Wikipedia:Skarbnica Wikipedii/Glosariusz buddyjski

• 108 – jedna z symbolicznych liczb w buddyzmie - i nie tylko.
• 4 szlachetne prawdy

• Abhabbāgamana – ten, który jest niezdolny do postępu
• Abhibhāyatana – osiem stopni opanowania, moce uzyskane dzięki praktykowaniu Kasina
• Abhidharma / Abhidharma Pitaka (sans.) – zbiór tekstów buddyjskich, trzeci tzw. "kosz" Tripitaki z dodatkowymi objaśnieniami i tekstami filozoficznymi
• Abhidharma-szatpada – jeden z podstawowych tekstów wczesnego buddyzmu sarwastiwady ("Abhidharma na sześciu nogach")
• Abhidźnia – postrzeganie pozazmysłowe
• Abhinna – intuicyjne nadnaturalne moce wypływające z praktyki koncentracji
• Abhiszeka – namaszczony (bodhisattwa na najwyższym stadium rozwoju)
• Aćala – ósmy stopień rozwoju bodhisattwy
• Aczarja / Acarya / Acharya – guru, wybitny nauczyciel
• Acinteyya – to, nad czym nie powinno się rozmyślać
• Acintya-parinama-cyuti – śmierć indywidualnego ego
• Ādibrahmacariyaka-sīla – moralność prawdziwie czystego postępowania, patrz sacca
• Adhimokkha – determinacja; jeden z towarzyszących czynników mentalnych cetasika
• Adhitthana – determinacja; jedna z dziesięciu paramit
• Adi-budda / Adibudda – sans. Ādibuddha – pierwotny budda
• Adżanta – grupa wzgórz zawierających pieczary z unikalnymi malowidłami
• Agada – panaceum, lek na wszystko
• Agama – ogólna nazwa dla każdej z sutr therawady. Cztery Agamy to: Dirghagama (traktaty o kosmogonii), Madhyamagama, traktaty o metafizyce, Samyuktagama traktaty o medytacji, Edottaragama traktaty o przedmiotach traktowanych liczbowo.
• Agara – siedziba, także przenośnie. np. organ ciała, zmysłów
• Agaru / Aguru – kadzidło sandałowe
• Agati – cztery błędne ścieżki
• Agura – pozycja medytacyjna ze skrzyżowanymi nogami, która nie jest lotosem ani półlotosem
• Āhāra – pożywienie materialne
• Ahetuka / A-hetuka – istota, która odrodziła się bez żadnego warunku podstawowego
• Ahimsa / Ahinsa – nieczynienie szkody czującym istotom
• Ajahn / Ajaan / Achaan – tajska wymowa słowa Aczarja – guru
• Ajatana / Āyatana – termin związany z teorią umysłu mahajany
• Ajnata-Kaundinya – jeden z pięciu pierwszych uczniów Buddy
• Ājīva-pārisuddhi-sīla – moralność składająca się z oczyszczenia zarobkowania, patrz sila
• Akaliko / Akaaliko – pozaczasowy, niezależny od czasu
• Akanisztha – sans. Akanistha – jedna z krain niebiańskich
• Akaśagarbha / Akasagarbha / Kokuzo – jeden z ośmiu wielkich bodhisattwów
• Akszobhja – sans. Aksobhya – Niewzruszony Niebieski Budda – jeden z buddów medytacyjnych (wschodniego regionu)
• Akusala – niepełny, niezręczny, niemerytoryczny; przeciwieństwo kusala
• Alaja / Alaya / Alajawidźniana / Alaja-widżniana – sans. alaya-vijnana – ósma świadomość w doktrynie jogaćara
• Alataczakra / Alataćakra – "ognisty krąg" – symbol złudnej natury istnienia
• Āloka-saññā – postrzeganie tego co niematerialne, postrzeganie światła
• Amida / Amita / Amitabha – sans. Amitābha – Budda Nieograniczonego Światła / Budda Nieograniczonego Życia / budda zachodniego regionu
• Amidabutsu Setsurin – encyklopedia buddyjska napisana przez Zensho Keijo w XIII wieku
• Amidyzm – Buddyzm Czystej Ziemi
• Amitabha / Amita / Amida – sans. Amitābha – Budda Nieograniczonego Światła / Budda Nieograniczonego Życia / budda zachodniego regionu
• Amitajus – sans. Amitayus – Bodhisattwa Długiego Życia, emanacja Amitabhy
• Amoghapasza / Amogapasza – bodhisattwa, emanacja Awalokiteśwary
• Amoghasiddhi – Zielony Budda Północy – jeden z buddów medytacyjnych (północnego regionu)
• Amoghawadżra / Amoghavajra -wybitny propagator buddyzmu w Chinach
• Anagami – niepowracający – ktoś kto opuścił samsarę
• Anagarika – uczeń therawady, który czeka na stanie się pełnoprawnym mnichem
• Ananda – ulubiony uczeń Buddy
• Anantawirja – sans. Anantavīrya – budda
• Anapana / Anapanasati – koncentracja na oddechu podczas praktyki zazen
• Anasrava – brak skalań, przeciwieństwo Asravy
• Anathapindaka / Sundatta – szczodrobliwy bogacz w czasach Buddy
• Anatman / Anatta – sans. anātman – doktryna braku trwałego "ja"
• Anattānupassanā – kontemplacja braku ja, jedno z 18 głównych rodzajów wglądu vipassanā
• Angkor Wat – słynny kompleks świątynny w środkowej Kambodży
• Ango – odosobnienie dla treningu zazen podczas którego mnisi nie opuszczają klasztoru
• Angulimala – postać z sutr
• Anicca / Anitja – buddyjska doktryna ciągłej zmiany i niestałości zjawisk
• Aniccānupassanā – kontemplacja nietrwałości, jedno z 18 głównych rodzajów wglądu vipassanā
• Animatta – "bezkształtny" – określenie zjawisk
• Anitja / Anicca – sans. anitya – buddyjska doktryna ciągłej zmiany i niestałości zjawisk
• Anjatwa – odrębność jako przeciwstawienie jedności
• Anpan (chiń./sans.) – oddychanie
• Anruddha – jeden z uczniów Buddy
• An Shigao – perski mnich, tłumacz sutr
• Antarakalpa – okres upadku i głodu
• Anubhaja – nie-dwojakość
• Anujoga – druga z trzech wewnętrznych jog
• Anumana-pariksza – sans. anumāna-parīkṣā – rozpatrzenie wnioskowania
• Anupassanā – kontemplacja
• Anupubba-nirodha – dziewięć "kolejnych wygaśnięć", patrz jhana oraz nirodha-samāpatti
• Ānupubbī-kathā – stopniowe wyjaśnienia
• Anussati – rozmyślanie
• Anuttara-Samayak-Sambodhi / Anuttara Samayak Sambodhi – idealne oświecenie
• Aññā – najwyższa wiedza, odnosi się do doskonałej wiedzy Arahata
• Apaya-bhumi – trzy stany egzystencji o skrajnym dyskomforcie i iluzji: stan piekielny, narodziny jako zwierzę, stan głodnych duchów
• Apaja loka/ Apaya loka – cztery niższe światy (metafora nieoświeconych stanów umysłu)
• Apoha (sans.) – wykluczające odróżnianie
• Appanā-samādhi – osiągnięcie skupienia, pełne skupienie, utwierdzenie skupienia samādhi
• Arania – mała świątynia buddyjska, ulokowana np. w lesie
• Architektura buddyjska
• Arhat / Arahat / Arhant / Arahant – sams. arhant – ideał wyciszonego człowieka w buddyzmie theravada
• Aria-jnana – szlachetna mądrość, używane z Aria-prajna
• Aria-prajna – szlachetna mądrość
• Ariya-puggala – szlachetna osoba, istnieje 8 stopni świętości, szlachetności
• Ariya-sacca – Cztery Szlachetne Prawdy sacca
• Ariasimha – 24. patriarcha buddyzmu indyjskiego
• Arjadewa – filozof ze szkoły madhjamaki
• sir Edwin Arnold – autor książki "Światło Azji", która popularyzowała buddyzm w XIX wieku
• Arthakrtya – jedna z Czterech Cnót: dokonywanie czynów służących innym istotom, w celu ukazania im prawdziwej ścieżki
• Arya – jednostka szlachetnie dążąca do oświecenia
• Asala / Asala Puja / dzień Dharmy – święto na pamiątkę pierwszego kazania Buddy
• Asamkheja / Asamkjeja – niezliczoność, niepoliczalność, niezwykle wielka liczba
• Asamkhiya kalpa – każda z czterech części na które można podzielić każdą z powtarzających się okresów powstawania i rozpadu wszechświata
• Asamkrita – brak uwarunkowania
• Asanga – wielki buddyjski filozof z IV w. n.e.
• Asanskryta – (sans.) asamskrta – jeden z pięciu rodzajów składników bytu: nieuwarunkowane dharmy
• Āsava / Asrava – skaza, splamienie, zepsucie, istnieją 4 skazy
• Asceza – droga, którą Budda odrzucił
• Asita – pustelnik, występuje w legendach o narodzeniu Buddy
• Aspekt buddy
• Assāsa-passāsa – wdech i wydech, funkcje cielesne, element wiatru dhatu
• Astasahasrika – Sutra Idealnej Mądrości
• Asti – istnienie (jako przeciwieństwo nieistnienia)
• Aśubha – nieczystość, okropność, brzydota np. kontemplacja nieczystości ciała
• Asura – 1. mieszkaniec którejś ze sfer samsary 2. demony, wrogowie bogów, z którymi (szczególnie z Indrą) toczą walkę
• Asvaghosa / Asvaghosha – mędrzec buddyjski, żyjący w II wieku
• Asvajit – jeden z pięciu pierwszych uczniów Buddy
• Aszram / Aśram / Ashram – miejsce nauczania buddyzmu
• Aśoka / Asioka – indyjski król, który wprowadził buddyzm ogniem i mieczem
• Aśrawa / Asrava / Kleśa / Aśwara / Wypływy – skalania wypływające z umysłu
• Atappa – wolny od zmartwień, określenie rodzaju bóstw deva zamieszkujących pierwszą z pięciu Czystych Siedzib Suddhāvāsa, w których po raz ostatni odradzają się Anāgāmī
• Atijoga / Dzogczen – ścieżka samowyzwolenia, ścieżka światła
• Atiśa – XI-wieczny reformator buddyzmu
• Atman / Atta – sans. ātman – hinduska dusza, której istnienia buddyzm nie uznaje (doktryna anatman)
• Atthangika-magga – Ośmioraka Ścieżka, magga
• Awaiwartika – niecofanie się
• Avalokitesvara / Awalokiteśwara / Awalokiteszwara / Guanyin – Bodhisattwa Współczucia dosł. Pan Obserwujący (płacz świata)
• Awatamsaka / Buddhavatamsakasutra / Avatamsaka Sutra – dosł. Sutra Kwiatowego Ornamentu – sutra powstała bezpośrednio po oświeceniu Buddy. Odwołują się do niej wszystkie szkoły mahajany, w tym zen.
• Awiczi / Awici / Avivi – sans. avici – piekło nieprzerwanego cierpienia (najniższe piekło)
• Awidja / Avijjā – niewiedza
• Avacara – sfera, świat, 3 sfery istnienia to: sfera zmysłowa kāmāvacara, sfera subtelnej materii rūpāvacara, niematerialna sfera arūpāvacara
• Āvajjana – uwaga umysłu względem przedmiotu
• Āyatana – sfery, nazwa czterech niematerialnych wchłonięć jhana

