හයිඩ්‍රජන්
හයිඩ්‍රජන් වූකලී අවර්ණ ගන්ධයකින් හා රසයකින් තොර වායුවකි. එය විෂක් නොවන මුත් ස්වසනයට ආධාර නොවේ. එය දන්නා අඩුම ඝනත්වයකින් යුත් පදාර්ථයයි. සම්මත තත්ත්ව වලදි ඝනත්වය ලිටරයකට ග්‍රැම් 0.08999 ක් පමණ වේ. සෙල්සියස් අංශක -259.2 ක තපාංකයක්ද -259.2 එය සුදු ස්ඵටිකරූපි ඝනයක් ලෙස මිදෙයි.
| |||||||||||||||||||||||||
| මුහුණුවර | |||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| අවර්ණ වායුවක් සහිතව එහි ප්ලාස්ම විතයෙහි දම්පැහැති දීප්තියක් ඇත  හයිඩ්‍රජන්වල වර්ණාවලී රේඛා | |||||||||||||||||||||||||
| ප්‍රධාන ගුණ | |||||||||||||||||||||||||
| නම, සංකේතය, ක්‍රමාංකය | හයිඩ්‍රජන්, H, 1 | ||||||||||||||||||||||||
| උච්චාරණය | /ˈhaɪdrɵdʒ | ||||||||||||||||||||||||
| මූලද්‍රව්‍ය කාණ්ඩය | nonmetal | ||||||||||||||||||||||||
| කාණ්ඩය, ආවර්තය, ගොනුව | 1, 1, s | ||||||||||||||||||||||||
| සාපේක්ෂ පරමාණුක ස්කන්ධය | 1.00794(7) g·mol−1 | ||||||||||||||||||||||||
| ඉලෙක්ට්‍රෝන වින්‍යාසය | 1s1 | ||||||||||||||||||||||||
| කවච වල ඇති ඉලෙක්ට්‍රෝන සංඛ්‍යාව | 1 | ||||||||||||||||||||||||
| ද්‍රව්‍යමය ගුණ | |||||||||||||||||||||||||
| වර්ණය | colorless | ||||||||||||||||||||||||
| අවධිය | gas | ||||||||||||||||||||||||
| ඝනත්වය | (0 °C, 101.325 kPa) 0.08988 g/L | ||||||||||||||||||||||||
| ද්‍රවාංකයේ දී ද්‍රව ඝනත්වය | 0.07 (0.0763 solid)[2] g·cm−3 | ||||||||||||||||||||||||
| ද්‍රවාංකය | 14.01 K, -259.14 °C, -434.45 °F | ||||||||||||||||||||||||
| තාපාංකය | 20.28 K, -252.87 °C, -423.17 °F | ||||||||||||||||||||||||
| ත්‍රික ලක්ෂ්‍යය | 13.8033 K (-259°C), 7.042 kPa | ||||||||||||||||||||||||
| අවධි ලක්ෂ්‍යය | 32.97 K, 1.293 MPa | ||||||||||||||||||||||||
| විලයන එන්තැල්පිය | (H2) 0.117 kJ·mol−1 | ||||||||||||||||||||||||
| වාෂ්පීභවන එන්තැල්පිය | (H2) 0.904 kJ·mol−1 | ||||||||||||||||||||||||
| විශිෂ්ට තාප ධාරිතාව | (25 °C) (H2) 28.836 J·mol−1·K−1 | ||||||||||||||||||||||||
| වාෂ්ප පීඩනය | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
| පරමාණුක ගුණ | |||||||||||||||||||||||||
| ඔක්සිකරණ අංකය | 1, -1 (amphoteric oxide) | ||||||||||||||||||||||||
| විද්‍යුත් ඍණතාව | 2.20 (පෝලිං පරිමාණයෙන්) | ||||||||||||||||||||||||
| අයනීකරණ ශක්ති | 1st: 1312.0 kJ·mol−1 | ||||||||||||||||||||||||
| සහසංයුජ අරය | 31±5 pm | ||||||||||||||||||||||||
