannya tidak ditayangkan secara eksplisit dalam filem dan disembunyikan secara senyap ke kredit penutup, di mana ia tersirat bahawa dia dan mangsa yang masih hidup yang cedera dalam pasukannya diikat pada pokok dan diikat dengan bayonet hingga mati, yang merupakan versi yang lebih betul dan selaras dengan amalan Jepun yang serupa di tempat lain.^[11]

Ini bertentangan dengan versi rasmi seperti yang dicatatkan oleh Tentera Empayar Jepun, yang menunjukkan bahawa dia dibunuh terlebih dahulu, kemudian digantung secara terbalik pada pokok ceri. Perakuan British telah mengesahkan bahawa mayatnya ditemui digantung terbalik selepas penyerahan itu dan ini telah diulangi dalam beberapa teks berautoriti mengenai kempen Malaya. Cara hukuman sebenar tidak pernah direkodkan secara rasmi.^[11]

Dalam filem itu, Jeneral Tomoyuki Yamashita mengulas tentang keberanian dan kegagahan leftenan sebelum hukuman mati Adnan mungkin sebagai pengajaran kepada tentera Jepun dan berkata sekiranya terdapat sepuluh lagi askar seperti Adnan dalam Tentera Kolonial British di Tanah Melayu pada masa itu, dia akan mempunyai memerlukan sepuluh bahagian lagi untuk menakluki Tanah Melayu. Walau bagaimanapun, versi rasmi merekodkan bahawa hukuman mati oleh tentera Jepun dalam kemarahan kerana kedegilannya dalam memegang jawatannya dan menyebabkan banyak korban jiwa ke atas tentera Jepun.^[11]

Mesingan Lewis yang sering diguna pakai oleh Leftenan Adnan dalam filem ini ialah sebenarnya bukan model asal mesingan jenis itu. Ianya hanyalah model mocked up, dimana mesingan sedia ada dijadikan prop supaya mirip mesingan yang terkenal dengan muncung besar itu. Perbezaan jelas ketara dapat disaksikan dengan kelopak peluru mesingan Lewis diguna pakai dalam filem ini berbentuk bulat, tebal dan besar, manakala skala asal ianya hanyalah berbentuk cakera, dimana lebih leper, ringan dan berwarna coklat, bukan berwarna hitam seperti dalam filem ini.^[11]

Leftenan Adnan menerima kritikan kerana menggunakan khidmat pelakon Melayu untuk memegang watak askar Jepun dan Inggeris sepanjang filem itu. Tambahan pula, dialog asal bahasa Inggeris seperti yang dituturkan oleh pelakon telah disuarakan oleh orang Melayu yang bercakap dalam bahasa Inggeris yang terhenti dan berloghat kuat yang menunjukkan bahawa terdapat percubaan janggal untuk mengubah dialog untuk memberikan kecondongan yang berbeza kepada situasi yang digambarkan dan untuk menggambarkan British dalam suasana yang tidak menguntungkan.^[46]

Tayangan perdana Leftenan Adnan diadakan di Dewan Merdeka, Pusat Dagangan Dunia Putra (PWTC) pada 29 Ogos 2000 dan dianjurkan oleh Pemuda UMNO.^[47] Filem ini dikeluarkan di pawagam seluruh negara pada 31 Ogos bersempena dengan sambutan Hari Kemerdekaan Malaysia ke-43^[48][49] dan diiklankan sebagai "Sebuah Epik Filem Melayu Terunggul".^[50][51] Semasa tayangan khas di sinepleks pusat beli-belah Terminal One, Seremban, Negeri Sembilan pada 28 September 2000, seramai 1,000 murid Darjah 6 dari 10 sekolah rendah yang telah menamatkan Ujian Penilaian Sekolah Rendah (UPSR) hadir menonton filem ini.^[52] Tayangan perdana khas filem ini diadakan di pawagam Tanjung Golden Village (TGV), Suria KLCC pada 2 Oktober 2000 dan dihadiri oleh Perdana Menteri ketika itu Datuk Seri (kini Tun) Dr. Mahathir Mohamad dan isteri Datin Seri (kini Tun) Dr. Siti Hasmah Mohamad Ali.^[53] Sehari sebelum tayangan perdana khas, Mahathir dan Siti Hasmah meluangkan masa mereka bertemu dengan waris Leftenan Adnan.^[54]

