Wuliwya

Qullasuyu
Estado Plurinacional de Bolivia,
Qullasuyu Achka Kawsyallaqtayuq Mamallaqta
Qullasuyupa wallqanqan
Wuliwyapa⠀wallqanqan Edit the value on Wikidata
Qullasuyupa unancha
Wuliwyapa unanchan Edit the value on Wikidata
Edit the value on Wikidata
Wuliwya
Edit the value on Wikidata
Llaqta qayanqillqaLa Unión es la Fuerza Edit the value on Wikidata
Llaqta takiBuliwyap llaqta takin
Kamachiy
Kamachina layarepública parlamentaria (es) T'ikray Edit the value on Wikidata
UmalliqLuis Arce Edit the value on Wikidata
Umalliq ministruLuis Arce Edit the value on Wikidata
ParlamentoBuliwya Achka Nasyun Kamachi Quq Rimana Huñunakuy Edit the value on Wikidata
SimikunaQhichwa simi,
Aymara simi
Kastilla simi
Wak simikuna
aswan
Uma llaqtaChuqichaka
Allpa-saywachiy
Arya1 098 581 Edit the value on Wikidata   km 2
SuyukunaBeni suyu
Chuqichaka suyu
Quchapampa suyu
Chuqiyapu suyu
Uru Uru suyu
Santa Krus suyu
P'utuqsi suyu
Tarija suyu
Pando suyu
aswan
Hatunnin llaqtaSanta Kurus


Hanaq-kayMin. Parawayi mayu (90 m) Edit the value on Wikidata

Max. Sajama (6542 m) Edit the value on Wikidata

Yaku%
Pacha UTCUTC−4 (es) T'ikray
America/La_Paz (es) T'ikray
America/Cochabamba (es) T'ikray Edit the value on Wikidata
Runa-kaqnin
Runap-sutinWuliwya-runa
Runakuna11 051 600 (2017)   hab.
Density10,06 hab./km2
Wiñaykawsay
Paqarisqan pacha1825 Edit the value on Wikidata
Piruw-Qullasuyu Huñunakuy1836-1839
Pasiphiku Maqanakuy1879-1884
Ekonomiya
Sutichasqa RLR37 508 642 112,88 $ (2017)
3 567 515 918,958 (2016)
RLR (RKK)83 723 406 644 dólar internacional (es) T'ikray (2017)
4 869 781 146 (2016)
Sutichasqa RLR per cápita3393 $ (2017)
276 (2016)
RLR (RKK) per cápita7575,682 dólar internacional (es) T'ikray (2017)
333,353 (2016)
Llamkanaqkaq indisi3 Edit the value on Wikidata%
RPI0,692 (2021)
Inflasyun4 % (2016)
Llaqtaqullqiboliviano (es) T'ikray
Aswanraq
ISO tuyruBO
Internet tuyru.bo (es) T'ikray
Karurimana tuyru+591
Kaypi wankurisqaAsociación Internacional de Fomento (es) T'ikray
Awya Yala Mama Llaqtakunap Tantanakuynin
Banco Internacional de Reconstrucción y Fomento (es) T'ikray
Comunidad Andina
Corporación Financiera Internacional (es) T'ikray
aswan

Wuliwya, Puliwya (Pulipya) icha Qullasuyu[1] (Kastilla simipi: Bolivia) nisqaqa Urin Apya Yalapi mama llaqtam. Uma llaqtakuna Chuqichaka Chuqiyapupas.Puliwyap umalliqnin 2006 watamanta 2019 watakamam Evo Morales karqan. Kunanqa umalliq manam kachkanchu, chaywanpas, Luwis Allwirtu Arsi Qataqura umallinatam kamachichkan.

Wuliwiya saywitu

J'allpa saywachi

Llaqta pusay Rak'iy

Wuliwiya suyupiqa hisq'un suyum, 112 puruwinsiya, 339 munisipyu.

Suyukm²RunakunaRunakuna/km²Uma llaqta
Wini213.564362.5211,70Kimsantin llaqta
Chuqichaka51.524531.52210,32Chuqichaka
Quchapampa55.6311.455.71126,17Quchapampa
Chuqiyapu133.9852.350.46618,04Chuqiyapu
Uru Uru53.588391.8707,31Uru Uru
Pando nisqa63.82752.5250,82Cobija
P'utuqsi118.218709.0136,00P'utuqsi
Santa Kurus370.6212.029.4715,48Santa Kurus
Tariha37.623391.22610,40Tariha
llapan1.098.5818.274.3257,56.

Kawpay

Runakuna

2006 watapi Puliwya suyupi 9.627.269 runa kawsasqan (8,76 runa/km²).

Runa llaqtakuna

Puliwya suyupiqa achka runa llaqtam, inrihina ayllu llaqtam.

Tukuy Puliwya suyu runakunamanta 4.133.138 inrihina kanku (ine. 2001), paykunaqa 36 qutupi llaqtachakunku. Suyupi tukuy 4.141.187 mana inrihina kawsan.

