Węgorz ryżowy
Węgorz ryżowy[3][4] (Monopterus albus) – gatunek ryby z rodziny szczelinowatych (Synbranchidae). Zamieszkuje tereny Azji, w większości Chiny. Nie jest zagrożony wyginięciem, w niektórych częściach świata uznawany za gatunek inwazyjny (np. na Hawajach), zagrażający niektórym gatunkom. Ryba hodowana zarówno w akwariach, jak i sprzedawana jako ryba konsumpcyjna.
| Monopterus albus[1] | |
| (Zuyev, 1793) | |
| Okres istnienia: 49,9 mln – do dziś | |
 | |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Rząd | |
| Rodzina | szczelinowate |
| Rodzaj | Monopterus |
| Gatunek | węgorz ryżowy |
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |
 | |
Taksonomia
Węgorza ryżowego opisał rosyjski zoolog Wasilij Zujew w 1793 roku[5]. Nadał gatunkowi nazwę Muraena alba[4]. Autor początkowo twierdził, że ten gatunek należy do węgorzokształtnych (Anguiformes). Obecnie razem z długonosowatymi (Mastacembelidae) oraz Chaudhuriidae węgorz ryżowy należy do rzędu szczelinokształnych (Synbranchiformes) i rodziny szczelinowatych (Synbranchidae)[6]. Wcześniej szczelinokształtne pełniły formę podrzędu w rzędzie okoniokształtnych (Perciformes), obecnie jednak posiadają rangę rzędu[6].
Etymologia
Pozycja systematyczna
Chińscy naukowcy zbadali rRNA węgorza ryżowego[8]. Okazuje się, że ryby z Chin, Ryukyu i Azji południowo-wschodniej różnią się zarówno pod względem kodu genetycznego, jak i zachowaniami rozrodczymi[8]. Być może sam węgorz ryżowy dzieli się na trzy populacje lub trzy odrębne gatunki, a M. albus tworzy klad reprezentujący go, jak i te trzy niepewne taksonomicznie gatunki[8]. Niektórzy sądzą inaczej – od tej ryby wywodzi się aż pięć linii ewolucyjnych (podczas badań nazwano je A, B, C, D, E)[9]. Linia „A” najprawdopodobniej pochodzi z Tajwanu, a do linii rozwojowej „C” należało większość osobników badanych, sądzi się, że ta linia jest najbardziej rozszerzona na swoim terenie występowania[9]. Potwierdza to liczba haplotypów u badanych węgorzy ryżowych[9].
Co ciekawe niedawno odkryto pewien szczep (odmianę barwną) tej ryby[10]. Ma on kolor żółtawy, a na jego ciele występują liczne ciemne cętki[10]. Obecnie jest częściej hodowana przez hodowców, wyróżnia się na tle innych ryb swą płodnością[10].
Z badań regionu kontrolnego i chromosomów wynika, że gatunek ten oddzielił się od długonosowatych 49,9 mln lat temu, a geny na przestrzeni ewolucji jedynie lekko się zmieniły, aby dostosować się czynników środowiskowych, jakie panują na obszarze występowania ryby[10].
Występowanie i środowisko
Występuje na terenach Azji, w Indiach, Chinach, Tajlandii, Japonii i innych azjatyckich wyspach[8]. Zasiedla subtropikalne oraz tropikalne tereny Azji, zbiorniki takie jak jeziora, pola ryżowe, rzeki, kanały, rowy melioracyjne, strumyki i inne płytkie zbiorniki[3]. Gatunek ten zasiedla wody wolno płynące (bardziej stojące), ubogie w tlen[8]. Ryba ta potrafi bowiem oddychać powietrzem atmosferycznym, potrafi także całkiem dobrze poruszać (wić) się po lądzie[3]. Wymiana gazowa na lądzie powstaje w wyniku pobierania tlenu przez komórki skóry (szczególnie w okolicach skrzeli i policzków)[8]. Z powodu swej plastyczności został zawleczony na Hawaje, gdzie obecnie jest bardzo poważnym szkodnikiem[3].
Morfologia
Długość ciała od 40 do 100 cm. Ciało długie, powyginane, koloru ciemnego[3]. Ciało nie posiada łusek, zamiast tego skórę, którą okrywa duża warstwa śluzu[3]. Głowa jest mocno zaokrąglona[3]. Płetwy są mocno zredukowane, wręcz niewidoczne; piersiowe i brzuszne są całkowicie zredukowane, zaś ogonowa i odbytowa słabo widoczna[5][3]. Cechą odróżniającą ten gatunek od innych ryb jest położenie skrzeli – są V-kształtne, położone na brodzie, nie po bokach głowy jak w przypadku innych ryb doskonałokostnych[3].
Ekologia
Węgorz ryżowy odżywia się dużymi bezkręgowcami, rybami i płazami[11].
Tarło odbywa się w płytkiej wodzie, w marcu i wrześniu (na jeden rok przypadają dwa tarła). Samiec buduje pieniste gniazdo w płytkiej wodzie i zwabia samice, następnie dochodzi do tarła[12]. Na jedną samicę może przypadać 589 ziarn ikry, czasem więcej[12]. W jajnikach samicy rozwijają się jaja, które czasem są w różnych stadiach rozwoju. Rozwój gonad składa się z 6 etapów, etap nie jest jednolity. Wyklute larwy mają zdolność do zmiany płci; z czasem samice mogą zamienić się w samce.
W jednym z badań samice były karmione smalcem oraz olejami (rybimi i lnianymi)[13]. W zależności od diety, lęg był większy lub zwiększała się przeżywalność larw[13].
_at_a_restaurant_in_Mindanao,_Philippines_01.jpg)
Relacje z ludźmi
Pomimo podłużnego kształtu i śliskiej skóry nie wygląda raczej na rybę konsumpcyjną[3]. Jest to jednak bardzo ceniona ryba w swej ojczyźnie, często jest zjadana przez miejscową ludność, która uważa tą rybę za pożywną i smaczną[12]. Hodowla tej ryby nie uchodzi za trudną ani drogą, azjatyccy farmerzy często przechowują te ryby na zalanych polach ryżowych[12]. Chińczycy tak związali się z tym stworzeniem, że często chińscy emigranci zabierali te ryby ze sobą na obczyznę[3]. Ponadto, ryba jest używana także w medycynie chińskiej[12] oraz w laboratoriach[10]. Hodowana czasem jako ryba akwariowa[4].
Zwierzę to jest nosicielem nicienia z gatunku Gnathostoma spinigerum[14]. Niedogotowane lub niedobrze przyrządzone mięso może zawierać te pasożyty, które mogą zaatakować organizm ludzki i wywołać chorobę zwaną gnathostomiasis[14]. Choroba ta może być niekiedy śmiertelna dla człowieka[14].
Status
Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje węgorza ryżowego za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern), ze względu na duży zasięg występowania i swą plastyczność[15]. Liczebność populacji nie jest znana, podobnie jak jej trend, ale ryba ta jest stosunkowo liczna[15].