• Baizhang Huaihai – wybitny chiński mistrz chan
• Bala – duchowe moce bodhisattwy lub buddy
• Bambusowy gaj / Veluvana – znane miejsce odosobnienia niedaleko Radżagriha w Indiach
• Bamian – miasto ze słynnymi posągami Buddy
• Bardo (tyb. bar do) / chin. Zhongyinshen – każdy przejściowy stan egzystencji (także życie); słowo na ogół używane w znaczeniu: stan przejściowy po śmierci.
• Bardo (praktyka) – joga stanu pośredniego (szósta z cyklu sześciu jog Naropy)
• Bashō – słynny poeta zen
• prof. Samuel Beal – jeden z pierwszych tłumaczy tekstów buddyjskich na angielski
• Beizong chan (chiń.) – północna szkoła chan
• Benchu (chiń.) – pierwotny stan przebudzenia
• Ben wu (chiń.) – zasadnicze nic
• Beopsang/Pŏpsang (kor.) – koreański odpowiednik chińskiej szkoły faxiang (jogaczara)
• Bezbramna brama. Chin. Wumenguan – zbiór Koanow (jap. kōanów)
• Bezpośredni przekaz – przekaz z umysłu nauczyciela do umysłu ucznia
• Bhadanta – najdroższy – honorowy tytuł Buddy
• Bhadrayānīya – nieistniejąca dziś szkoła spośród wczesnych szkół buddyjskich, wywodząca się ze szkoły Vatsīputrīya.
• Bhadrika – jeden z pięciu pierwszych uczniów Buddy
• Bhagawata / Bhagawant / Bhagawat / Bhagavan – tytuł Buddy
• Bhajszadżjaguru / Bhajszadżjaguruwajdurjaprabha / Bhaisajyaguru / Bhaisaja / Sangdzie Menla – sans. Bhaiṣajyaguru(vaiḍūryaprabha) – Budda Medycyny (dla innych bodhisattwa)
• Bhava – sans. bhāva, bhava – stawanie się, bycie, egzystencja, tworzenie karmy dla przyszłego życia
• Bhavana – rozwój
• Bhikkhuni / Bhiksiuni / Bhiksuni / Bhikszuni – sans. bhikṣuni – mniszka buddyjska
• Bhikku / Bhikkhu / Bhiksiu / Bhiksu / Bhikshu / Bhikszu / Śramana – sans. bhikṣu – mnich buddyjski. Imiona pierwszych pięciu, których przekonał sam Budda: Ajnata-Kaundinya, Asvajit, Bhadrika, Dasabala-Kasyapa, i Mahanama-Kulika
• Bhumi – sans. bhūmi – ląd, ziemia, poziom przebudzenia, jeden z dziesięciu poziomów
• Bhutata – rzeczywistość
• Bhutatathata / Takość – prawdziwy charakter rzeczywistości. Rzeczywistość taka jaka jest i zawsze była.
• Biała Tara / Dolkar – żeński bodhisattwa w buddyzmie tybetańskim
• Biały Mahakala – emanacja Mahakali w szkole Kagyu
• Bibashi / Wipashyin – pierwszy budda z poprzedzających Buddę Gautamę
• Bidża – sans. bija – nasienie, zalążek – zalążek przyszłych skutków pozostawiony przez obecne czyny według filozofii sautrantiki
• Bijanji – zbiór kōanów
• Biyan lu – zbiór gong’anów (jap. koanów
• Bimbisara – król Magadhy za czasów Buddy
• Bindu – świadomość
• Bodaishin – przebudzenie Umysłu Buddy
• Bodhi (sans.) – oświecenie, zobacz też drzewo Bodhi
• Bodhiczitta / Bodhicitta / Bodhi-czitta – sans. bodhi-citta – aspiracja osiągnięcia oświecenia dla dobra innych
• Bodhidharma / Daruma / Damo – przeniósł buddyzm z Indii do Chin, założyciel szkoły chan, pierwszy patriarcha zen
• Bodhigaya / Bodhi-gaya / Bodh Gaya / Bodhgaja – miejsce oświecenia Buddy
• Bodhimandala – miejsce oświecenia Buddy
• Bodhipakshika Dharma – 37 warunków niezbędnych do oświecenia
• Bodhisattwa / Bodhisattva – sans. bodhi-sattva – oświecony, świadomie odradzający się, ale jeszcze nie budda.
• Bodhjanga – człony przebudzenia
• Bodnath / Bodnāth – buddyjska świątynia w Katmandu
• Bojjihanga – siedem czynników przebudzenia
• Bokuseki – przekaz ducha zen za pomocą pojedynczego słowa lub wiersza
• Bompu – zen uprawiany bez religijnych lub filozoficznych podstaw, np. dla poprawy zdrowia
• Bon / Bon-po – przedbuddyjska tradycja w Tybecie, dziś piąta tradycja buddyzmu tybetańskiego
• Bonno – pasja, przywiązanie, uzależnienie emocjonalne
• Bonza / Bonzo – buddyjski duchowny w Chiny i Japonii^[1]
• Butsudan – (jap.) ołtarz-relikwiarz w Japonii (zarówno w świątyni jak i w domu prywatnym)
• Bóg w buddyzmie – monografia
• Brahma – w buddyzmie uznawany za króla świata bogów (dewa)
• Brahman (sans.) – stwórca
• Brahmacarya – Budda Czystego Życia, zwykle kojarzony z praktyką celibatu
• Brahmajala Sutra – sutra zawierająca m.in. dziesięć wskazań
• Brahmaviharā – inaczej Cztery Niezmierzoności
• Brama Dharmy – 84000 (czyli symbolicznie nieskończoność) bram Dharmy, to mnogość środków dostarczonych przez Buddę do walki z 84000 iluzjami
• Budda / Buddha – sans. buddha – oświecony (w szczególności historyczny Budda Siakjamuni)
• Budda Medycyny / Sangdzie Menla
• Budda Siakjamuni – twórca buddyzmu
• Buddha-dhatu – sans. buddha-dhātu – element Buddy
• Buddharupa – rzeźba lub obraz przedstawiający Buddę
• Buddhata – Natura Buddy
• Buddhi – wrodzona zdolność do osiągnięcia oświecenia
• Buddaloczana – w buddyzmie tybetańskim partnerka Buddy Akszobhji
• Buddologia – nauka o buddyzmie
• Buddyjskie szkoły chińskie
• Buddyzm – religia i filozofia (zob. też Kategoria:Buddyzm)
  • Buddyzm chán – chiński pierwowzór zenu
  • Buddyzm Czystej Krainy – Amidyzm
  • Buddyzm Diamentowej Drogi – wadżrajana (zob. też Kategoria:Buddyzm Diamentowej Drogi)
  • Sthaviravada – jedna z dwóch gałęzi wczesnego buddyzmu
  • Wczesne szkoły buddyjskie
  • Buddyzm mahajana – zob. też Kategoria:Buddyzm mahajana
  • Buddyzm pierwotny
  • Buddyzm tantryczny – odmiana mistyczna buddyzmu
  • Buddyzm theravada – najstarsza z obecnych szkół buddyjskich
  • Buddyzm tybetański – cztery główne szkoły buddyzmu w Tybecie (zob. też Kategoria:Buddyzm tybetański)
  • Buddyzm wadżrajana – Buddyzm Diamentowej Drogi
  • Buddyzm zen – jap. odmiana japońska chińskiej szkoły chan (zob. też Kategoria:Buddyzm zen)
• Buji – "nie ważne" – odrzucenie praktyki na gruncie stwierdzenia, że "skoro wszyscy są oświeceni, to po co medytować". Przyjęcie takiego sądu ukrywa przed człowiekiem jeszcze bardziej jego oświecenie.
• Bumpa – dzban albo waza służące do inicjacji w buddyzmie tybetańskim
• Busshin – (jap.) miłościwe serce Buddy, miłość Buddy
• Busshō – (jap.) Natura Buddy
• Bussō - (jap.) mnich buddyjski
• Busso - (jap.) założyciel, twórca buddyzmu
• Butsu – (jap.) Budda
• Butsudō – (jap.) nauka, doktryna buddyjska, buddyzm
• Butsudō - (jap.) świątynia buddyjska

• Ca-ca – gliniane płaskorzeźby odciskane z metalowych foremek w Tybecie. Przedstawiają buddów, bodhisattwów, dakinie, lamów, itp.. Do gliny dodaje się jęczmienia a czasem prochy wielkich lamów
• Caitika – wczesna szkoła buddyzmu (I wiek p.n.e.); stworzyła ideał bodhisattwy
• Caitya – dosł. grobowiec, mauzoleum – miejsce gdzie zgromadzone są relikwie, sutry lub obrazy religijne
• Cakravala – dziewięć cakravala to koncentrycznie ułożone grzbiety górskie, przedzielone ośmioma morzami – wyobrażenie z kosmologii buddyjskiej
• Candana – białe drzewo sandałowe
• Caodong – szkoła chan;
• Catushkotika – cztery wartości logiczne: to jest A, to nie jest A, zarówno A jak i nie-A, ani A ani nie-A
• Ch'ŏnt'ae chong – koreańska szkoła buddyjska, odpowiednik chińskiej szkoły tiantai
• Chisŏn Tohŏn – koreański mistrz sŏn (jpn. zen)
• Chan (chiń.) – odmiana chińskiego buddyzmu, po przeniesieniu do Korei – sŏn, do Wietnamu – thiền, do Japonii zen
• Chan ding / Dhyana-Samadhi – głęboka kontemplacyjna praktyka wyciszenia umysłu
• Cheontae – szkoła buddyzmu koreańskiego, odpowiednik chińskiej szkoły tiantai
• Chilliocosm – niezliczone wszechświaty
• Chogye chong – koreańska szkoła buddyjska sŏn (jap.zen)
• Chorągwie i flagi – symbole manifestowania się zalet charakteru
• Ciała Buddy / Trikaja – Dharmakaja, Sambhogakaja, Nirmanakaja
• Cierpienie – zob. duhkha, cztery szlachetne prawdy
• Cintamani – perła w roli talizmanu
• Citta (sans.) / Czitta – umysł / serce (w filozofii Wschodu to synonimy) / świadomość, jeden z pięciu składników bytu
• Citta-gocara – dziedzina Umysłu
• Cittamatradriśya / Cittamatra / Czittamatra / Jogaczara – szkoła buddyjska z IV w. n.e.
• Cnota – zob. paramita
• Cnota zasługi
• Congrong lu – zbiór gong’anów (jap. kōanów) chan (jap. zen)
• Cravaka – sans. cztery szlachetne prawdy
• Czaitja / Caitya – typ kaplicy w buddyzmie lub dźinizmie
• Czajtasika – sans. caitasika – jeden z pięciu składników bytu: procesy świadomościowe
• Czajtjakowie – szkoła. Nazwa od sans. caityaka – oddający cześć w sanktuarium
• Czakra / Czakram / Ćakra – ośrodek energetyczny w ciele
• Czandrasurjadipa – sans. Candrasūryapīda – budda
• Czarna Korona – symbol Karmapy
• Czaturwarga – cztery klasy społeczne
• Czetana – sans. cetanā – intencja, rozmyślny impuls
• Czhanda – sans. chanda – ślepe chcenie
• Czi li czia – klasa duchów ognia
• Czi li sze – klasa duchów ognia
• Czintamani – mityczny klejnot spełniający wszelkie życzenia
• Czittamatra / Cittamatradriśya / Cittamatra / Jogaczara – sans. citta-matra – szkoła buddyjska z IV w. n.e.
• Czitta-viprajukta-sanskara – sans. citta-viprayukat-samskara – jeden z pięciu rodzajów składników bytu obejmujący składniki niematerialne i nieświadomościowe
• Czöd – praktyka strachu w buddyzmie tybetańskim, ofiarowanie innym wszystkiego czym się jest
• Czorten – stupa tybetańska
• Czterech Bodhisattwów Współczucia – Amida Nyorai, Awalokiteśwara, Tarani, Mandziuśri
• Czterech Wielkich Bodhisattwów – Mandziuśri, Samantabhadra, Ksitigarbha, Awalokiteśwara
• Cztery aspekty Dharmy Buddy – nauka, zasada, praktyka, owoc
• Cztery awasthy / Cztery odniesienia – cztery punkty widzenia w zen
• Cztery cnoty – stałość, radość, osobowość, czystość
• Cztery czyste krainy
• Cztery drogi uczenia się Dharmy – wiara, interpretacja, praktyka, sprawdzenie. Razem stanowią cykliczny proces dochodzenia do Prawdy.
• Cztery klasy / Czaturwarga – bhikszu, mnisi; bhikszuni, mniszki; upasaka, świeccy wyznawcy; upasika, świeckie wyznawczynie
• Cztery mądrości Buddy
• Cztery pieczęcie – aksjomaty wspólne wszystkim szkołom buddyjskim
• Cztery praktyki bodhisattwy – dawanie datków, słowa miłości, dobroczynność, identyfikacja z obdarowanymi
• Cztery rodzaje narodzin – z macicy, przez transformację, z wilgoci, z jaja
• Cztery stany Brahmana
• Cztery szczeble na drodze do wyzwolenia
• Cztery szlachetne prawdy (cravaka) – podstawa buddyzmu – cierpienie, przywiązanie, eliminacja cierpienia, droga która do niej wiedzie (medytacja)
• Cztery niezmierzoności – cztery szlachetne stany umysłu (miłująca życzliwość, współczucie, altruistyczna radość i równość)
• Cztery ślubowania – ślubowania bodhisattwy
• Czujące istoty – wszystko co jest istotne
• Czukai – przerwa pomiędzy dwoma sesjami zazen
• Czukpi – przyrząd w kształcie krótkiego miecza, uderzenie w niego sygnalizuje początek lub koniec medytacji
• Czysta kraina (albo Czyste krainy) – pola energii Buddy
• Czysta ziemia (lotosu) / Czysta Ziemia – raj zamieszkany przez bodhisattwów