| වැන්ඩ වාල්ස් අරය | 120 pm | ||||||||||||||||||||||||
| ප්‍රකීර්ණක | |||||||||||||||||||||||||
| ස්එටික ආකෘතිය | hexagonal | ||||||||||||||||||||||||
| චුම්බකත්වය | diamagnetic[3] | ||||||||||||||||||||||||
| තාප සන්නායකතාව | (300 K) 0.1805 W·m−1·K−1 | ||||||||||||||||||||||||
| ධ්වනි වේගය | (gas, 27 °C) 1310 m/s | ||||||||||||||||||||||||
| CAS ලේඛනගත අංකය | 1333-74-0 | ||||||||||||||||||||||||
| ඉතාමත් ස්ථායී සමස්ථානික | |||||||||||||||||||||||||
| ප්‍රධාන ලිපිය: හයිඩ්‍රජන් වල සමස්ථානික | |||||||||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||||||||
කෙටි කරුණු
හයිඩ්‍රජන් වයුගෝලයේ සාමාන්‍ය සංයුතිය අනුව ඉතා කුඩා ප්‍රතිශතයක් පවතින වායුවකි. මෙය සැහැල්ලුතම වායුවවේ. සාමාන්‍ය වාතයට වඩා ඝනත්වයෙන් අඩුයි. මෙහි සාපේක්ෂ අංකය ස්කන්ධය දෙක (2) වේ. දානය කළ හැකි වායුවකි. ජලය සුළු වශයෙන් දියවන වායුවක් වේ. අවර්ණයි (පැහැයක් නැත). ගන්ධයක් ද නැත.
ඉතිහාසය
1671 දී රොබට් බොයිල් යකඩ ගොනු කිරීම සහ තනුක අම්ල අතර ප්‍රතික්‍රියාව සොයාගෙන විස්තර කළ අතර එමඟින් හයිඩ්‍රජන් වායුව නිපදවනු ලැබේ. 1766 දී හෙන්රි කැවෙන්ඩිෂ් හයිඩ්‍රජන් වායුව විවික්ත ද්‍රව්‍යයක් ලෙස හඳුනාගත්තේ ලෝහ-අම්ල ප්‍රතික්‍රියාවකින් වායුව “ගිනි අවුලුවන වාතය” ලෙස නම් කිරීමෙනි. "ගිනි අවුලුවන වාතය" ඇත්ත වශයෙන්ම "ෆ්ලොජිස්ටන්" යන උපකල්පිත ද්‍රව්‍යයට සමාන බව ඔහු අනුමාන කළ අතර 1781 දී වායුව දහනය කිරීමේදී ජලය නිපදවන බව තවදුරටත් සොයා ගත්තේය. මූලද්‍රව්‍යයක් ලෙස හයිඩ්‍රජන් සොයා ගැනීම සම්බන්ධයෙන් ඔහුට සාමාන්‍යයෙන් ගෞරවය හිමි වේ. 1783 දී ඇන්ටොයින් ලැවොසියර් විසින් මූලද්‍රව්‍යයට හයිඩ්‍රජන් යන නම ලබා දෙන ලදි (ග්‍රීක ὑδρο- හයිඩ්‍රෝ යන්නෙහි අර්ථය “ජලය” සහ “ජාන” යන්නෙහි අර්ථය “මැවුම්කරු” යන්නයි) ඔහු සහ ලැප්ලේස් විසින් කැවෙන්ඩිෂ් විසින් හයිඩ්‍රජන් දහනය කරන විට ජලය නිපදවන බව සොයා ගන්නා ලදී. [5]
ඇන්ටොයින්-ලෝරන්ට් ඩි ලැවොසියර්ලැවොසියර් මහා සංරක්ෂණය පිළිබඳ සිය අත්හදා බැලීම් සඳහා හයිඩ්‍රජන් නිපදවූයේ ගින්නකින් රත් වූ තාපදීප්ත යකඩ නළයක් හරහා ලෝහමය යකඩ සමඟ වාෂ්ප ප්‍රවාහයක් ප්‍රතික්‍රියා කිරීමෙනි. ඉහළ උෂ්ණත්වයේ ඇති ජල ප්‍රෝටෝන මගින් යකඩ නිර්වායු ඔක්සිකරණය කිරීම පහත ප්‍රතික්‍රියා සමූහය මඟින් ක්‍රමානුකූලව නිරූපණය කළ හැකිය:
Fe + H2O → FeO + H2
2 Fe + 3 H2O → Fe2O3 + 3 H23 Fe + 4 H2O → Fe3O4 + 4 H2සර්කෝනියම් වැනි බොහෝ ලෝහ හයිඩ්‍රජන් නිපදවීමට තුඩු දෙන ජලය සමඟ සමාන ප්‍රතික්‍රියාවක් සිදු කරයි.
