सोभियत सङ्घ

स्थापना

सोभियत सङ्घ स्थापनाको प्रक्रिया सन् १९१७ को रूसी क्रान्तिको साथ सुुरु भएको थियो। रूसी साम्राज्यको जार (सम्राट) लाई सत्ताबाट हटाएपछि भ्लादिमिर लेनिनको नेतृत्वमा बोल्सेभिक पार्टीले सत्ता कब्जा गरेेेेको थियो तर बोल्सेभिक-विरोधी श्वेत आन्दोलनको साथ गृहयुद्धमा फस्न पुगेेेेको थियो। बोल्सेभिक लाल सेनाले गृहयुद्धको समयमा त्सारको पतनको फाइदा उठाउँदै रूसबाट स्वतन्त्र घोषणा गरेका राज्यहरूलाई पनि कब्जा गरेको थियो। सन् १९२२ को डिसेम्बरमा बोल्सेभिकको पूर्ण जीत हासिल गरेपछि र लेनिनले रूस, युक्रेन, बेलारुस र कोकस क्षेत्रलाई समायोजन गरी सोभियत सङ्घको स्थापनाको घोषणा गरेेेेका थिए।^[१]

सङ्क्षिप्त इतिहास

स्टालिन र द्वितीय विश्वयुद्ध

सन् १९२४ मा लेनिनको मृत्यु पश्चा जोसेफ स्टालिन सत्तामा आएका थिए। उसले सोभियत सङ्घमा औद्योगीकरण गर्दै केन्द्रीकृत आर्थिक व्यवस्था बनाएका थिए। कृषि र अन्य व्यवसायहरूको सामूहिकीकरण गरिएपछि खेत तथा जमिनहरू किसानहरूको निजी सम्पत्ति नभई राष्ट्रको सम्पत्ति भए भने त्यस माथि किसानहरूको गुट सरकारी निर्देशनमा काम गर्न लागेका थिए। यसै केन्द्रीकृत अर्थव्यवस्थालाई द्वितीय विश्वयुद्धमा लडाई लड्नको लागि प्रयोग गरियो जसबाट सोभियत सङ्घको जीत भएको थियो। स्टालिनले आफ्नो शासनकालमा साम्यवादी पार्टीको धेरै जसो सदस्य र नेताहरूलाई अलग गरेर हत्या पछि उनले सोभियत सङ्घको धेरै समुदायहरू माथि पनि अत्याचार गरेका थिए।

द्वितीय विश्वयुद्धमा सुरुमा जर्मनी र सोभियत सङ्घमा एक सन्धी थियो जसको अन्तर्गत उनीहरूले पोल्यान्डलाई दुई भागमा बाँडेका थिए भने क्रोसी क्षेत्रमा सोभियत सङ्घलाई प्राप्त भएको थियो। सन् १९४१ मा जर्मनीले यस सन्धिको विपक्षमा रहेर सोभियत सङ्घमा हमला गरेको थियो। यसबाट सोभियत सङ्घ मित्रपक्ष शक्ति गुट संयुक्त राज्य अमेरिका र ब्रिटेनको साथ गएपछि यस गुटले जर्मनीको विरुद्ध लडेेेको थियो। जर्मनी-सोभियत युद्ध निकै भयङ्कर थियो र यसमा २.७ करोड सोभियत नागरिकहरूको मृत्यु भएको थियो। अन्तमा सोभियत सङ्घ विजयी भएपछि पूर्वी युरोपको धेरै जसो देश (पोल्यान्ड, हङ्गेरी, चेकोस्लोभाकिया, रोमानिया, बुल्गारिया र पूर्वी जर्मनी)मा उसको नियन्त्रण भएको थियो।

शीत युद्ध

मुख्य लेख : शीतयुद्ध

पूर्वी यूरोपमा आफ्नो नियन्त्रणको अधीन देशहरूको साथ सोभियत सङ्घले एक साम्यवादी सैन्य मित्रपक्ष बनाएको थियो जसलाई वार्सा सन्धी गुटको नामबाट चिनिन्छ। यसको विपक्ष अमेरिकाको नेतृत्वमा पश्चिमी देशहरूको गुट थियो। दुवै विपक्षीहरूको बीच शीत युद्ध जारी रहेको थियो।