• Ćakra / Czakra / Czakram – ośrodek energetyczny w ciele
• Ćajtja – typ budowli sakralnej

• Da – aspekt umysłu w bon
• Dadar – bambusowa strzała w bon
• Dae Soen Sa Nim – tytuł Czcigodny Mistrz Zen
• Dai-gedatsu – (jap.) pełne oświecenie
• Dai-gidan – (jap.) wielkie wątpliwości – nie sceptycyzm, lecz szukanie swojej natury Buddy
• Dai-shinkon – (jap.) wielka wiara w Dharmę
• Daishi – (jap.) tytuł Wielki Mistrz w zen (zob. Zenji)
• Daimoku – (jap.) modlitwa, inwokacja w szkole Nichirena.
• Daka (albo Dakowie) – klasa bogów w buddyzmie tybetańskim
• Dakini – (sans.) ḍākinī – klasa bogiń w buddyzmie tybetańskim
• Dalajlama / Dalaj Lama / Dalai lama – głowa buddyzmu tybetańskiego
  • Dalajlama XIV – Tenzin Gjatso
• Daman Hongren – piąty patriarcha zen
• Damaru – bębenek tybetański w tantrze, czasem zrobiony z ludzkiej czaszki
• Damo – inne określenie Bodhidharmy
• Damtsig – ślubowanie tantryczne
• Dao Fu – uczeń Bodhidharmy
• Dao Yu – uczeń Bodhidharmy
• Daoxin – Czwarty Patriarcha chan (jap. zen)
• Dana – cnota szczodrobliwości
• Darsiana-bhaga – sans. darśana-bhāga – aspekt widoku
• Darśana – pogląd, bądź szkoła filozoficzna
• Daruma – (jap.) japońskie imię Bodhidharmy
• Daruma – (jap.) Dharma po japońsku
• Daruma – (jap.) lalka na pamiątkę Bodhidharmy
• Dasabala-Kasyapa – jeden z pięciu pierwszych uczniów Buddy
• Dasabhumi – "10 stopni" z 52 etapów przejścia od stanu bodhisattwy do buddy
• Deha-bhoga-pratishtha – materialna strona życia
• Dekalog zen – paradoks, jak zawsze w zen
• Dełaczien – Czysta Kraina Buddy Amithaby po tybetańsku
• Demony – złe wpływy, mogące przybierać m.in. formę halucynacji i złych istot. Nirvana Sutra wymienia: 1. żądzę, gniew i iluzję; 2. pięć skand, przeszkód związanych z funkcjami fizycznymi i umysłowymi; 3. śmierć; 4. demon Szóstego Nieba (dziedziny pożądania)
• Denkō-roku – (jap.) "Zapiski o przekazywaniu światła" (zbiór wykładów sporządzony przez mnicha Keizana)
• Dengyō Daishi- (jap.) założyciel szkoły tendai
• Deva / Dewa – dosł. jaśniejący; istota niebiańska
  • Devakanya – bogini ponad regentami Słońca i Księżyca
  • król Dewa – czterech królów w najniższej krainie niebiańskiej: wschód – Dhrtarastra;

południe – Virodhaka; zachód – Viropaksa; północ – Dhanada lub Vaisravana.

• Devadatta / Dewadatta – kuzyn i rywal Buddy
• Dhamma – zob. Dharma
• Dhammapada – buddyjski zbiór poezji w języku pali zawierający buddyjskie zasady etyczne. Część suttapitaka i tym samym kanonu palijskiego
• Dhamma Vijaya / Poson – święto przyniesienia buddyzmu do Sri Lanki
• Dharani – sans. dhāraṇi – duchowe wersety praktyki. Pełne mocy mantry używane w ezoterycznych odmianach buddyzmu.
• Dharma / Dhamma / Buddhadharma – sans. dharma, pal. dhamma – zjawiska, prawo, prawda, nauki, doktryna
• Dharma-czakra – sans. dharma-cakra – koło dharmy
• Dharmadhatu / Dharma-dhatu – Dharmadatu – sans. dharma-dhātu – obszar Nauki Buddy; prawdziwa natura umysłu; istota bytu; element dharmy
• Dharmaguptaka – jedna z 18 szkół wczesnego buddyzmu, wydzieliła się z Vibhajjavādy po 232 p.n.e.. Dziś nieistniejąca
• Dharmakaja / Dharmakaya / Dharmata / jap. Hosshin – jedno z ciał Buddy; przejrzysty stan umysłu zwrócony ku czującym istotom
• Dharmakara – bodhisattwa, który stał się buddą Amitabą według Dłuższej Sutry Amitaby.
• Dharmalakszana / Zjawiska formalne – 1. aspekty wszystkich rzeczy; 2. uchwycenie Dharmy
• Dharmamegha – "obłok dharmy" – najwyższy poziom rozwoju bodhisattwy
• Dharmapala – typ bóstwa w buddyzmie tybetańskim
• Dharmaraksita / pali. Dhammarakkhita – grecki misjonarz posłany przez Aśokę dla krzewienia buddyzmu
• Dharmasattha / Dhammasattha- buddyjskie prawo religijne
• Dharmata / Dharmakaja / jap. Hosshin – jedno z ciał Buddy; przejrzysty stan umysłu zwrócony ku czującym istotom
• Dharmottarīya – nieistniejąca dziś szkoła hinajany, wywodząca się ze szkoły Vatsīputrīya.
• Dharma-wiczara – sans. dharma-vicāra – analiza dharm
• Dharmanam dharmata – esencja dharm
• Dhatu – region, obszar
• Dhjana / Dhyana / Jhana / Dźniana / Dźńana – sans. dhyāna – praktyka koncentracji; cnota medytacji, wiedzy, mądrości
• Dhjanibudda – Dhjani-buddowie to pięciu Buddów Medytacyjnych
• Dhuta – praktyki ascetyczne
• Dilun – szkoła chińskiego buddyzmu
• Diament – symbol
• Diamentowa Droga – odmiana buddyzmu
• Diamentowa Sutra – diamentowa, bo jak diament przecina iluzję. Podstawa m.in. buddyzmu tybetańskiego.
• Diamentowa Świnia / Wadżrawarahi – jedna z dakini w buddyzmie tybetańskim
• Diamentowy Wóz – wadżrajana
• Dizang – bodhisattwa
• Doan – w zen osoba udrerzająca w dzwon na rozpoczęcie lub zakończenie zazen
• Dobroczynność – pierwsza z dziesięciu doskonałości (paramit)
• Dōgen Kigen / Eihei Dōgen / Dōgen Zenji – wielki mistrz zen szkoły sōtō zen
• Dōjō – (jap.) miejsce praktyki i medytacji zen
• Dōkan – "koło drogi" – nieustanne ćwiczenie w zen
• Dokusan – (jap.) prywatne spotkanie z mistrzem zen
• Dolkar / Biała Tara – żeński bodhisattwa w buddyzmie tybetańskim
• Dongshan Liangjie / Tung-shan Liang-chieh – mistrz chan (zen), założyciel szkoły caodong (jap. sōtō)
• Dordże / Wadżra – diament – oznacza aktywność; symbol wadżrajany
• Dordżejana / Wadżrajana – Buddyzm Diamentowej Drogi
• Doskonałości praktykowane przez bodhisattwów
• Drawja – sans. dravya – substancja
• Drigug Kagyu / Drigug Kagju – jedna ze szkół Kagyu
• Drishti – każdy błędny pogląd na naturę rzeczywistości
• Drukpa Kagyu / Drukpa Kagju – jedna ze szkół Kagyu
• Drysztanta – przykład, trzeci z pięciu elementów wnioskowania w logice indyjskiej
• Dryszti – przekonanie, wiara
• Drzewo Bodhi (albo Bo) – pod nim Budda osiągnął oświecenie
• Dudziom Rinpocze – jeden z największych mistrzów buddyzmu tybetańskiego w ostatnim stuleciu
• Duhkha (sans.) / Dukkha (pal.) – cierpienie
• Dukar / Biały Parasol – budda, strażnik Dharmy w buddyzmie tybetańskim
• Dunwu (chiń.) – bezpośrednie przebudzenie
• Duramgama – siódmy stopień rozwoju bodhisattwy
• Duskrta – złe czyny
• Dviyana – dosł. dwa wozy – nazwa dla dróg sravakayana i pratyekabuddayana.
• Dwajanairatmia – istnienie naraz zewnętrznych zjawisk (Dharma) i duszy
• Dwanaście kategorii istot – z jaja, z łona, z wilgoci, zrodzone przez transformację, z formą, bez formy, z myślą, bez myśli, niezupełnie z formą, niezupełnie bez formy, niezupełnie z myślą, niezupełnie bez myśli
• Dwanaście nidan / Dwunastoczęściowy łańcuch zależnego powstawania: Avidya (ignorancja), Samskara (aktywność), Vijnana (świadomość), Namarupa (nazwa i forma), Sadayatana (zmysły), Sparsa (kontakt, dotyk), Vedana (odczucie), Trsna (pożądanie), Upadana (pragnienie życia), Bhava (egzystencja), Jati (narodziny), Jaramarana (starość i śmierć)
• Dwie prawdy – prawda względna (codzienna), prawda absolutna. W niektórych szkołach dwa rodzaje prawdy, w innych dwa sposoby jej wyrażania
• Dzień Oświecenia Buddy – 8 grudnia – najważniejsze święto w roku
• Dziesięć czynników życia – jedna z nauk szkoły tiantai
• Dziesięć duchowych królestw – część opisu wszechświata wg kosmologii buddyjskiej
• Dziesięć kierunków – kosmologia buddyjska
• Dziesięć paramit – doskonałości bodhisattwy
• Dziesięć stopni oświecenia bodhisattwy
• Dziesięć wskazań / jap. Dziukai – opis oświeconej istoty, ceremonia przyjęcia do sanghi
• Dziesięć złych uczynków – zabójstwo, kradzież, złe zachowanie seksualne, kłamstwo, obmowa, przeklinanie, pusta gadanina, chciwość, gniewna mowa, błędny punkt widzenia
• Dzietsyn – uprzejme tybetańskie określenie wielkiego lamy
• Dziewięć górskich szkół sŏn – szkoły koreańskiego buddyzmu sŏn (chin. chan, jap. zen)
• Dziewięć sfer Dharmy – dziewięć rodzajów istot, albo dziewięć światów
• Dzionang / Dzionangpa – szkoła buddyzmu tybetańskiego kultywująca nauki Diamentowej Drogi
• Dzioriki – jap. siła powstająca w czasie wspólnych medytacji
• Dzogczen / Atijoga / Dzokczen – tyb. rdzogs chen – ścieżka samowyzwolenia, ścieżka światła, doktryna najwyższego doskonałego dopełnienia w buddyzmie tybetańskim
• Dżambudwipa – jeden z czterech kontynentów w kosmologii buddyjskiej. Trójkątny, na południu, żyjemy na nim
• Dżaramarana – starzenie się i umieranie
• Dżataka – opowieści o poprzednich wcieleniach Buddy
• Dżati – ponowne narodziny
• Dżeta – gaj podarowany Buddzie
• Dżiwa – sans. jiva – "dusza", podmiot
• Dźniana – sans. jñāna – poznanie
• Dźonangpa – tyb. jo nang pa – szkoła

• Ego – iluzja, którą nieoświecone istoty ochraniają
• Eisai Myōan – japoński mnich zen
• Eka / Huike – drugi patriarcha zen
• Ekajana – sans. eka-yāna – "jeden wóz", koncepcja synkretystyczna łącząca hinajanę i mahajanę, opisana w Sad-dharma-pundarika-sutra
• Ekatwa – jedność jako przeciwstawienie odrębności
• Ekawjawaharika – sans. ekavyāvahārika – szkoła
• Eko – ofiarowanie zasług
• Eno / Huineng – szósty patriarcha zen
• Ensō – jap. koło, symbol buddyzmu zen
• Epistemologia buddyjska
• Eternalizm – sans. nitya-vāda, śāśvata-dṛṣṭi
• Etyka buddyjska
• Ex illa die – bulla papieska, zabraniająca katolickim misjonarzom w Chinach kontaktów z lokalnymi wierzeniami