Pada 7 Oktober 2000, Kementerian Pertahanan telah menyumbangkan sebahagian daripada keuntungan tayangan filem ini kepada keluarga dua anak lelaki Leftenan Adnan, dan pusat pendidikannya di Kajang, Selangor.^[55] Filem ini menjadi kejayaan komersial apabila ia berjaya mencatatkan kutipan kasar sekitar RM1 juta selepas 10 hari ditayangkan, bermula tayangan tengah malam pada 30 Ogos. Jumlah kutipan kasar yang dicatatkan sehingga 8 September membabitkan kira-kira 45 pawagam di seluruh negara, terutamanya Golden Screen Cinemas (GSC) dan Tanjong Golden Village (TGV),^[56] manakala tayangan perdana untuk mengisi Tabung Alaf Baru Tentera Darat peringkat negeri Pahang berjaya memungut derma daripada pelbagai agensi kerajaan dan swasta sebanyak RM300,000.^[57] Kutipan kemudian meningkat kepada RM2 juta pada minggu berikutnya.^[58] Menjelang minggu terakhir tayangannya, ia meraih kutipan pecah panggung sebanyak RM4.8 juta.^[59]

Filem ini menerima pelbagai ulasan yang rata-ratanya positif daripada pengkritik filem. Mengulas untuk Harian Metro, Saniboey Mohd Ismail menulis bahawa plot filem ini "tidak berbelit"^[60] dan dalam ulasan berikutnya, beliau menyifatkannya lebih baik dari Bukit Kepong sambil berkata: "Sekian lama, Bukit Kepong dikatakan filem pertempuran yang terbaik dan kini tiba masanya pula senario itu berubah kerana Leftenan Adnan jauh lebih hebat".^[61] Akmal Abdullah, menulis untuk Berita Minggu berpendapat bahawa filem ini "hadir dalam suasana perfileman Melayu yang merindukan zaman kegemilangannya". Beliau menulis: "Barangkali kekurangan dalam Leftenan Adnan ialah tidak mampu menyentuh hati penonton secara menyeluruh. Ini juga berpunca pada kelemahan dari segi olahan babaknya dan gaya lakonan. Mungkin isteri anggota tentera apabila menontonnya akan sebak dan menangis kerana mereka akan terbayangkan suami mereka di medan perang tetapi bagi penonton lainnya, mereka mengharapkan satu kesan mendalam tetapi filem ini tidak begitu kesampaian. Apapun, kita masih dapat merasai unsur patriotiknya".^[62] Md Bukhari Mukhtar dari akhbar sama turut berpendapat bahawa filem ini "sememangnya ada kelas tersendiri".^[63] Mohd Yasir Che' Ngah, juga dari akhbar sama memuji keseluruhan jalan cerita filem ini sambil berkata: "Selepas menonton filem epik Leftenan Adnan yang boleh dikira bermutu tinggi, saya berasa begitu kagum, puas dan cukup berbangga kerana filem ini mampu mengangkat martabat dan maruah bangsa Melayu dalam mempertahankan kedaulatan tanah air tercinta".^[64] Meor Shariman dan Joe Lee dari The Malay Mail menggelarkan filem ini sebagai "versi Malaysia filem Saving Private Ryan".^[65] Seorang pengulas untuk Utusan Malaysia menghuraikan bahawa Leftenan Adnan berjaya "lari daripada tema dan jalan cerita yang remeh-temeh dan meleret-leret" dan "mengangkat martabat filem Melayu yang selama ini memualkan, disogok dengan air mata dan percintaan yang membosankan".^[66]

Pada tahun 2014, Leftenan Adnan telah disenaraikan sebagai salah satu daripada 6 filem bertemakan Hari Kemerdekaan Terbaik oleh portal filem Cinema Online.^[67] Ia juga telah disenaraikan oleh Astro Awani sebagai salah satu daripada 5 filem patriotik adaptasi kisah benar wajib tonton.^[68] Majalah Remaja juga menyenaraikan filem ini sebagai antara filem patriotik yang patut ditonton.^[69] Filem ini juga tersenarai sebagai salah satu daripada 5 filem patriotik yang wajib ditonton bersempena Hari Malaysia pada 2021.^[70] Leftenan Adnan juga disenaraikan sebagai salah satu daripada "10 filem patriotik yang mampu menyemarakkan semangat" oleh SelangorKini.^[71]

