Cebada

A cebada é un cereal de invierno, que se recolle en verán (xuño ou xullo no hemisferio norte) e xeralmente a súa distribución é semellante á do trigo. A cebada crece ben en solos drenados, que non precisan seren tan fértiles como os dedicados ao trigo.

A raíz da planta é fasciculada e nela pódense identificar raíces primarias e secundarias. As raíces primarias fórmanse polo crecemento da radícula e desparecen na planta adulta, momento no que se desenvolven as raíces secundarias dende a base do talo, con diversas ramificacións. O talo da cebada é unha cana oca que presenta de sete a oito entrenós, separados por diafragmas nodosos. Os entrenós son máis longos segundo o talo medra dende a rexión basal. O número de talos en cada planta é variable, e cada un deles presenta unha espiga.

As follas están conformadas pola vaíña basal e a lámina, que están unidas pola lígula e presentan dúas prolongacións membranosas denominadas aurículas. As follas atópanse inseridas nos nós do talo por un colar ou pulvinus, que é un avultamento na base da folla.

A súa espiga é a inflorescencia da planta, que se considera unha prolongación do talo, e que é semellante á das demais gramíneas.

O gran ten forma de fuso, máis groso no centro e diminuíndo cara aos ápices. A casca (nos tipos vestidos) protexe o gran contra os depredadores e é de utilidade nos procesos de malteado e cervexería; representa un 13 % do peso do gran, oscilando segundo o tipo ou a variedade.

A cebada cultivada (Hordeum vulgare) desciende da cebada silvestre (Hordeum spontaneum), que crece en Oriente Medio. Ambas as especies son diploides (2n=14 cromosomas).

A cebada foi un dos primeiros cereais domesticados no Crecente Fértil, unha área con auga relativamente abundante en Asia occidental e preto do río Nilo do nordeste de África.^[6] O gran apareceu ao mesmo tempo que o trigo einkorn e o trigo picado.^[7] A cebada salvaxe (H. vulgare ssp. Spontaneum) vai desde o norte de África e Creta no oeste ata o Tíbet no leste.^[8] Segundo algúns estudosos, as primeiras evidencias de cebada salvaxe nun contexto arqueolóxico proceden do epipaleolítico de Ohalo II no extremo sur do mar de Galilea. Os restos datáronse ao redor do 8500 a.C.^[8] Outros eruditos escribiron que as primeiras probas proceden de Mesopotamia, concretamente da rexión de Jarmo do actual Iraq. No libro do Éxodo cítase en relación coas pragas de Exipto.

As evidencias arqueobotánicas mostran que a cebada se estendera por Eurasia no 2000 a.C.^[5] Para dilucidar aínda máis as rutas polas que se estendeu o cultivo de cebada a través de Eurasia, utilizouse a análise xenética para determinar a diversidade xenética e a estrutura da poboación nos taxons de cebada existentes.^[5] A análise xenética mostra que a cebada cultivada se estendeu por Eurasia a través de varias rutas diferentes, moi probablemente separadas tanto no tempo como no espazo.^[5]

Os gregos e os romanos empregaban a cebada para elaborar pan, e era a base de alimentación para os gladiadores romanos. En Suíza atopáronse restos calcinados de tortas elaboradas con grans de cebada toscamente moídos que datan da Idade da Pedra.

A cebada creceun na península de Corea desde o principio do período da cerámica Mumun (1500-850 a.C.) xunto con outros cultivos como o millo miúdo, o trigo e as legumes.^[9] Menciónase moitas veces no Rigveda e noutros textos indios como un dos grans principais da antiga India.^[10] Trazos do cultivo da cebada tamén se atoparon na civilización harappan hai 5700-3000 anos.^[11]

Durante moitos séculos a distinción de clases tamén afectou ao tipo de cereal que estaba permitido consumir: en Inglaterra ata o século XVI os pobres só tiñan permitido consumir pan de cebada mentres que o pan de trigo estaba destinado á clase alta.

Nalgúns países de oriente próximo, do norte de Europa (como Finlandia) e de Suramérica (como Colombia, o Perú e Ecuador) aínda se emprega como alimento para consumo humano, mediante un proceso de torrado e moenda cun produto final chamado máchica. Porén, é moito máis empregada no malteado e na obtención de mostos para a elaboración da cervexa e na fabricación de whisky escocés e de xenebra neerlandesa. Existe pan que se elabora co cereal e ademais outra pequena proporción destínase para a alimentación animal, particularmente dos porcos. Elabóranse tamén bebidas non alcohólicas ou lixeiramente alcohólicas, como o kvas e a auga de cebada. Tamén se emprega a semente como medicinal.^[12][13]

A metade da produción de cebada dos Estados Unidos emprégase para alimentar o gando.^[14]

Os grans de orxo foron usados para medir en Inglaterra, con tres ou catro grans (barleycorns) en cada polgada e catro ou cinco sementes de papoula en cada barleycorn.^[15] A definición oficial de polgada era de tres grans, aínda que no século XIX foi substituída por medidas estándar.^[16] Esta unidade aínda se conserva nos talles de calzado empregadas no Reino Unido e nos Estados Unidos.^[17]

O orxo, así como o trigo, o malte, a avea e o centeo, posúe glute na súa composición, desta forma, non debe ser consumido por portadores da doenza celíaca, xa que a mesma trae como consecuencia ao organismo (caso consumido estes alimentos), unha atrofia nas mucosas do intestino delgado, prexudicando o organismo e a absorción de diversos nutrientes.

Segundo a FAO a produción mundial de cebada en 2010 alcanzou 123,5 millóns de toneladas. Os 20 maiores produtores abranguen o 82% do total mundial.

Maiores países produtores en (2010)^[18]

Posto	País	Cantidade  (en t)	Posto	País	Cantidade  (en t)
1	Alemaña	10 412 100	13	Arxentina	2 983 050
2	Francia	10 102 000	14	Dinamarca	2 981 300
3	Ucraína	8 484 900	15	Marrocos	2 566 450
4	Rusia	8 350 020	16	China	2 520 000*
5	España	8 156 500	17	Belarús	1 966 460
6	Canadá	7 605 300	18	India	1 600 000
7	Australia	7 294 000	19	República Checa	1 584 500
8	Turquía	7 240 000	20	Alxeria	1 500 000*
9	Reino Unido	5 252 000	…;
10	Estados Unidos	3 924 870
11	Polonia	3 533 000
12	Irán	3 209 590		Mundo	123 479 202

(* Estimación da FAO)

Bibliografía

• Cendrero, Orestes [1938] Nociones de historia natural. 7.ª Edición, París.
• Forero, Daniel Gonzalo [2000] Almacenamiento de Granos. UNAD, Facultad de Ciencias Agrarias, Bogotá.
• Kent, Norman Leslie [1983] Technology of cereals: An introduction for students of food science and agriculture. Pergamon Press Ltd, Oxford.
• Ruiz Camacho, Rubén [1981] Cultivo del Trigo y la Cebada. Temas de Orientación Agropecuaria, Bogotá.

Outros artigos

• Orxo bravo (Hordeum murinum)
• Orxo de dúas carreiras (Hordeum distichon ou Hordeum distichum)
• A cebada na cultura popular galega

Ligazóns externas

• Análise de baleiros de coleccións ex situ para o acervo xenético de Hordeum no portal Gap Analysis.
• Estatísticas de produción agrícola da Food and Agriculture Organization (en inglés).