• Falun Gong – szkoła
• Faxiang – chińska szkoła buddyzmu (szkoła własności dharm), (jogaczara)
• Flaga buddyjska
• Flaga modlitewna – w buddyzmie tybetańskim kawałek materiału z mantrą lub modlitwą
• Fo – Budda (chiń.)
• Foxing – Natura buddy (chiń.)
• Fudoshin – w zen spokojny, pogodny umysł
• Fuke – nieistniejąca już szkoła zen
• Fukudo – w zen osoba, która uderza w han
• Fuse / O-fuse – praktyka wzajemnego wspierania mnichów i ludzi świeckich w zen

• Gakuda – jap. studiowanie drogi
• Gampopa / Dagpo Lhaje / Dakpo Rinpoche – twórca szkoły Kagyu buddyzmu tybetańskiego
• Ganharva – klasa istot
• Ganapati – bodhisattwa w szkole Sakja
• Ganden Tripa – obieralne w drodze konkursowego egzaminu stanowisko głowy linii Gelug. Często przypadało dalajlamom.
• Gandhāra – region związany z rozwojem sztuki buddyjskiej
• Gandharwa – niebiański muzykant o złej reputacji
• Gangteng Tulku Rinpocze – jeden z odradzających się wielkich lamów buddyzmu tybetańskiego linii Njingma. Współczesny nauczyciel w Polsce.
• Garuda – mityczny olbrzymi rogaty ptak
• Garab Dordże – postać buddyjska która jako pierwsza wprowadziła Dzogczen
• jap. Gasshō / tyb. Hapczang – gest pozdrowienia ze złączonymi dłońmi
• Gatha – wiersz wyrażający własne oświecenie
• Gauda – klasa istot, jedna z ośmiu
• Gautama – budda, który założył buddyzm
• Gelug / Gelugpa / Gelukpa – tyb. dge lugs pa – jedna z głównych tradycji buddyzmu tybetańskiego, tzw. "żółte czapki"
• Gendyn – niebo buddyjskie (obok Tuszity)
• Genjō-kōan – jap. "kōan codziennego życia"
• Gesze – tytuł akademicki przyznawany studiującym buddyzm w szkole Gelug
• Geyi – procedura objaśniania indyjskich tekstów w Chinach
• Godo – główny mnich w szkole zen sōtō
• Gohonzon – jap. ucieleśnienie Prawa Namu-Myōhō-Renge-Kyō w formie mandali w szkole nichiren
• Golulaka – odłam buddyzmu za czasów króla Aśoki
• Gompa – tyb. klasztor, medytacja, medytować, miejsce medytacji
• Koan – w japońskim tłumaczeniu gong’an
• Gongyō – jap. praktyka buddyjska w szkole nichiren
• Gong-ter – terma odkryta w umyśle
• Gosho – jap. pojedyncze i zebrane pisma Nichirena Daishōnina
• Góra Sępów / Grydhrakuta – góra na której Budda Siakjamuni wygłosił słynne kazanie
• Grahaka – podmiot poznawczy
• Grahja – przedmiot poznania
• Guan (chiń.) – wgląd
• Guanyin – bodhisattwa
• Guenmai – tradycyjny posiłek po porannym zazen
• Guhjasamadża – forma medytacyjna (jidam) wadżrajany buddyjskiej
• Guna / Guny – sans. guṇa – przymiot, jakość, troski codziennego życia
• Guru – mistrz duchowy
• Guru Rinpocze / Padmasambhawa / Padmasambhava – wielki nauczyciel Wadżrajany, twórca buddyzmu tantrycznego, założyciel szkoły Ningma
• Gyulu – joga ciała iluzorycznego (piąta z cyklu sześciu jog Naropy)

• Habe, Kado i Tombo – księga opisująca przeżycia człowieka po śmierci i stany bardo, których doświadcza
• Hachiman – (jap.) bóg wojny z Shintō, potem uznany za buddyjskiego bodhisattwę
• Haeam Hyŏnmu – współczesny koreański mistrz sŏn (j. zen)
• Haiku – (jap.) poezja zen
• Hajagriwa – jedno z bóstw szkoły Ningma, emanacja Awalokiteśwary
• Hakarai (jap.) – świadome planowanie
• Hakuin Ekaku – słynny mistrz zen
• Hamon – zerwanie stosunku uczeń-nauczyciel z powodu poważnego sprzeniewierzenia się nauce swego mistrza
• tyb. Hapczang / jap. Gasshō – gest pozdrowienia ze złączonymi dłońmi
• Hara – punkt poniżej pępka
• Han – w zen drewniana deska, uderzana o wschodzie i zachodzie słońca
• Hannya Shingyō – sutra
• Heruka – groźne emanacje Buddy Wajroczany
• Hetu – racja, przesłanka w logice indyjskiej
• Hetupratjaja – uwarunkowanie, okolicznościowa przyczyna
• Hewadżra – bóstwo w szkole sakja
• Heze – chińska szkoła chan
• Hinajana / Sthaviravada – sans. hina-yana – dosł. mały wóz, niska kariera – południowa gałąź buddyzmu
• Hinajana w buddyzmie tybetańskim
• Hishiryo – identyfikacja ze wszystkimi istotami podczas zazen
• Hòa Hảo – ruch buddyjski w Wietnamie
• Hondō – sala medytacyjna w zen z ołtarzem przy ścianie. Zob. sōdō
• Hongaku (jap.) – przebudzenie
• Hongch'ŏk – koreański mistrz sŏn (j. zen)
• Hongzhou – chińska szkoła chan
• Honzan – główna świątynia danej szkoły zen
• Hossen (jap.) – pojedynek Dharmy
• Hōō (jap.) – król dharmy
• Hossho / Hosshō – japońska szkoła jogaczary (szkoła własności dharmy), odpowiednik chińskiej szkoły faxiang
• Hotsugammon (jap.) – prośba lub ślubowanie
• Hrih – święta sylaba
• Huatou – zob. Koan; medytacja zen polegająca np. na utrzymywaniu w umyśle pytania (np. "kim jestem?") w celu porzuceniu opinii i przeszkadzającego myślenia
• Huayan – chińska szkoła doktrynalna
• Huike – drugi patriarcha zen
• Huineng – szósty i ostatni patriarcha zen
• Hŭiyang – koreańska szkoła sŏn (j. zen)
• Hum – mantra
• Hwaŏm chong / Hwaeom-jong – koreańska szkoła (chong) buddyjska, odpowiednik chińskiej szkoły huayan (Avatamska sutra)
• Hwaŏm sa – jeden z największych koreańskich klasztorów
• Hyech'ol – koreański mistrz sŏn (j. zen)
• Hyŏnuk- koreański mistrz sŏn (j. zen)

• Iczczhantika – sans. icchantika – jedna z pięciu kategorii istot; osoba nie zainteresowana praktyką buddyjską
• Iluzja – brak świadomości Natury Buddy, przejawiającej się we wszystkich rzeczach
• Immyō – szkoła japońska
• Indologia – nauka o kulturze i historii Indii
• Indra – król bogów
• Inicjacja – ceremonia wprowadzająca, przekaz mocy w tantrze
• Inka-shōmei (jap.) – formalna promocja ucznia w zen dająca mu prawo nauczania
• Inkarnacja – wcielenie
• Innen(jap.) – forma; przyczyna i skutek; manifestacja siunjaty
• Ino – przynoszący radość, w zen jeden z liderów sesshin
• Isshu (jap.) – jedna z mudr

• Jab-jum – Ojciec-Matka – męsko-żeńska wizualizacja w tantrze wewnętrznej
• Jaksza – bardzo szybkie duchy, używane jako posłaniec
• Jalus, czyt. dżalus – tęczowe ciało – oznaka pełnego urzeczywistnienia w Dzogczen
• Jamaradża – pan śmierci, pojawia się w bardo
• Jamantaka – groźna emanacja Mańdziuśriego
• Jamgon Kongtrul
• Jamgon Kongtrul Lodrö Thaye
• Jana – sans. yāna – wóz, środek do oświecenia. Zobacz: hinajana, mahajana, wadżrajana, ekajana, mantrajana
• Jantra – odmiana mandali z trójkątami wpisanymi w kwadrat
• Japonistyka – nauka o kulturze i historii Japonii
• Japońska ceremonia picia herbaty – związana z zen, uważana za rodzaj medytacji zazen
• Jasiahprabha – sans. Yaśah-prabha – jeden z buddów
• Jaskinia szatana – ślepy zaułek na drodze do oświecenia
• Jataka / Dżataka – tradycyjne opowieści wczesnych szkół buddyjskich i buddyzmu Theravada, wchodzące w skład Kanonu Palijskiego
• Jaźń
• Jednoczenie się z oddechem – medytacja
• Jesie Czolła – tyb. Szalona mądrość – Dziki sposób zachowania związany z groźną praktyką na polach kremacyjnych
• Jeszie Tsogyal – w buddyzmie tybetańskim Diamentowa Świnia w ludzkiej postaci
• Jhana / Dhjana – medytacja, wiedza, mądrość
• Ji – aspekt umysłu
• Jiao (chiń.) – znajomość i egzegeza tekstów buddyjskich
• Jidam – w buddyzmie tybetańskim wizualizacje aspektów umysłu pod postacią osobistego bóstwa opiekuńczego bądź medytacyjnego; dzielą się na łagodne, pomnażające, pełne mocy i gniewne
• Ji Do Poep Sa Nim (JDPSN) – kor. Czcigodny Mistrz Dharmy
• Jiefa (chiń.) – reguła etyczna
• Jieti (chiń.) – ciało reguły
• Jiexiang (chiń.) – postać reguły
• Jiexing (chiń.) – praktykowanie reguły
• Jikijitsu – główny mnich w szkole zen rinzai
• Jinen (jap.) – naturalny automatyzm
• Jingtu – szkoła chińska, zob. Szkoła Czystej Krainy
• Jisha (jap.) – starszy pomocnik mistrza zen
• Jizō (jap.) – bodhisattwa Ksitigarbha
• Jnana – wiedza, znajomość
• Jōdo-shinshū – Prawdziwa Szkoła Czystej Ziemi (amidystyczna szkoła buddyzmu japońskiego)
• Jogaczara / Yogacara / Cittamatra – sans. yogācāra – ważna szkoła w filozofii buddyjskiej
• Jogin – medytujący w hinduizmie albo buddyzmie tybetańskim
• Jogini – kobieta-jogin
• Jojitsu – szkoła japońska
• Jonang / Jonangpa – szkoła buddyzmu tybetańskiego