Pachan runakuna

Uyuni kachi qucha
SuyuLlapanLlaqta kitiChakrapura kiti
Beni50.63023.17427.456
Chuqichaka345.010114.889230.121
Quchapampa999.963446.960553.003
Chuqiyapu1.402.184709.445692.739
Uru Uru238.829106.269132.560
Pando6.0392.8953.144
P'utuqsi572.592134.518438.074
Santa Kurus447.955276.559171.396
Tarija69.93642.63327.303
llapan4.133.1381.857.3422.275.796

Uma runa llaqtakuna

Pukyu: Wigberto Rivero Pinto (2006) [1]

Halla runakuna

SuyuLlapanLlaqta kitiChakrapura kiti
Beni311.891225.97885.913
Chuqichaka186.512103.23783.275
Quchapampa455.748409.44946.299
Chuqiyapu948.282842.701105.581
Uru Uru153.041129.84123.200
Pando46.48617.92528.561
P'utuqsi136.421104.56531.856
Santa Kurus1.581.5161.269.089312.427
Tarija321.290205.103116.187
llapan4.141.1873.307.888833.299

Rimaykuna

Qhapaq qillqasqa: Buliwyapi rimaykuna

Puliwya suyupiqa kastilla, qhichwa, aymara, waraniyi simikunatam lliwmanta astawan rimanku.[2]

SimiRimaqkuna
Qhichwa simi2.281.198
Aymara simi1.525.321
Waraniyi simi62.575
Huk pachan simi49.432
Kastilla simi6.821.626
Hawa simi250.754
Pachan similla960.491
Kastilla simi pachan simipas2.739.407
Kastilla simi hawa simipas4.115.751

Iñiy

Astawan hatun llaqtakuna

Puliwya suyupi aswan hatun llaqtakuna[3]
LlaqtaRunakuna
(2001)
Runakuna
(~ 2009)
LlaqtaRunakuna
(2001)
Runakuna
(~ 2009)
Santa Krus1.113.5821.614.618Wiyacha29.10835.968
Chuqiyapu789.585887.512Villazón28.04534.787
Altu llaqta647.350949.912Tikipaya26.73230.480
Quchapampa516.683616.943Kamiri26.50533.216
Uru Uru201.230232.114Panti llaqta (Bermejo)26.05932.992
Chuqichaka193.876295.455Tupisa21.70724.842
Tarija135.783204.423Kuwiha20.82043.813
P'utuqsi132.966164.600Llallawa20.06518.340
Sakawa92.581105.105San Inasyu19.40127.657
Montero78.294100.911Warnes17.87226.888
Kimsantin llaqta (Trinidad)75.98794.348San Borja16.89123.664
Killaqullu74.98085.224Villamontes16.11323.732
Yakuywa64.61187.914Qutuqa15.18122.842
Riberalta64.51188.059Wanuni15.10617.172
Qullqapirwa41.63747.430Punata14.74217.336
Wayaramirin33.09537.612Yapakani14.58922.569

Mama llaqta

Puliwyaqa 1825yuq watamantapacha chunka isqunniyuq hatun kamachi riqsin.

Akllanakuspa kamachinakuy 1982 watamanta

Iskay waranqa pichqayuq watapi qhapaq intiraymi killapi Evo Morales Susyalismuman Rikch'arimuy partidumanta Movimiento al Socialismo (MAS) nisqa, huk ñiqin umalliq inrihina Puliwya suyumanta, Puliwya suyu runakunamanta 54 % akllanasqa karqan. Iskay waranqa suqtayuq watapi, qhulla puquy killa iskay chunka iskayniyuq p'unchawmantam Buliwyap umalliqnin kachkan.

Raki pusanakuna

Suti (Kamaqkuna)

Pachakuti inrihina Rikch'arimuy (Movimiento Indígena Pachakuti (MIP)) nisqaqa huk buliwyanu partiduman rikch'akuq inrihina tantanakuymi, 2000 watapi Felipe Quispep kamarisqan.

Saywakuna

Saywakuna
Mama llaqtaPachaMayu / QuchaLlapan
 Arhintina471302773
 Parasil7502.673¹3.423
 Chirisuyu83020850
Parawayi69150741
Piruw513534²1.047
Pacha3.469
Mayu / Qucha3.579
Llapan6.834

1 = 95 km quchakuna
2 = 150 km Titiqaqa qucha.

Musiku

Karu puriy

Buliwya suyuqa ima munay rikukuyniyuq, imaymananiray kawsayniyuq, raymikunayuq, takikunayuq. Kay suyuqa hamuqkunapaq imaymana kawsaykunata kicharin. Kanqan: qaqa siqaykuna, mayupi wamp'upi tuytuykuna, puriykuna, pisqukuna, sallqa kawsay qhawaykunapas, q'uñi unu wayt'aykuna, ñawpa willakuykuna, wasichakuy, ñawpa wasichakuyninkuna qhawaykunapis.

