ซฺยงหนู

ซฺยงหนู ตามสำเนียงกลาง หรือ เฮงโน้ว ตามสำเนียงฮกเกี้ยน (จีน: 匈奴; พินอิน: Xiōngnú)^[8] เป็นสมาพันธ์ชนเผ่า^[9] ของชนร่อนเร่ที่ข้อมูลจีนสมัยโบราณบันทึกว่าอาศัยอยู่ในบริเวณทุ่งหญ้ายูเรเชียตะวันออกในศตวรรษที่ 3 ถึงปลายคริสต์ศตวรรษที่ 1 มั่วตู๋ฉาน-ยฺหวี ผู้นำสูงสุดในช่วงหลัง 209 ปีก่อนคริสตกาล เป็นผู้สถาปนา จักรวรรดิซฺยงหนู ขึ้น^[10]

ซฺยงหนู
ศตวรรษที่ 3 ก่อนคริสตกาล–คริสต์ศตวรรษที่ 1
-150 กรีก แบกเตรีย พาร์เธีย ซาร์กัต วัฒนธรรม ตาการ์ ชูเลอ อินโด-กรีก SAKAS คอร์กันตัส เยฺว่จือ ซะบะอ์ วัฒนธรรม ออร์โดส จิน วัฒนธรรม อูยุก อูซุน วัฒนธรรม เตียน จักรวรรดิ ซิลูซิด จักรวรรดิ โมริยะ ราชวงศ์ ฮั่น ซฺยงหนู โคตัน ทอเลมี เมโรวี ซาร์เมเชียน อาลัน ◁ ▷ ชาจิ่ง ดินแดนซฺยงหนูในศตวรรษที่ 2 ก่อนคริสตกาล (ก่อนสงครามฮั่น–ซฺยงหนูใน 133 ปีก่อนคริสตกาล – ค.ศ. 89): โดยรวมมองโกเลีย คาซัคสถานตะวันออก คีร์กีซสถานตะวันออก ไซบีเรียใต้ และจีนตอนเหนือบางส่วน เช่น แมนจูเรียตะวันตก, ซินเจียง, มองโกเลียใน และมณฑลกานซู่[1][2][3][4]
เมืองหลวง	หลงเฉิง[5]
ภาษาทั่วไป	ซฺยงหนู
ศาสนา	เชมัน, ลัทธิเทงรี
การปกครอง	สมาพันธรัฐชนเผ่า
ฉาน-ยฺหวี
• 220 - 209 ปีก่อนคริสตกาล	โถวม่าน
• 209 - 174 ปีก่อนคริสตกาล	มั่วตู๋
• 174 - 161 ปีก่อนคริสตกาล	เหล่าช่าง
• ค.ศ. 46	อูต๋าตีโหว
ยุคประวัติศาสตร์	โบราณ
• ก่อตั้ง	ศตวรรษที่ 3 ก่อนคริสตกาล
• สิ้นสุด	คริสต์ศตวรรษที่ 1
ก่อนหน้า ถัดไป วัฒนธรรมหลุมศพแผ่นหิน ชาวตงหู เยฺว่จือ Sakas วัฒนธรรมออร์โดส ราชวงศ์ฮั่น รัฐเซียนเป่ย์ รัฐข่านโหร่วหราน โทแคเรียน รัฐข่านเตอร์กิกที่หนึ่ง

หลังโค่นล้มเยฺว่จือ เจ้าอธิราชกลุ่มก่อนหน้า^[11] ซฺยงหนูจึงมีอำนาจเหนือทุ่งหญ้าในเอเชียตะวันออกซึ่งมีศูนย์กลางอยู่ในที่ราบสูงมองโกเลีย พวกซฺยงหนูยังมีบทบาทในพื้นที่ซึ่งปัจจุบันเป็นส่วนหนึ่งของไซบีเรีย มองโกเลียใน มณฑลกานซู่ และมณฑลซินเจียง ความสัมพันธ์กับราชวงศ์จีนที่ติดกันทางใต้-ตะวันออกนั้นซับซ้อน สลับกันระหว่างช่วงเวลาทั้งสันติภาพ สงคราม และการปราบปรามในช่วงต่าง ๆ ท้ายที่สุดพวกซฺยงหนูพ่ายแพ้ต่อราชวงศ์ฮั่นในความขัดแย้งนานนับศตวรรษ ซึ่งนำไปสู่การแบ่งสมาพันธรัฐออกเป็นสองส่วน และบีบให้เกิดการย้ายถิ่นฐานใหม่ของชาวซฺยงหนูในชายแดนฮั่นจำนวนมาก ในสมัยสิบหกรัฐ พวกซฺยงหนู ซึ่งกลายเป็นหนึ่งใน "ห้าชนเผ่า" ได้ก่อตั้งราชวงศ์ฮั่นจ้าว เป่ย์เหลียง และหูเซี่ยในจีนตอนเหนือ

ความพยายามเชื่อมโยงซฺยงหนูเข้ากับชาว Sakas และซาร์เมเชียน ในบริเวณใกล้เคียง เคยเป็นที่โต้แย้งมาก่อน กระทั่งข้อมูลทางพันธุศาสตร์เชิงโบราณคดียืนยันว่า กลุ่มชนดังกล่าวมีปฏิสัมพันธ์กับซฺยงหนู และยังมีความสัมพันธ์กับชาวฮัน อัตลักษณ์แกนกลางทางชาติพันธุ์ของซฺยงหนูนั้นเป็นแต่สมมติฐานกันไปในหลายทาง เพราะมีศัพท์ภาษาซฺยงหนูเพียงไม่กี่คำหลงเหลืออยู่ในแหล่งข้อมูลภาษาจีน ส่วนใหญ่เป็นตำแหน่งและชื่อบุคคล คำว่า ซฺยงหนู อาจเป็นคำร่วมเชื้อสายกับชื่อของชาว Hun หรือ Huna หรือทั้งสอง^[12][13][14] แม้ว่าจะมีข้อถกเถียงก็ตาม^[15][16] นักวิชาการหลายคนเสนอความเชื่อมโยงอื่น ๆ ในทางภาษาศาสตร์ (ซึ่งทั้งหมดก็เป็นที่โต้แย้ง) ได้แก่ เตอร์กิก,^{[17][18][19][20][21][22]} อิหร่าน,^[23][24][25] มองโกล,^[26] ยูรัล,^[27] เยนีเซย์^{[15][28][29][30]} หรือหลากชาติพันธุ์^[31]