• Kadam / Kadampa – tyb. bka' gdams pa – szkoła buddyzmu mahajana w Tybecie
• Kagyu / Kagyupa / Kagyüpa – tyb. bka' rgyud pa – jedna z głównych tradycji buddyzmu tybetańskiego
• Kai (jap.) – reguły życia bodhisattwy
• Kaja – sans. kāya – "ciało", np. trikaja
• Kalaczakra / Kalaćakra – koło czasu, praktyka tantryczna
• Kalaczakra-tantra – tantra koła czasu
• Kalaczakrajana – szkoła tantrajany, powstała w X wieku
• Kaliraja – król Magadhy znany z okrucieństwa. Według legendy we wcześniejszej inkarnacji obciął uszy, nos i ręce jednego z wcześniejszych buddów, który zniósł to nieporuszony.
• Kalpa – 1 kalpa=139600 (lub 139650) lat, 1 mała kalpa=1000 kalp, 20 małych kalp=średnia kalpa, 4 średnie kalpy=wielka kalpa, 4 wielkie kalpy=czas istnienia wszechświata
• Kalu Rinpocze – jeden z największych współczesnych nauczycieli buddyzmu tybetańskiego.
• Kamadhatu – świat pragnień
• Kanakamuni – piąty budda z poprzedzających Buddę Gautamę; według innych źródeł emanacja buddy Akszobhji
• Kangjur – zbiór wszystkich sutr Buddy z komentarzami w buddyzmie tybetańskim
• Kane – (jap.) dzwon, także w świątyni zen
• Kaniszka – król, którego podboje wprowadziły buddyzm do Chin
• Kandziur – nauki buddy dla ludzi świeckich
• Awalokiteśwara – bodhisattwa
• Kanon palijski / Tripitaka – składający się z trzech "koszy" zbiór kanonicznych tekstów buddyjskich
• Kapala – w buddyzmie tybetańskim rytualne naczynie z ludzkiej czaszki
• Kapilavastu – miasto, w którym Budda spędził swą młodość
• Karesansui / Zentei – (jap.) ogrody zen
• Karma / Karman – sans. karman – prawo przyczyny i skutku; czyn, uczynek, działanie
• karma w buddyzmie
• Karma Kagyu – patrz: Kagyu
• Karmaheruka – groźna emanacja buddy Amoghasiddha
• Karmapa – jeden z tulku, przywódca szkoły Kagyu
  • XVI Karmapa
  • Kontrowersje wokół XVII Karmapy
    • Taje Dordże
    • Ogjen Trinle Dordże
• Karuna – współczucie, współczujące serce, miłość wypływająca ze współczucia
• Kaśaja / Kasaya / Kesa – szata mnicha buddyjskiego. W zen habit przekazywany jest przez mistrza uczniowi i stanowi symbol transmisji nauki.
• Kaszmir – miejsce czwartego soboru (II wiek p.n.e.)
• Kaśjapa / Kashyapa – szósty budda z poprzedzających Buddę Gautamę.
• Kaśjapija / Kāśyapīya – nieistniejąca dziś szkoła, która wydzieliła się z hinajany po 232 p.n.e.
• Kathavatthu – kontrowersyjne punkty – jedna z sutr abhidharmy omawiająca różne budzące wątpliwości nauki
• Kathina – święto zakończenia pory deszczowej w październiku
• Katłanga – w tantrze trójząb, atrybut niektórych bóstw
• Katsu! (jap.) – okrzyk w zen mający przez zaskoczenie przerwać dyskursywne myślenie
• Kąpanie Buddy – ceremonia w dzień urodzin Buddy Śakjamuniego
• Kegon-shū – (jap.) jedna z japońskich szkół buddyzmu, odpowiednik chińskiej szkoły huayan
• Keisu – dzwon w zen
• Kensho / Kensio (jap.) – przedsmak oświecenia w zen
• Kesa – zob. Kasiaja
• Khandroma – dakini
• Khjenpo / Khenpo / Khyenpo – tytuł akademicki, odpowiednik doktoratu z filozofii buddyjskiej
• Khjungpo Naldzior – założyciel tradycji Shangpa Kagyu
• Kikai-tanden (jap.) – region podbrzusza w którym gromadzi się ki
• Kime – umiejętność błyskawicznej koncentracji
• Kinnara – klasa istot, jedna z ośmiu
• Kinhin / Kin-hin (jap.) – medytacja w trakcie chodzenia, w przerwach pomiędzy medytacjami na siedząco
• Kishi-mojin lub Kishibo-jin - (jap.) kobieta demon; niekiedy uważana za bóstwo opiekuńcze dzieci albo wcielenie Kannon
• Kito – ceremonia wezwania sił nadnaturalnych
• Kjosaku / Kyosaku (jap.) – kij używany w zendō do wzmacniania koncentracji
• Klasztor buddyjski
• Kleśa / Aśrawa – skalania wypływające z umysłu
• Kōan – zob. Koan, paradoks ucinający w zen intelektualne spekulacje
• Kōbō-daishi (774-835) – pośmiertne imię Kūkaia, mnicha japońskiego
• Kōgaku-ji – (jap.) znana świątynia zen, usytuowana w japońskiej prefekturze Yamanashi
• Kokuzo – bodhisattwa
• Kolumny Aśoki – rozrzucone po Indiach filary z wykutymi edyktami króla Aśoki wprowadzającymi etykę buddyjską, m.in. ahinsę
• Koło Dharmy / Koło życia – symboliczne przedstawienie samsary
• Kontemplacja – odmiana medytacji
• Kontin (jap.) – senność w trakcie zazen
• Kontrowersje wokół XVII Karmapy
• Koti – 10 milionów
• Kotsu (jap.) – pałka mistrza zen
• Krakukchanda – czwarty budda z poprzedzających Buddę Gautamę.
• Ksanti – cierpliwość, jedna z Sześciu Paramit
• Kszamajati – skrucha, postanowienie poprawy
• Kszitigarbha – bodhisattwa
• Kśanikawada – (kśanikavāda) – teoria chwilowości
• Kśanti – cnota cierpliwości
• Kū – (jap.) Pustka
• Kūkai (774-835) – mnich japoński, założyciel szkoły shingon
• Kunszi – w bon jedność pustki i przejrzystości, podstawa bytu
• Kurukulla – żeński jidam w buddyzmie tybetańskim
• Kurz – (zob. guna) metafora wszystkich rzeczy, czynów, myśli, form, dźwięków, które przysłaniają nam Naturę Buddy
• Kusen (jap.) – nauczanie podczas zazen
• Kushinagar / Kusinagar – miejsce parinirwany Buddy, obecnie cel pielgrzymek
• Kuśalamula – zasługa, gromadzenie zasług
• Kwan Um – koreańska szkoła zen
• Kyol che – ściśnięta Dharma – dłuższa sesja medytacyjna w Zen Kwan Um, odosobnienie ciszy
• Kyosaku - (jap.) kij używany w zendō do wzmocnienia koncentracji
• Kyozan Joshu Sasaki – mistrz zen

• La – aspekt umysłu w bon
• Lagtong / Vipassana – medytacja wglądu, odkrywająca rzeczy jakimi są
• Lakszana – znak szczególny; Budda jest rozponawany po 32 fizjologicznych znakach
• Lama – tyb. wielka matka – nauczyciel buddyzmu tybetańskiego
• Lamaizm – inna nazwa buddyzmu tybetańskiego
• Lamdre – główny system praktyk w tradycji Sakja buddyzmu tybetańskiego
• Lamrim – medytacje buddyzmu tybetańskiego (głównie szkoła gelug)
• Lalita Wadżra – indyjski mahasiddha wadżrajany buddyjskiej
• Lgnięcie – przywiązanie do zjawisk samsary
• Liczenie oddechów – jedna ze wstępnych medytacji w zen
• Li mei / Wang Liang – różne duchy natury w buddyzmie tybetańskim
• Linji Yixuan – założyciel szkoły chan (jap. zen) linji, (jap. rinzai)
• Linia przekazu Dharmy – ciąg nauczycieli, wiążący danego nauczyciela z Buddą Śakjamunim
• Locana – partnerka Wajroczany, ma moc usuwania ociężałości i iluzji
• Lokakszema – prawdopodobnie pierwszy mnich, który przetłumaczył teksty mahajany na chiński (ur. ok. 147 n.e.)
• Lokapala – łagodni strażnicy czterech kierunków świata w buddyzmie tybetańskim: Dhrtarastra, Virudhaka, Virupaksa, Vaisravana
• Longczenpa – jedna z głównych postaci dla historii buddyzmu tybetańskiego
• Losar – tybetański nowy rok
• Lotos – pozycja medytacyjna, symbol oświecenia
• Luangta Bua Yansampanno – klasztor w którym mnisi żyją wspólnie z tygrysami
• Lung – 1. rytualne czytanie tekstów Diamentowej Drogi 2. prana
• Lung-gom – szybkie chodzenie osiągane podobno w medytacjach tybetańskich
• Lung-gompo – mnich praktykujący lung-gom

• Łańcuch przyczynowości

• Madhjamika / Madhjamaka / Madhyamika – "środkowa droga", filozoficzna szkoła buddyjska mahajany z II w. n.e. polegająca na dialektycznej filozofii i braku dualizmu
• Maha Ati – nauki tradycji Ningma buddyzmu tybetańskiego
• Mahajana / Wielki Wóz – największa odmiana buddyzmu, dzieli się na niezliczoną wielość szkół. Należy do niej m.in. zen
• Mahakala – "wielki czarny" – najpotężniejszy strażnik Dharmy w buddyzmie tybetańskim. Ma też żeńską formę, Mahakali
• Mahasthamaprapta / Shi Zhi / Seishi – kobieta-mędrzec, jeden z trzech mędrców w Buddyzmie Czystej Krainy.
• Mahakaruna – wielkie współczucie
• Mahakaśjapa – jeden z dziesięciu głównych uczniów Buddy, według legend zen pierwszy buddysta zen
• Mahanama-Kulika – jeden z pięciu pierwszych uczniów Buddy
• Mahamudra – "wielka pieczęć" – najwyższe nauki diamentowej drogi
• Mahāprajñāpāramitā Sūtra / Mahapradżniaparamita Sutra
• Mahasamghaka – odłam buddyzmu utworzony po pierwszej schizmie ok. 320 p.n.e.. Jedno ze źródeł doktryny mahajany
• Mahasangha / Mahasanghika – jeden z pierwszych odłamów buddyzmu hinajany; sprzeciwiał się tradycjonalistom, według tradycji rozpadł się na 18 szkół
• Mahasattwa / Maha-Bodhisattva– wielki bodhisattwa. Wg buddyzmu tybetańskim jest ich ośmiu.
• Mahasiddha / Mahasidha – w tantrze jogin, który osiągnął nadnaturalne moce (siddhi)
• Mahavamsa / Mahavansha / Mahawansha – kronika buddyzmu lankijskiego obejmująca lata 543 p.n.e.-361 n.e.
• Mahayama – matka Buddy Siakjamuniego. Była księżną Kollyan.
• Mahinda – mnich, syn króla Aśoki, zaniósł buddyzm do Sri Lanki
• Mahīśāsaka – nieistniejąca dziś szkoła, która wydzieliła się z hinajany po 232 p.n.e.
• Mahoraga – klasa istot, jedna z ośmiu
• Maitri / Maitrī- miłująca dobroć, miłująca życzliwość
• Maitripa – mistrz diamentowej drogi
• Maitreja – skr. przyjazny – przyszły budda, który wyzwoli ludzi
• Maja – ułuda; także imię matki Buddy
• Makyō – (jap.) halucynacja przeszkadzająca w medytacji
• Mala – różaniec tybetański, najczęściej ze 108 koralików, służący do liczenia mantr
• Mała kalpa – 1000 kalp=139600000 lat
• Mały Wóz / hinajana – odłam buddyzmu
• Mamaki – w buddyzmie tybetańskim partnerka Buddy Ratnasambhawy, niszcząca nienawiść
• Manas – różnicujący intelekt, siódmy z ośmiu poziomów świadomości
• Mandala – obraz używany w buddyzmie tantrycznym
• Mandarawa – Dakini Długiego Życia
• Mandziuśri / Mandźuśri – bodhisattwa
• Mangong Wŏlmyŏn – koreański mistrz sŏn (j. zen)
• Mani – klejnot (w ikonografii buddyjskiej)
• Manomajakaja – ciało wolicjonalne
• Manowidżniana – świadomość jako wola istnienia
• Mantra – dźwięk otwierający umysł
  • Om mani padme hum – najczęściej używana mantra, tzw. mantra serca
  • Mantra awatarska – mantra z 42 sylab alfabetu sanskryckiego
• Mantrajana – szkoła tantrajany
• Mappo – czasy upadku buddyzmu, przepowiedziane przez Buddę
• Mara – bóstwo zwodzące ludzi, kusiciel. Personifikacja wszelkiego zła i pokusy. Czasem identyfikowany z pięcioma skandhami.
• Marga – sanskrycki termin oznaczający właściwą ścieżkę ku oświeceniu
• Ma-rigpa – ignorancja, wrodzona bądź kulturowa
• Marpa Tłumacz – jogin tybetański, pierwszy dzierżawca linii Kagyu
• Matsuo Bashō – słynny, japński poeta zen
• Maudgalyayana – jeden z dziesięciu głównych uczniów Buddy
• Medytacja – podstawa praktyki
• Metta / Mettā – (z języka pali) miłująca dobroć, miłująca życzliwość
• Milam – joga snu (czwarta z cyklu sześciu jog Naropy)
• Milarepa – słynny jogin tybetański
• Milczenie w buddyzmie
• Mistrz Dharmy – tytuł grzecznościowy
• Mistrz zen – tytuł nauczyciela zen
• Młynek modlitewny – używany w buddyzmie tybetańskim
• Mnich – członek zakonu buddyjskiego
• Moc innego – moc Buddy, której należy zawierzyć podczas medytacji
• Mokugio / Mokugyo / Moktak – drewniany instrument perkusyjny służący do wybijania rytmu w trakcie śpiewów zen
• Mondo – właściwie "wenda", dialog zen
• Monitor – osoba prowadząca formalne zazen w świątyni zen. W szkole sōtō jest to tzw. godo, w rinzai jest to jikijitsu
• Mowa Dharmy / Teishō – wykład na temat buddyzmu, szczególnie przed medytacjami
• Mu – właściwiewu, nic; negacja; najsłynniejszy kōan; prawdziwa natura w zen
• Mudra – gest wspomagający medytację
• Mula – korzeń – to co wrodzone w naturze danej osoby
• Mūlasarvāstivāda / Mulasarwastiwada – starożytna filozoficzna szkoła hinajany, wywodząca się z Sarvāstivādy, krytykowana przez szkołę madhjamaka mahajany
• Mushin – stan "umysłu bez umysłu" w który wchodzą mistrzowie sztuk walk przed walką
• Mushotoku – stan "umysłu bez celu", spontaniczności
• Muso – bez aspektu, bez formy