स्टालिनको मृत्यु पश्चात् विभिन्न साम्यवादी नेताहरूमा सर्वोच्च नेता बन्ने खिचातानी भएपछि निकिता ख्रुश्चेभ सत्तामा आएका थिए। सत्तामा आएपछि ख्रुस्चेभले स्टालिनको सबैभन्दा कठोर​ तानाशाही नीतिहरूलाई उल्टाएका थिए।

सोभियत सङ्घ अन्तरिक्ष अनुसन्धानमा सबैभन्दा अगाडि निस्किएको थियो। सन् १९५७ मा उनले विश्वको सबैभन्दा पहिलो कृत्रिम उपग्रह स्पुतनिक पृथ्वीको आसपास कक्षामा पुर्‍याएका थिए। सन् १९६१ मा सोभियत वायु-सैनिक युरी गागरिन पृथ्वीबाट माथि अन्तरिक्षमा पुग्ने सबैभन्दा पहिलो मानव बनेका थिए।

सन् १९६२ मा क्युबा मिसाइल सङ्कटमा अमेरिका र सोभियत सङ्घको बीच निकै गम्भीर तनाव बनेेेेेेेेपछि उनीहरू परमाणु प्रलयको अवस्थामा पुगेका थिए। सन् १९७० को दशकमा सोभियत-अमेरिकी सम्बन्धमा तनाव कम भएपनि सन् १९७९ मा जब सोभियत सङ्घले अफगानिस्तानमा हस्तक्षेप गर्दै त्यहाँ आफ्नो सैनिक पठाएपछि यी दुई देश बीच सम्बन्ध बिग्रिन सुरु भएको थियो।

सोभियत सङ्घको अन्त्य

अफगानिस्तानमा सोभियत नियन्त्रणको विरुद्ध विद्रोह र गृहयुद्ध लगातार जारी रहँदै अन्तत: सन् १९८९ मा सोभियत सैनिक त्यहाँबाट लक्ष्य पूरा नगरी देश फर्किएका थिए। देशमा आर्थिक सङ्कट निरन्तर जारी रहँदा र विदेशी सम्बन्ध पनि पेचिलो बनेको थियो। अन्तिम सोभियत नेता मिखाइल गोर्बाचोभले देशमा ग्लास्नोस्त नामक राजनीतिक खुलापनको आर्थिक ढाँचाको बदल्ने नीतिको अन्तर्गत सुधार गर्ने कोशिश गरेतापनि उनी विफल बनेका थिए। सन् १९९१ को डिसेम्बरमा उनको विचारधाराको विरुद्ध राज्यविप्लवको कोशिश भएतापनि त्यसलाई दबाइएको थियो। यस घटना पछि सोभियत सङ्घ विघटन भएको थियो र उसको १५ गणतन्त्र सबै स्वतन्त्र देशको रूपमा अगाडि आएका थिए। सोभियत सङ्घको विघटन पश्चात् अन्तर्राष्ट्रिय सन्धिहरूमा रूसलाई सोभियत सङ्घको उत्तराधिकारीको मान्यता दिइएको थियो।

विकिमिडिया कमन्समा सोभियत सङ्घ सम्बन्धी अन्य सामग्रीहरू रहेका छन्।

• सोभियत रूसको छवि, जन डुई वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २००८-०१-२१ मिति
• सोभियत क्रान्तिकारी पोस्टर
• सोभियत सङ्घको दस्तावेज र अन्य सामग्रीहरू: सन् १९१७-१९९१
• जागृति कार्यक्रम, चेचेन विद्रोही वेब्याक मेसिन अभिलेखिकरण २०११-०७-०८ मिति
• सोभियत सङ्घ
• सोभियत सङ्घको बारेमा जर्मन प्रकाशनहरूको सूची कोष - लगभग १.७५ लाख अभिलेख
• युद्ध, झडप र हमलाहरूले पुर्‍याएको क्षति