Òrdi

Amb l'espèuta pichona e l'amidonièr^[2], l'òrdi es una cereala domesticada per l'òme dins la region del Creissent Fertil tre lo Neolitic^[3]. En efièch, l'òrdi fèra es una planta que possa naturalament entre lo nòrd d'Africa e Tibet^[4]. En 2023, las traças mai ancianas de consomacion descobèrtas per los arqueològs se tròban al sud del Lac de Tiberiàs sus un sit datat de 23 000 avC^[5]. La domesticacion es mai tardiva e, segon las coneissenças actualas, comencèt dins lo nòrd de l'Iraq actual entre 9 000 e 7 000 avC^[6][7][8].

Capabla de posser dins d'endrechs normalament pauc favorables a l'agricultura (regions frejas, zònas montanhosas...), l'òrdi coneguèt una premièra difusion cap a l'oèst e l'èst^[9]. Tre 6000-5000 avC, èra utilizada per fabricar de cervesa en Egipte, en Mesopotamia e en China^[10]. Vèrs 2000 avC, son usatge èra plan espandida en totas las civilizacions agricòlas d'Eurasia^[9]. L'òrdi ocupèt una plaça importanta dins los regims alimentaris de mai d'una region del mond. Per exemple, en Euròpa, un pan fach a partir d'òrdi e de segle èra la noiridura de basa de la màger part dels paisans mas las patanas l'an d'ara endavant largament remplaçat pendent lo sègle XIX^[11][12]. Pasmens, malgrat aquel declin, l'òrdi fa totjorn partida dei cerealas mai cultivadas dins lo mond après lo milh, lo ris e lo blat^[13].

De centenas de varietats d'òrdi existisson coma l'indican, per exemple, lo Catalòg Oficial Francés de las Espècias e Varietats (1 277 varietats enregistradas^[14]) e lo Catalòg Europèu (5 276 varietats enregistradas^[15]). Pasmens, se distinguís tradicionalament dos grops principals :

• los òrdis d'ivèrn, resistents al fred fins a −15 °C, pòdon aver d'espigas platas de dos rengs de grans o d'espigas cilindricas de sièis rengs de grans. Se semena de la fin de setembre al començament d'octobre, per èsser plan installats avant l’ivèrn.
• los òrdis de prima, sensibles al gèl, del cicle vegetatiu pus cort, se semenan en febrièr - març.

Los grans son redonds e marcats d'un trach dins lo long.

• 
  Espiga madura
• 
  Camp d'òrdi
• 
  Gran d'òrdi
• 
  Hordeum vulgare - Musèu_d'Istòria_Naturala_de_Tolosa

Valor nutritiva

L'òrdi conten mai o mens 69 % d'aiga, 28 % de glucids, 2 % de proteïnas e de 0,4 % de lipids. Sa valor nutritiva es de l'òrdre de 123 kcal/100 g. La cereala conten tanben de quantitats notablas de fibras, de vitamina B, de selèni, de fosfòr, de fèrre, de zinc, de coire, de magnèsi e d'acids aminats essencials^[16]. L'òrdi es reputat per favorir una bona digestion e per aver una accion favorabla sul taus de sucre dins lo sang, lo colesteròl e la flòra intestinala.

Consomacion e utilizacions

Al nivèl mondial, l'utilizacion de l'òrdi se despartiguèt entre l'alimentacion animala (55 a 60 %), la produccion de malt (30 a 40 %), la produccion de semenças (5 %) e l'alimentacion umana^[17]. Es donc una font energetica importanta dins l'alimentacion animala mas es paura en proteïnas e deu s'apondre complements. Dins l'alimentacion umana, l'utilizacion principala es la braçariá e, dins una mendre mesura, la produccion de whisky. L’òrdi de qualitat optimala deu aver una umiditat inferiora a 14,5 %, un taus de proteïnas comprés entre 9,5 % e 11,5 % e una energia germinativa superiora a 95 %. Se preferís las varietats de prima. A partir dels grans d'òrdi maltat se produsís tanben lo siròp d'òrdi maltat, un concentrat edulcorant.

Jos forma de grans, se trapa notablament l’òrdi mondat, que sa primièra envelopa exteriora se retira, mas que lo bren e lo gèrme demòran. Se trapa tanben l’òrdi perlat, que sos grans son estats abrasats (son polits per li far l'aparéncia d’una pèrla), e a perdut lo gèrme e un grand jaç exterior, e amb que se fa de farinas. L’òrdi mondat es pus nutritiu, perque a conservat la màger part de sos nutriments. Quina que siá la preparacion prevista, l’òrdi se còi dins una proporcion de tres parts d'aiga per una d'òrdi. Se daissa prene lo bolh, se cobrís, se redusís lo fuòc e se còi 45 minutas per l’òrdi perlat, e 90 minutas per aquel mondat, fins que l'òrdi siá tendre e tota l'aiga absorbida.

Dins l'Antiquitat, l'òrdi èra l'aliment de basa dels Grècs que la consomavan jos forma d'una galeta monenada maza. Se fabricava a l'ostal e se manjava de pertot. Tucidides (III, 49) parla atal dels marins d'Atenas a Mitilena que se ne manjava « sens quitar lo banc dels remaires ». Los Tibetans fan de farina d'òrdi grilhat, nomenada tsampa, lor aliment tradicional de basa^[18]. En Africa del Nòrd, se fabrica de semolas d'òrdi.

Produccion

En 2004, la produccion mondiala d’òrdi èra de 155 milions de tonas per una superfícia semenada de 57 milions d'ectaras, o un rendement mejan de 27,2 quintals per ectara (font FAO). Setze païses realizan 80 % d'aquela produccion.

Principals païses productors

2004	Superficia cultivada (milions d'ectaras)	Rendement (q/ha)	Produccion (Mt)
Russia	9,30	19,36	18,00
Canadà	4,16	31,33	13,04
Alemanha	2,24	58,00	12,97
Ucraïna	4,49	24,70	11,08
França	1,63	67,65	11,00
Espanha	3,18	33,31	10,58
Turquia	3,50	25,71	9,00
Austràlia	3,76	20,72	7,79
Estats Units	1,63	37,38	6,10
Reialme Unit	1,01	58,251	5,86
Danemarc	0,71	52,72	3,73
Polonha	1,09	31,90	3,48
China	0,85	37,65	3,20
Marròc	2,31	11,95	2,76
Iran	1,60	16,88	2,70
Republica Chèca	0,47	48,74	2,29

Ligams intèrnes

Bibliografia

• (en) Steven E. Ullrich, Barley : Production, Improvement, and Uses, t. 12, John Wiley & Sons, coll. « World Agriculture Series », 2010.

Ligams extèrnes

• Fiche L'òrdi sul site de l’INRA.
• (en) Detalh de la valor nutritiva de l'òrdi

Nòtas e referéncias