• Nadi – kanał energetyczny w jodze
• Naga / Lu – w buddyzmie tybetańskim klasa istot związanych z wodą
• Nagardżuna / Nagardżuna – wielki filozof buddyjski z II w., założyciel szkoły madhjamaki
• Nāgasena – buddyjski mędrzec, żył ok. 150 p.n.e.
• Nagawidjadhara – oświecony Naga
• Najuta – bardzo duża liczba
• Nalanda – buddyjski uniwersytet założony w V wieku w Indiach
• Namarupa – składniki duchowe i cielesne nowej osobowości w nienarodzonym dziecku
• Namo – wykrzyknik pokazujący oddanie i szacunek
• Nanda – brat przyrodni Buddy, opuścił narzeczoną aby zostać mnichem
• Naraka – piekło, jeden z sześciu stanów świadomości
• Narayana – jeden z dewów , bohaterski, męski i dysponujący boskimi mocami
• Naropa – jeden z mahasiddhów, uczeń Tilopy, nauczyciel Marpy
• Następca dharmy – uczeń kontynuujący naukę mistrza
• Nasti – nieistnienie
• Natura Buddy / Buddhata / Foxing, Bussho / Tathagatagarbha – podstawowa natura wszelkich istot, harmonijna i niedualistyczna.
• Nawasti – istnienie i nieistnienie
• Neobuddyzm – ruch w Indiach
• Nibbana – zob. nirwana
• Nichiren – szkoła buddyzmu mahajana
• Nichiren Daishōnin – założyciel szkoły nichiren
• Nidana – każda z 12 części łańcucha zależnego powstawania
• Niebieski lotos – symbol wyzwolenia
• Niebo Trzydziestu Trzech – niebo pożądania z 32 bogami otaczającymi Indrę.
• Niedziałanie – termin chan (j.zen)
• Nieprzebywanie
• Nie-myśl – wykorzenienie przeszkadzających myśli
• Nieprzebywanie – niezatrzymywanie myśli
• Niewiedza – przyczyna cierpienia
• Niewiedza (buddyzm)
• Niguma – legendarna nauczycielka buddyzmu tybetańskiego
• Nikaja – teksty buddyjskie w pali
• Niladanda – bodhisattwa
• Nimitta – obraz mentalny powstający przy praktykowaniu określonych wizualizacji
  • Parikamma-nimitta – obraz postrzegany fizycznie
  • Uggaha-nimitta – niestabilny obraz podczas wizualizacji
  • Patibhaga-nimitta – wyraźny i nieruchomy obraz
• Ningma / Ningmapa / Nyingma / Stara Szkoła – najstarsza z głównych tradycji buddyzmu tybetańskiego
• Niō – dwóch "ochraniaczy" Buddy, których posągi stoją przy wejściu wielu japońskich świątyń
• Nirabhasa – brak świadomego usiłowania
• Nirmanakaja / jap. Oojin – jedno z ciał Buddy (jedyne widzialne)
• Nirwana / Nibbana – wyrwanie się z koła samsary
• Njasa – wizualizacja tantryczna
• Nyndro – praktyki wstępne buddyzmu tybetańskiego

• Ōbaku – (jap.) szkoła zen, znana m.in. z pięknej kaligrafii
• Oddijana – legendarne miejsce narodzin tantry, być może na terenie dzisiejszego Pakistanu w dolinie Swat
• O-fuse / Fuse – praktyka wzajemnego wspierania mnichów i ludzi świeckich w zen
• Ogrody zen / Karesansui / Zentei – przykład sztuki zen
• Olmo Lungring – mityczna kraina w bon
• Om – znana mantra buddyjska
• Om mani padme hum – mantra
• Orjoki / Oryoki – w zen zestaw misek używany w ceremonialnym jedzeniu
• Osel – joga przejrzystego światła (trzecia z cyklu sześciu jog Naropy)
• Oshō – (jap.) tytuł nauczycieli buddyjskich zen
• Osiem cierpień – cierpienie narodzin, starości, choroby, śmierci, rozłąki, braterstwa z pogardzanymi, nieosiągania tego, czego się chce, pięciu skand.
• Osiem świadomości – buddyjska klasyfikacja świadomości
• Osiem wiatrów / Wiatry ośmiu kierunków – Duma, Śmieszność, Cierpienie, Szczęście, Korzyść, Zniszczenie, Zysk, Strata
• Ośmioraka ścieżka – droga oświecenia, podstawa praktyki buddyjskiej
• Oświecenie – cel (?) buddysty
• Oświecona postawa / Bodhiczitta – aspiracja osiągnięcia oświecenia dla dobra innych.
• Orgjenpa

• Padmaheruka – groźna emanacja Amitabhy
• Padmasambhawa / Padmasambhava / Guru Rinpocze – wielki nauczyciel Wadżrajany, twórca buddyzmu tantrycznego, założyciel szkoły Ningma
• pagoda – architektoniczny typ świątyni buddyjskiej
• Pali – język w którym spisano kanon palijski
• Panca skandha – pięć skandh
• Pancasila / Pięć wskazań – odwrotność pięciu szkodliwych działań
• Panczenlama – jeden z tulku
• Pandara / Pandarawasini – partnerka Amitabhy, niszczy pożądanie i chciwość
• Pandita – uczony w pismach sanskryckich
• Para Damczen – opiekunowie Dharmy w tradycji ningma
• Paramartha – wiedza na poziomie względnym
• Paramana – atom (w filozofii jogaczary)
• Paramattha\Paramartha – prawda absolutna
• Paramita – doskonałość bodhisattwy, wyzwolenie
• Parawritti – zwrot, przemiana
• Parikamma-nimitta – obraz postrzegany fizycznie. Zob. też nimitta
• Parinirwana / Parinibbana / Mahaparinirwana – ostateczna nirwana, nirwana Buddy, święto parinirwany (en:Parinirvana Day) obchodzone jest 15 lutego, czasem 8 lutego
• Parisiuddhi – pierwotny stan naszej natury, czysty i spokojny
• Paritta – ochronna inkantacja mantryczna
• Pataliputra / Patalipur – miejsce trzeciego soboru (III wiek p.n.e.)
• Patibhaga-nimitta – wyraźny i nieruchomy obraz podczas wizualizacji. Zob. też nimitta
• Patriarchat zen – pierwsi następcy Dharmy Buddy
• Patrul Rinpocze – nauczyciel tradycji ningma buddyzmu tybetańskiego
• Philip Kapleau – współczesny nauczyciel zen
• Phowa – joga świadomego umierania (druga z cyklu sześciu jog Naropy)
• Phurba – trójstronny sztylet używany w buddyzmie tybetańskim
• Piekła buddyjskie
• Pięć fundamentalnych warunków namiętności i złudzenia
• Pięć natur – natura: bodhisattwy, śrawaków i pratjekabuddów, zwykłych dobrych ludzi, agnostyków, heretyków
• Pięć oczu – ludzkie, boskie, dharmy, wiedzy, buddy
• Pięć pożądań – sława, bogactwo, seks, jedzenie, sen.
• Pięć skupisk (skandh) – składniki ego:
• Pięć stopni urzeczywistnienia – klasyfikacja
• Pięć szkodliwych działań – ojcobójstwo, matkobójstwo, zabicie arhata, utoczenie krwi buddy, zniszczenie harmonii sangi
• Pięć wskazań / Pancasila – odwrotność pięciu szkodliwych działań
• Pitaka – kosz – każda z trzech części kanonu palijskiego
• Pojedynek dharmy – ostrzejszy dialog zen (mondo)
• Pokłony – praktyka buddyzmu tybetańskiego
• Pole zasług
• Poson / Dhamma Vijaya – święto przyniesienia buddyzmu do Sri Lanki
• Potrójny Klejnot / Trzy skarby – budda, dharma, sangha
• Potrójny świat / Triloka / Trzy światy – sfery: pragnienia, formy, bezforemna
• Poziom absolutny
• Poziom względny / Samvrti
• Pozycja birmańska w medytacji
• Półlotos – pozycja medytacyjna
• Pradżńa / Praja / Pradźna-paramita / Panna / Prajna – prawdziwa mądrość wynikająca z oświecenia, transcendentalna wiedza, najwyższa z cnót bodhisattwy
• Pramudita – radość, pierwszy stopień bodhisattwy
• Prana – energia psychiczna
• Pranidhana – ślubowanie, postanowienie
• Prasangika – doktryna o "pustości"
• Pratisara – w buddyzmie tybetańskim bóstwo, do którego należy się modlić, gdy chce się mieć dzieci
• Pratitja-samutpada – współzależne powstawanie
• Pratjaja – intuicyjna percepcja
• Pratjekabudda / Pratyeka buddha– praktykujący samotnie, bez nauczyciela
• Preta – głodny duch
• Prithagjana – prostak
• Priyavacana – pełna afektu mowa miłości
• Proces umierania w teorii Wadżrajany
• Przebudzenie Wiary – traktat autorstwa Patriarchy Asvaghosha (I/II wiek n.e.) opisujący fundamenty buddyzmu mahajany
• Przeciwległy brzeg – osiągnięcie stanu Buddy
• Przekaz Dharmy
• Przejrzyste Światło – stan oświecenia w wadżrajanie buddyzmu tybetańskiego
• Przekaz mocy – inicjacja w tantrze
• Przeszkadzające emocje
• Przywiązanie / Lgnięcie – przywiązanie do swojego "ja" jest głównym źródłem cierpienia, ujawnionym w Czterech Szlachetnych Prawdach
• Pudgala – jaźń, świadomość, umysł – zamiennik atmana w szkole Pudgalawada
• Pudgalavāda / Pudgalawada / Puggalawada – należąca do hinajany szkoła "personalistów", którzy nie wierzyli w atmana, ale wierzyli w trwałą jaźń (ok. 280 p.n.e.)
• Punja – zasługi zebrane w poprzednich wcieleniach
• Purisa – społeczność buddyjska – sangha i osoby świeckie
• Pustka / Pustość / Siunjata – podstawowa koncepcja buddyzmu

• Qi – energia wewnętrzna

• Radżagriha – miejsce pierwszego soboru ok. 477 p.n.e.
• Raga – skt. gniew, pasja
• Rahula – syn Buddy Siakjamuniego
• Rakusu – mały habit (kesa) do codziennego użytku
• Ram Bahadur Bomjon – rzekomy niejedzący budda
• Ratna – "klejnot", nazwa rodziny buddów
• Ratnaheruka – groźna emanacja Ratnasambhawy
• Ratnapani – bodhisattwa, emanacja Ratnasambhawy
• Ratnasambhawa – jeden z Buddów Medytacyjnych, kierunku południowego
• Reinkarnacja – proces ponownego wcielania
• Riddhiprabheda – zdolności nadprzyrodzone
• Rigdzin – ktoś przebywający stale w czystej świadomości rigpy
• Rigpa / Widja – stan oświecenia w teorii wadżrajany buddyjskiej, a ściślej w Dzogczen
• Rime – ruch w buddyzmie tybetańskim dążący do jednoczesnego stosowania praktyk różnych szkół albo nawet ich połączenia
• Rinczen – klejnot, symbol ziemi w buddyzmie tybetańskim
• Ringsel – święte pigułki w buddyzmie tybetańskim
• Rinpocze – tyb. drogocenny – tytuł honorowy nauczyciela buddyzmu tybetańskiego
• Rinzai – japońska szkoła zen
• Rohatsu / Rohatsu sesshin – szczególnie surowe sesshin na pamiątkę oświecenia Buddy
• Rolang – według buddyzmu tybetańskiego, zdolność ożywiania trupa
• Rōshi – (jap.) japoński tytuł nauczyciela zen
• Rudra – buddyjski szatan
• Rumtek – słynny klasztor w Tybecie
• Rupa – jedna ze skandh
• Rupakaja – jedno z ciał Buddy