Pada Disember 2019, Aziz M. Osman mengumumkan dalam satu ciapan di laman Twitter beliau bahawa filem Leftenan Adnan akan dinaik taraf dalam versi definisi tinggi (HD). Kata Aziz dalam ciapannya: "Tahun 2020 adalah ulang tahun filem Leftenan Adnan ke-20. Siapa setuju saya naik taraf filem ini ke Ultra HD untuk penonton sekarang?".^[72] Sebanyak RM300,000 telah dibelanjakan bagi tujuan tersebut.^[73] Filem ini telah menjalani restorasi di mana ia melalui proses suntingan, penambahan rakaman video, kesan visual (VFX) dan imej janaan komputer (CGI) serta penskoran muzik terbaharu.^[74][73][75] Beberapa adegan yang telah dipotong termasuk adegan terakhir juga telah dimasukkan.^[76] Versi baharu filem ini memulakan tayangan perdana di Astro First pada 27 Ogos 2020, 3 hari sebelum ulang tahun filem ini yang ke-20.^[77][78] Leftenan Adnan menjadi filem tempatan kedua yang melalui proses restorasi selepas filem Bukit Kepong (1981) oleh Prodigital Lab Sdn. Bhd. (anak syarikat KRU Studios) yang pernah ditayangkan dalam tempoh terhad sempena bulan kemerdekaan pada 2015.^[73] Versi HD filem ini ditayangkan menerusi penstriman dalam talian di Netflix pada 27 Ogos 2021.^[79][80]

Pada majlis Anugerah Karyawan Persatuan Pekerja Filem Malaysia (PPFM) 2000, Leftenan Adnan telah membolot 8 anugerah.^[81][82] Di acara Festival Filem Asia Pasifik ke-45 yang berlangsung pada 6 Disember 2000 di Hanoi, Vietnam, filem ini terpilih sebagai salah satu daripada 5 filem yang mewakili delegasi Malaysia bersama-sama dengan filem Mimpi Moon, Anaknya Sazali, Senario Lagi dan Bara.^[83][84] Pada malam acara yang berlangsung di Hanoi Friendship Cultural Palace, ia telah memenangi dua anugerah.^{[85][86][87][88][89]} Di Festival Filem Malaysia ke-15, Leftenan Adnan menerima 4 kemenangan daripada 7 pencalonan, termasuk Filem Terbaik dan Pengarah Terbaik, manakala di Anugerah Skrin 2001, filem ini telah menerima 4 pencalonan, memenangi 2 anugerah.^{[c][90][91][65][92]}

• Perang Dunia II
• Sarjan Hassan, filem 1958 yang berdasarkan kisah benar mengenai perjuangan seorang perajurit menentang penaklukan Jepun di Tanah Melayu
• Bukit Kepong, filem 1981 yang berkisarkan mengenai perjuangan pasukan polis menentang komunis
• Paloh, filem 2003 mengenai konfrontasi tentera Jepun dengan parti komunis

Petikan

Bibliografi

• Nor Hafidah Ibrahim; Melor Fauzita Md. Yusoff; Rohaya Md. Ali (2018). "Leftenan Adnan: Manifestasi Penggunaan Retorik dalam Filem" (PDF). Jurnal Sultan Alauddin Sulaiman Shah. Sintok, Kedah: Universiti Utara Malaysia: 1–8. ISSN 2289-8042.
• David C. L. Lim; Hiroyuki Yamamoto, penyunting (2011). Film in Contemporary Southeast Asia: Cultural Interpretation and Social Intervention [Filem di Asia Tenggara Kontemporari: Tafsiran Budaya dan Campur Tangan Sosial] (dalam bahasa Inggeris). Routledge. ISBN 978-0415617635.

• Leftenan Adnan di Pangkalan Data Filem Internet (IMDb)
• Leftenan Adnan di Netflix