පුනර්ජනනීය සිසිලනය සහ ඔහුගේ නව නිපැයුම වන රික්තක නළය භාවිතා කරමින් 1898 දී ජේම්ස් දේවර් විසින් හයිඩ්‍රජන් ප්‍රථම වරට ද්‍රවකරණය කරන ලදී. ඔහු ඊළඟ වසරේදී hydrogen හෙවත් හයිඩ්‍රජන් නිපදවීය. 1931 දෙසැම්බරයේ හැරල්ඩ් යූරි විසින් ඩියුටීරියම් සොයා ගන්නා ලද අතර 1934 දී අර්නස්ට් රදෆර්ඩ්, මාක් ඔලිෆන්ට් සහ පෝල් හාර්ටෙක් විසින් ට්‍රිටියම් සකස් කරන ලදී. සාමාන්‍ය හයිඩ්‍රජන් වෙනුවට ඩියුටීරියම් වලින් සමන්විත අධික ජලය 1932 දී යුරේගේ කණ්ඩායම විසින් සොයා ගන්නා ලදී. 1806 දී ෆ්‍රැන්කොයිස් අයිසැක් ඩි රිවාස් විසින් පළමු ද රිවස් එන්ජිම හයිඩ්‍රජන් හා ඔක්සිජන් මිශ්‍රණයකින් බල ගැන්වෙන අභ්‍යන්තර දහන එන්ජිම නිපදවන ලදී. එඩ්වඩ් ඩැනියෙල් ක්ලාක් විසින් 1819 දී හයිඩ්‍රජන් ගෑස් පුපුරායාම සොයා ගන්නා ලදී.
පළමු හයිඩ්‍රජන් පිරවූ බැලූනය 1783 දී ජැක් චාල්ස් විසින් සොයා ගන්නා ලදී. [5] හෙන්රි ගිෆාර්ඩ් විසින් 1852 දී පළමු හයිඩ්‍රජන් එසවූ ගුවන් යානය සොයා ගැනීමෙන් පසුව හයිඩ්‍රජන් විසින් පළමු විශ්වාසදායක ගුවන් ගමන් සඳහා සෝපානය සපයන ලදී. ජර්මානු ගණන් කළ ෆර්ඩිනන්ඩ් වොන් සෙප්පලින් හයිඩ්‍රජන් විසින් ඔසවන ලද දෘඩ ගුවන් යානා පිළිබඳ අදහස ප්‍රවර්ධනය කළේය. එහි පළමු ගුවන් ගමන 1900 දී සිදු විය. නිතිපතා නියමිත ගුවන් ගමන් 1910 දී ආරම්භ වූ අතර 1914 අගෝස්තු මාසයේදී පළමුවන ලෝක සංග්‍රාමය ආරම්භ වන විට ඔවුන් බරපතල සිදුවීමකින් තොරව මගීන් 35,000 ක් රැගෙන ගොස් තිබුණි. හයිඩ්‍රජන් ඔසවන ගුවන් යානා යුධ සමයේදී නිරීක්ෂණ වේදිකා සහ බෝම්බ හෙලන ගුවන් යානා ලෙස භාවිතා කරන ලදී.