• Sadgati – sześć światów – w zależności od wersji buddyzmu, albo mityczne miejsca, albo stany ducha
• Sadhana – ogólnie medytacja, w szczególności zbiór tantrycznych praktyk duchowych
• Saha – system świata w którym żyjemy
• Sahadźajana – szkoła założona przez Sarahę
• Sakja – szkoła buddyzmu tybetańskiego
• Sakja Pandita – jedna z głównych postaci dla historii buddyzmu tybetańskiego
• Salavana / Sala – zagajnik niedaleko Kusina-gara, miejsce śmierci Buddy
• Sala Buddy – miejsce medytacji zen
• Samadhi – stan psychiczny udanej medytacji, gdy medytujący i obiekt medytacji są jednym
• Samaja / Samaya – zobowiązanie, ślubowanie, przykazanie religijne
• Samaja Tara – w buddyzmie tybetańskim partnerka Amogasiddhi niszcząca zazdrość i wojnę
• Samana – asceta
• Samanarthata – współpraca i dostosowanie do innych w celu poprowadzenia ich ku prawdzie. Jeden ze zręcznych środków.
• Samanera / Shramanera – nowicjusz w klasztorze
• Samantabhadra – Pierwotny budda w dzogczen.
• Samantabhadri – małżonka buddy Samantabhadra
• Samatha – uspokojenie umysłu
• Sambhogakaja / jap. Hoojin – jedno z ciał Buddy; stan radości, spontaniczna gra umysłu
• Sambo / Trzy skarby – Budda, Dharma, Sangha
• Sambo Kyodan – najmłodsza szkoła buddyzmu zen
• Samourzeczywistnienie – oświecenie w zen
• Sampai – pokłony w czasie praktyki zen
• Samsara / Sansara – 1. koło wcieleń; 2. nasz świat względności w odróżnieniu od absolutu nirwany
• Samskara – ukształtowane w postaci karmy siły określające los przyszłego wcielenia
• Samu – praca jako część treningu zen
• Samvrti / Poziom względny
• Samyak Sambodhi – uniwersalna inteligencja; uniwersalne oświecenie
• Sanbo Kyodan – szkoła zen
• Sangdzie Menla – Budda Medycyny
• Sangha – społeczność buddystów
• Sannāgarika – nieistniejąca dziś szkoła hinajany, wywodząca się ze szkoły Vatsīputrīya.
• Sanran – ekscytacja, przekszkadzająca w zazen
• Sanskryt – język w którym spisano kanoniczne teksty mahajany
• Saraha – wielki jogin z VIII wieku
• Saraswati – w buddyzmie tybetańskim bogini sztuki, nauki i studiowania
• Sariputra – jeden z dziesięciu głównych uczniów Buddy, wyróżniający się wiedzą
• Sarnath – miejsce na obrzeżach miasta Varanasi, gdzie Budda miał pierwsze kazanie i utworzył pierwszą sanghę
• Sarvāstivāda / Sarvastivada – wczesna szkoła buddyzmu hinajany (III wiek p.n.e.), wypracowała m.in. skomplikowaną teorię czasu i przyczynowości
• Sarwa mangalam, "wszystkim na pożytek" – formuła kończąca teksty buddyjskie
• Sarwaniwaranawiśkambhin – bodhisattwa
• Sastra / Śastra / Siastra – komentarz, buddyjski traktat naukowy
• Satipatthāna – Podstawy Uważności opisywane w Satipatthāna Sutrze jako metoda medytacji w tradycji therawady, znanej też jako hinajana
• Satori – pełne oświecenie w zen
• Sautrantika – podążająca za sutrami – jedna z czterech głównych szkół filozoficznych buddyzmu, wywodząca się z Sarvāstivādy
• Schronienie – oddanie się Trzem Klejnotom – przystąpienie do wspólnoty buddyjskiej
• Seiza – (jap.) tradycyjny sposób siedzenia w Japonii w pomieszczeniach z tatami, pozycja medytacyjna
• Sem – aspekt umysłu w bon
• Sengcan – trzeci patriarcha zen
• Sesshin – (jap.) okres intensywnego treningu zen
• Seon – koreańska odmiana buddyzmu
• Seung Sahn – znany mistrz zen
• Shabdrung – najważniejsza linia tulku w Bhutanie
• Shangpa – Shangpa Kagyu szkoła tradycji tybetanskiej
• Szaolin – pierwszy klasztor zen (chan) w Chinach
• Shashu – jedna z mudr
• Shavaripa – indyjski mistrz wadżrajany
• Shiho – osobisty przekaz Dharmy nauczyciela do ucznia zen
• Shiki – zjawiska, rzeczy postrzegalne
• Shikantaza / Shikan-taza / Śikantaza – medytacja zen (szczególnie w szkole sōtō)
• Shikhin / Śikhin – drugi budda z poprzedzających Buddę Gautamę
• Shin / Umysł / Citta / jap. Kokoro – umysł; serce; podstawowy termin mahajany, absolutna rzeczywistość
• Shingon – (jap.) japońska szkoła buddyzmu wadżrajana
• Shinran Shonin – założyciel japońskiej sekty czystej ziemi
• Shobogenzo Zuimonki – zbiór kazań i komentarzy Dōgena
• Shramanera / Samanera – nowicjusz w klasztorze
• Shunryū Suzuki – mistrz zen
• Siakjamuni – Budda Siddhartha Gautama
• Siastra – traktat naukowy
• Siddhartha Gautama – prawdziwe imię Buddy Siakjamuniego (założyciela buddyzmu)
• Siddha / Sidha / Siddha-angana – oświecony w tantrze
• Siddhi / Sidhi / Siddham / Xida – zdolności ponadzmysłowe, najwyższe siddhi to oświecenie. Inne to np. widzenie wszystkich form (oko dewy), słyszenie wszystkiego (ucho dewy), znajomość cudzych myśli
• Siedmiopunktowa pozycja Wajroczany – pozycja medytacyjna
• Sila / Śila – wskazania moralne. Ich liczba w zależności od szkoły to np. 5, 8, 10, 250, 350
• Simhamukha / Simhawaktra – lwiogłowa groźna dakini
• Siunjata / Siuńjata / Sunjata / Śunja / Ku / Pustość – pustka, jedna z podstawowych koncepcji buddyzmu
• Skandha / Panca skandha / Vedana / Zgrupowanie / Khandha – składnik czującej istoty złożony z dharm. Pięć skandh: forma (nazwa), uczucie, koncepcja, impuls, świadomość
• Sobór – spotkanie przedstawicieli wszystkich buddystów w celu uzgodnienia nauk. Odbyły się cztery sobory buddyjskie.
• Sodo – dojo używane do treningu mnichów zen z ołtarzem na środku. Zobacz: hondo
• Soen Sa Nim (SSN) – kor. czcigodny mistrz zen – honorowy tytuł wobec mistrza zen w koreańskiej szkole zen kwan um
• Soji-ji – świątynia
• Soncen Gampo – władca, który wprowadził buddyzm do Tybetu, choć sam buddyzmu nie przyjął
• Sŏn – koreański odpowiednik szkoły chan (jap.zen)
• Sōtō – japońska szkoła zen, japońska wersja szkoły caodong
• Spadkobierca Dharmy – mnich który osiągnął poziom oświecenia swego mistrza i przekaże dalej jego nauczanie
• Sparśa – zetknięcie w chwili narodzin sześciu zmysłów ze światem zewnętrznym
• Splamienia (buddyzm)
• Srebrna góra – symbol trudności na drodze do oświecenia
• Srebrna Pagoda
• Stan Buddy – oświecenie
• Sthaviravada / Hinajana – południowa gałąź buddyzmu
• Strażnik Dharmy – Strażnicy Dharmy to gniewni buddowie oddalający przeszkody na drodze do oświecenia w buddyzmie tybetańskim
• Stupa – budowla-reliwiarz
• Subhuti – jeden z dziesięciu głównych uczniów Buddy
• Suddhipanthaka, chin. Pan Tuo – zapominalski uczeń Buddy, który nie mógł spamiętać więcej niż jedną linijkę gatty, a jednak w końcu został arhatem
• Suddhodana – król, ojciec Buddy
• Śudra – najniższa kasta za czasów Buddy Siakjamuniego. Chłopi i niewolnicy.
• Sugara – ten który odszedł (jeden z tytułów Buddy)
• Suizen – w zen gra na flecie jako forma medytacji
• Sukhasiddhi – bodhisattwa
• Sunim – kor. tytuł używany wobec mnichów i mniszek
• Sumeru – mityczna góra – oś każdego systemu świata
• Sutra – dialog albo kazanie przypisywane Buddzie, ścieżka wyrzeczenia
  • Sutra awatamsaka – druga co do długości sutra w kanonie palijskim
  • Sutra Diamentowa – diamentowa, bo jak diament przecina iluzję. Podstawa m.in. buddyzmu tybetańskiego.
  • Sutra idealnej mądrości / Astasahasrika
  • Sutra lotosu
  • Sutra nosorożców (Khaggavisāna-sutta) – sutra nawołująca do samotnej ascezy
  • Sutra serca (Mahapradżniaparamita Hridaja sutra)
  • Surangama Sutra
  • Vimalakirti Sutra
• Sautrantaka – jedna z wczesnych szkół buddyzmu. Niektóre jej idee przeszły do Jogaczary
• Sutta pitaka – drugi kosz Tripitaki, całość nauczania Buddy
• Svabhavikakaja – jedno z ciał Buddy
• Swatantrika – doktryna o "pustości"
• Szadajatana – sześć zmysłów które powstają w nienarodzonym dziecku
• Szamarpa – jeden z tulku
• Szangpa Kagju – jedna ze szkół Kagyu
• Szentong – pustka innego – pogląd filozoficzny w buddyzmie tybetańskim
• Sześć doskonałości – czyli sześć paramit
• Sześć jog Naropy – cykl głębokich praktyk medytacyjnych buddyzmu Diamentowej Drogi
• Sześć kierunków – północ, południe, wschód, zachód, góra, dół; symbole sześciu paramit. Avantamsaka Sutra mówi o 10 kierunkach (dodając północny i południowy wschód, oraz północny i południowy zachód)
• Sześć paramit – praktyka sześciu doskonałości
• Sześć światów / Sześć sfer istnienia / Sadgati – w zależności od wersji buddyzmu, albo mityczne miejsca, albo stany ducha, np. piekło, głodne duchy, zwierzęta, ludzie, asura, bogowie.
• Sześć zmysłów – wzrok, słuch, smak, węch, czucie, myślenie
• Szine – rodzaj medytacji wprowadzający umysł w spokojny, zrównoważony, jasny stan
• Szkoła awatamsaka – odłam mahajany
• Szlachetna ośmioraka ścieżka – droga ku oświeceniu

• Śastra / Siastra / Sastra – buddyjski traktat naukowy
• Śila / Sila – cnota dyscypliny, wskazania moralne
• Ślubowania bodhisattwy
• Śramana / Bhikku / Bhikkhu / Bhiksiu / Bhiksu / Bhikszu – mnich buddyjski
• Śramanera – nowicjusz w klasztorze utrzymujący 10 wskazań. Żeńska forma: Śramanerika
• Śrawaka – słuchacz Buddy. Ktoś kto stara się osiągnąć oświecenie słuchając jego słów.
• Środki – aktywny przekaz współczucia
• Środkowa droga – praktyka unikania ekstremów
• Świadomość