Santa Krus suyupi tarikullantaq Noel Kempff Mercado mamallaqta parki. 2000 watapi UNESCO nisqa Tukuy runakunap qhapaq kaynin rimarirqan. Suqta llaqtaqa Santa Krus suyupi tukuy runakunap qhapaq kaynin kan, Misiones jesuíticas de Bolivia nisqa. Chuqiyapu suyupitaq Titiqaqa qucha Titiqaqa wat'a wan Killawat'a wan, hinaspa Tiwanaku kan. P'utuqsi suyupitaq askha sumaq quchakuna kachi quchakunapas (Uyuni kachi qucha, Pukaqucha, Q'umirqucha, Yuraqqucha, Uru-Uru qucha), hatun urqukuna (Aqutanku, Likankawur, Lipis, Uturunku) hinaspapis ch'in pacha tarikullantaq. Chuqichaka llaqtapitaq ima munay ñawpa wasikuna kan. Quchapampa suyutaq unay pacha mawk'a Inkallaqta llaqtayuq, askha sumaq quchakunapas.

Buliwya suyupi tarikuq kaqkuna:


Yachay tarpuy

Raymikuna

Tusuykuna

Caporales, Diablada, Cueca, Llamerada, Macheteros, Morenada, Saya, Suri Sikuri, Takirari, Tobas

Simi kapchiy

Qillqaqkuna:

  • Juan Claudio Lechín
  • Asunta Limpias de Parada
  • Carlos Medinaceli
  • Jaime Mendoza
  • Víctor Montoya
  • Gabriel René Moreno
  • María Josefa Mujia
  • Fausto Reinaga
  • Gustavo Navarro
  • Gustavo Adolfo Otero

Kapchiy

  • Llimpiqkuna / Kapchqiqkuna: Melchor Pérez de Holguín, Marina Núñez del Prado

Taki kapchiy

Rikchakuna

Yachachiy

Llaqta taki

Kaypipas qhaway

Pukyukuna

Hawa t'inkikuna


 Qullasuyu
Uma Llaqta · Chuqichaka
Allpa saywachi: Llaqtakuna · Pulitika rakiy · Urqukuna · Quchakuna · Mayukuna · Wat'akuna · Amachasqa sallqa suyukuna
Buliwyapi rimaykuna · Buliwyap umalliqnin · Buliwyap llaqta takin · Punku p'anqa: Buliwya
Suyukuna (Buliwya)
 Beni ·  Chuqichaka ·  Chuqiyapu ·  Pando ·  P'utuqsi · ·  Quchapampa ·  Santa Krus ·  Tarija ·  Uru Uru
Buliwyapi amachasqa sallqa suyukuna
Mamallaqta parkikuna: Amboró · Awarawi · Carrasco · Isiboro Secure · Iñao · Kaa Iya · Madidi · Noel Kempff Mercado · Qutapata · Sajama · San Matías · Tunari · Turu Turu · Utukis
Mamallaqta risirwakuna: Eduardo Abaroa · Manuripi-Heath Amarumayu · Tarikiya
Risirwakuna: Apulupampa · Beni · Palmar · Pilón Lajas · Sama urqukuna · Tukawaka · Ulla Ulla
Ramsar k'itikuna: Kunsipsyun qucha · Pantanal · Pukaqucha · Puwpu qucha · San José · Titiqaqa qucha · Uru-Uru qucha
Buliwya suyupi runa llaqtakuna
Antikuna, Qullaw: Aymara runa · Chipaya runa · Qhichwa runa · Uru runa
Amarumayu sach'a-sach'a suyu: Aphru-buliwiyanu · Araona · Ayoreo · Baure · Kanichana · Kawiña · Kayuwawa · Chaqubu · Chiman · Chikitus · Ese'eqha · Warasuqwe · Warayu · Itonama · Huwakinyanu · Leqos · Machineri · Maropa · Moré · Moseten · Mowima · Musu · Yura (Nawa) · Pakawara · Siryono · Takana · Toromona · Yaminawa · Yuki · Yurakari
Hatun Chaku: Tapiete runa · Waraniyi runa (Chiriwanu, Simba) · Weenhayek runa
Hukkuna indihina runa llaqtakuna: Qumlik
Mawk'a runa llaqtakuna: Inka
Urin Awya Yalapi mama llaqtam
 Arhintina ·  Parasil ·  Qullasuyu ·  Chirisuyu ·  Ikwayur ·  Kulunsuyu ·  Parawayi · Piruw ·  Surinam ·  Uruwayi ·  Wayana ·  Winisuyla · Ransis Wayana (  Ransiya ) · Malwina wat'akuna
"https:https://www.search.com.vn/wiki/index.php?lang=qu&q=Wuliwya&oldid=676213" p'anqamanta chaskisqa (Wikipedia, Qhichwa / Quechua)