• Tagzig – mityczne imperium
• Tathata "takość" – istota bytu w buddyzmie zen
• Tahō Nyorai – budda
• Taishakuten – bóstwo hinduizmu, dźinizmu i buddyzmu; w skrócie Taishaku
• Taishō Shinshū Daizōkyō - (jap.) w skrócie Taishō Daizōkyō, największa kompilacja kanonu pism buddyjskich
• Taje Dordże – jeden z dwóch konkurencyjnych Karmapów
• Takkiradża – bóstwa tantryczne
• Takość – doświadczenie rzeczy, jakimi są
• Takuhatsu – religijne żebranie
• Tan – budowla
• Tanha / Trsna – uzależnienie, pożądanie
• Tangka / Tanka – odpowiednik bizantyjskiej ikony w buddyzmie tybetańskim
• Tanto – jeden z liderów sesshin w zen, odpowiedzialny za naukę postawy medytacyjnej
• Tantra – ścieżka przekształcenia, nauka ścieżki przekształcenia
• Tantry Jogi Najwyższej – najbardziej poważany rodzaj praktyki w wadżrajanie buddyjskiej
• Tantrajana – Diamentowa Droga
• Tara – żeński bodhisattwa
• Taszi Czidren – w buddyzmie tybetańskim jedna z partnerek Padmasambhawy, ukazuje się pod postacią tygrysicy
• Taszi Lhamo – w buddyzmie tybetańskim bogini pomyślności
• Tathagata – "ten, który pojawił się – odszedł" – określenie Buddy Siakjamuniego
• Tathagatagarbha – Natura Buddy
• Tathata – trzecia z czterech dhjan – urzeczywistnienie takości
• Tendai / Tiantai – szkoła buddyzmu
• Teishō / Mowa Dharmy – wykład na temat buddyzmu, szczególnie przed medytacjami
• Tendai / Tiantai – szkoła buddyzmu
• Tenzo – główny kucharz w klasztorze zen
• Tenzo-kyōkun – nauczanie Dōgena na temat zachowania kucharza (tenzo)
• Terton – lama, który odnalazł termy
• Terma – termy to przedmioty, teksty i nauki buddyzmu tybetańskiego głęboko ukryte w celu ich znalezienia przez przyszłe pokolenia. Zob. tertoni
• Theravada – szkoła należąca do hinajany, powstała w IV wieku p.n.e. w Indiach na II Soborze
• Thiền – zen po wietnamsku
• Tiantai - ważna chińska szkoła scholastyczna
• Tihetuka – odrodzenie się ze wszystkimi trzema warunkami niezbędnymi do przyjęcia dharmy
• Tilopa – jeden z mahasiddhów, nauczyciel Naropy
• Tonglen – praktyka dawania i brania
• Torma – w buddyzmie tybetańskim ofiara z pożywienia, na ogół mąki jęczmiennej
• Trikaja / Dharmakaya – Trzy ciała Buddy
• Trilaksana – trzy aspekty egzystencji – anicca, dukkha, anatta
• Triloka / Trailoka / Trzy światy / Potrójny świat – sfery: pragnienia, formy, bezforemna
• Tripitaka / Kanon palijski – zbiór pism
• Triszna – żądza, zwłaszcza popęd płciowy przy dojrzewaniu
• Trsna / Tanha – uzależnienie, pożądanie
• Trzy Cechy Istnienia – nietrwałość, cierpienie, bezosobowość
• Trzy ciała Buddy / Trikaja
• Trzy korzenie – w buddyzmie tybetańskim Lama, Jidam, Dakini
• Trzy okresy
• Trzy rodzaje cierpienia – cierpienie cierpienia, cierpienie zmiany, cierpienie niewiedzy
• Trzy schronienia – w Buddzie, Dharmie, Sandze
• Trzy skarby / Potrójny Klejnot / Sambo / Rathatraya – podstawa buddyzmu; Budda, Dharma, Sangha
• Trzy ścieżki zła – krainy poniżej ludzkiej
• Trzy światy / Potrójny świat / Triloka – sfery: pragnienia, formy, bezforemna
• Trzy trucizny / Trzy zła – chciwość, nienawiść, głupota
• Tseringma – Pani Długiego Życia. Główna partnerka Milarepy.
• Tsongkhapa – jedna z głównych postaci dla historii buddyzmu tybetańskiego
• Tulku – urzeczywistniony, świadomie się wcielający (w buddyzmie tybetańskim)
• Tummo – joga wewnętrznego żaru (pierwsza z cyklu sześciu jog Naropy); siddhi pozwalająca na wydzielanie wewnętrznego ciepła
• Tuszita / Tusita – niebo w którym przebywał Budda Siakjamuni przed narodzeniem, a teraz Maitreja

• Ubhaja – dwojakość
• Ucchedadarśana – pogląd, że śmierć jest kresem życia, odrzucany przez buddyzm
• Udakacandra – księżyc w wodzie, symbol nietrwałości egzystencji
• Udajabbajanana – wiedza powstająca z kontemplacji powstawania i zanikania
• Uggaha-nimitta – niestabilny obraz podczas wizualizacji. Zob. też nimitta
• Ułuda – brak oświecenia
• Umysł / Citta / jap. Kokoro lub Shin – podstawowy termin mahajany, absolutna rzeczywistość
• Umysł bodhi – oświecony Umysł
• Unsui – "obłoki i woda" – nowicjusz zen
• Upadana – intensywne pragnienie życia
• Upagupta / Tissa Moggalliputta – nauczyciel Aśoki, czwarty patriarcha buddyzmu indyjskiego
• Upaja – "zręczne środki", aktywny przekaz współczucia, praktyka osobista, pobieranie nauk
• Upasaka – świecki wyznawca
• Upasika – świecka wyznawczyni
• Urodziny Buddy – święto obchodzone 8 kwietnia
• Usznisza Widżaja – żeński bodhisattwa
• Utpadanirodha – pojawianie się i znikanie
• Uwarunkowanie / Hetupratjaja – właściwość wszelkich zjawisk świata, polegająca na braku ich własnej natury, niezależnej od innych zjawisk

• Vaidurya – drogocenna substancja.
• Vaisravana – strażnik północy w krainie bogów
• Vajrabhairava – gniewna manifestacja Mandziuśri, inaczej zwany jako Yamantaka, aspekt Buddy używany w celu zrealizowania nauk Wadżrajany
• Varanasi (Benares, Kashi) – miasto na obrzeżach którego mieści się Sarnath
• Vasana – 1. pamięć 2. siła nawyku 3. przesadzona impresja
• Vatsīputrīya – nieistnijąca dziś szkoła buddyzmu hinajany, powstała za króla Aśoki. Wywodzą się z niej odłamy: Dharmottarīya, Bhadrayānīya, Sannāgarika
• Vedana – jedna ze skandh
• Veluvana / Bambusowy gaj – znane miejsce odosobnienia niedaleko Radżagriha w Indiach
• Vesak / Wesak – święto narodzin Buddy
• Vibhajjavāda / Vibhajjavada – odłam hinajany powstały za panowania króla Aśoki, z którego wywodzi się therawada
• Vicitratva – mnogość, wielorakość, wielość
• Vijnana – różnicowanie, wiedza na poziomie względnym, świadomość, jedna ze skandh
• Vikalpa – fałszywe różnicowanie
• Vilmalakirti – jeden z dziesięciu głównych uczniów Buddy, niektórzy uważają go za pierwszego buddystę zen
• Vinaja Pitaka / Winaja – pierwszy "kosz" Tripitaki – zbiór reguł zakonnych
• Vipassana / Vipaśjana – starożytna technika medytacyjna
• Virya – energia potrzebna do postępów na buddyjskiej drodze; jedna z paramit

• Wadżra – symbol diamentu
• Wadżradhara – budda
• Wadżrabhajrawa – forma medytacyjna (jidam) wadżrajany buddyjskiej
• Wadżrakaja – jedno z ciał Buddy
• Wadżrajana – Diamentowy Wóz, jeden z głównych nurtów buddyzmu
• Wadżrapani – jeden z ośmiu mahasattwów
• Wadżrasattwa – budda zachodniego kierunku
• Wadżrawarahi / Diamentowa Świnia – w buddyzmie tybetańskim
• Wajroczana / Wairoczana / Vairocana – jeden z Buddów Medytacyjnych
• Wajbhaszika – jedna z czterech głównych szkół filozoficznych
• Wajśala – miejsce drugiego soboru ok. 367 p.n.e.
• Wajśeszika – szkoła filozoficzna
• Wang Liang / Li mei – różne duchy natury
• Warana / Awarana – złudzenia ograniczające oświecenie
• Waruna – bóg wód, strażnik zachodniej części krainy bogów
• Wato – słowo, fraza, czyn, lub inna odpowiedź na kōan
• Wasubandhu – wielki filozof buddyjski jogaczary z IV w. n.e.
• Wedana – wrażenie przyjemności lub przykrości na skutek kontaktu zmysłów z przedmiotami
• Wesak / Vesak / Visakha Puja – trzydniowe święto obchodzone w pełnię księżyca wypadającą w znaku Byka (maj, czasem czerwiec), na pamiątkę narodzin, śmierci i oświecenia Buddy
• Widja / Rigpa – świadomość prawdy
• Widjadhara / Widjadara – jednostka, która zrealizowała świadomość (rigpa) pierwotnego stanu, czyli oświecenie
• Widżniana – świadomość, która w łonie matki stanowi rdzeń nowo powstającej istoty
• Wielki Wóz / Mahajana – kierunek buddyzmu
• Wihara – buddyjski lub dżinijski klasztor z dużą salą, która była miejscem spotkań mnichów.
• Wimoksza – wyzwolenie
• Wimuktikaja – ciało wyzwolenia, synonim Dharmakaji
• Winaja / Vinaja Pitaka – pierwszy "kosz" Tripitaki – zbiór reguł zakonnych
• Wipashyin / Bibashi- pierwszy budda z poprzedzających Buddę Gautamę
• Wirja – cnota siły woli
• Wishwabhu – trzeci budda z poprzedzających Buddę Gautamę
• Wiszawadżra – podwójne dordże, symbol aktywności na niewzruszonej podstawie w buddyzmie tybetańskim
• Wizualizacja – odmiana medytacji
• Wskazania buddyjskie – drogowskazy pozwalające unikać złej karmy
• Współzależne powstawanie
• Wu – chińskie słowo oznaczające zaprzeczenia, podstawa najbardziej znanego gong’anu "Wu" (jap. mu)
• Wumenguan – znany zbiór gong’anów (jap. kōanów))
• Wyspa Dżambu – mityczny kontynent na południe od góry Meru

• Xuanzang - najsłynniejszy chiński pielgrzym buddyjski do Indii

• Yakkha / yaka – klasa istot w buddyjskiej mitologii. Czasem miłe, czasem mordercze. Żeński odpowiednik: yakkhini
• Sobin Yamada – mistrz zen
• Yana-radża – sędzia zmarłych
• Yashodhara / Yasodhara – żona Buddy Siakjamuniego. Później została mniszką.
• Yathabhutam – tak jak jest naprawdę
• Yaza – (jap.) zazen późnym wieczorem (zwykle po 9 wieczorem)
• Yong maeng jong jin – kor. siedzieć uważnie jak tygrys gotujący się do skoku – w koreańskim zen intensywne sesshin
• Yosa Buson – słynny malarz i poeta zen
• Yoshida Kenkō (1283-1350) – japoński mnich, pisarz

• Zafu – (jap.) okrągła poduszka do siedzenia w zazen
• Zapiski Błękitnej Skały / Zapiski Błękitnego Urwiska – zbiór gong’anów (jap. kōan))
• Zasługi
• Zazen – (jap.) medytacja zen
• Zazen Yojinki – tekst o praktyce zazen
• Zazen-kai – (jap.) jednodniowe spotkanie w celu praktykowania zazen
• Zen – (jap.) japońska odmiana chińskiej szkoły chan buddyzmu mahajany
• Zendō – (jap.) sala gdzie praktykuje się zazen
• Zenji - (jap.) wielki lub słynny mistrz zen (tytuł). Zob. Daishi, chin. Chanshi) –
• Zensho - (jap.) żyć pełnią życia, idea buddyzmu zen niemarnowania ani jednej chwili na przeszłość lub przyszłość, lecz bycie tu i teraz
• Zentei / Ogrody zen / Karesansui – (jap.) przykład sztuki zen
• Zhaozhou Congshen / Joshu (778-897) – jeden z najbardziej znanych mistrzów zen
• Zheng shi – szkoła buddyzmu chińskiego
• Zielona Tara – w buddyzmie tybetańskim żeński bodhisattwa macierzyńskiego współczucia, patronka Tybetu
• Z ośmiorga złożona ścieżka – droga do oświecenia
• Zongzhi – uczennica Bodhidharmy
• Zręczne środki – strategie, metody, narzędzia stosowane w celu naprowadzenia innych na ścieżkę oświecenia

• Żelazna ściana – w zen symbol trudności na drodze do oświecenia
• Żółte czapki – potoczna nazwa szkoły gelug buddyzmu tybetańskiego

• Ting Chen: Fundamental of Meditation Practice. Buddha Dharma Education Association Inc..brak strony w książce
• Philip Kapleau: Trzy filary zen.brak strony w książce
• Philip Kapleau: Zen – świt na zachodzie.brak strony w książce
• Słownik buddyjski z mahajana.net.{{Cytuj stronę}} Nieznane pola: "dostęp".
• Słowniczek z www.zen.pl.{{Cytuj stronę}} Nieznane pola: "dostęp".
• Buddhism glossary.{{Cytuj stronę}} Nieznane pola: "dostęp".
• Volker Zotz: Historia filozofii buddyjskiej. Kraków: Wydawnictwo WAM, 2007. ISBN 978-83-7318-878-5.brak strony w książce

Buddhist terms and concepts