Djeus olimpikes

1896

E 1896, a Atene, les Greks avént stî mwais ki ça soeye les Almands k' åyénxhe li pus di medayes d' ôr. Ety braire "Indjustice, indjustice !"

1900

• E 1900, a Paris, å match di rugbi France-Almagne, gn a des bindes di sopoirteus francès, tchåfés a blanc, ki volnut ataker les djouweus almands. (Mins, pa on côp d' tchance, les Francès wangnèt pa 25/16 çou ki rapåjhe les dismontés.)
• Todi a Paris e 1900 : li 14 di djulete (fiesse nåcionåle francesse), on suprime les sôts e longueur. Li tchampion do monde, Prinstin, èn Amerikin, ni vout nén sôter li londmwin, paski c' est on dimegne, li djoû do Signeur. Èn ôte Amerikin sôte 7 m. 18 et dvént tchampion olimpike. Li prumî est araedjî, et ridogue li vinkeu a côps d' pougns. Les sotneus di tchaeke costé s' apougnèt ossu et c' est ene cabolêye di mouzons.
• Eco todi a Paris e 1900 : li coreu a pîs k' esteut al tiesse do maraton, Dick Grant, fourit ståré en esprès pa on harlake e biciclete, po fé wangnî on Francès, Michel Theato.

1904

A Sint-Louwis e 1908, dins l' maraton, l' Amerikin Fred Lorz, a des ecoidleures. Adon, i s' arestêye, mousse dins ene oto ki l' moenne lon pa dvant. Ça lyi va mî, i s' rimete a cori et intere å stade divant tertos. Cwand l' vraiy wangneus arive, on discalifeye Lorz et on pôk après, on discalifeye ossu li prumî k' arive pask' on lyi a fwait deus côps des pikeures d' on miligrame di sulfate di stricnene et boere do cognak.

1908

A Londe, e 1908, les biestreyes arivèt dins l' ciclisse. Li Francès Schilles a wangnî li coûsse di vitesse mins come les deus omes ont fwait trop lontins do sorplaece, les oficirs royèt d' on côp d' croyon si performance do palmaresse des djeus. Motif : il a metou trop lontins po fé les deus toûs d' pisse.

Dins li finåle do 400 metes, gn aveut troes Amerikins et èn Inglès. Sol pisse i s' fotèt des côps d' keudes, si saetchî på mayot et pa l' coulote et s' bårer l' passaedje. Onk des Amerikins, Carpenter, wangne mins les oficirs fijhèt ricmincî l' coûssse. Les troes Amerikins ni vlèt nén cori. L' Inglès fwait les 400 metes tot seu et wangne li medaye d' ôr.

1912

A Stocom, l' Amerikin Indyin Thorpe est l' grand mwaisse do pintatlon et do decatlon. Mins on-z a stî rcweri k' il aveut djouwé å baskete po des sôs, et ki di ç' fwait la, i n' esteut pus amateur mins professionel. Il a stî discalifyî et dveur rinde ses medayes.

1920

A Anverse, gn årè ene brete inte les Bedjes et les Tchecoslovakes tins do match di fotbale. Les Bedjes moennèt di 2 a 0 cwand Coppée, on djouweus bedje, est coixhî et doet sôrti. L' årbite fote li coixheus tcheke a l' ouxh. Nén contins, les Tchekes cwitèt l' terin.

1924

A Paris, li herleme arive dins li match di rugbi etur les Estazunyins et les Francès ki sont batous di 17 a 3. Nén contins, les rwaitants intrèt sol terén, kischirèt les drapeas amerikins et atakèt les djouweus. Ces-ci si dixhombrèt di rintrer ås vestiaires et constater k' on lzî a hapé leus boûsses.

1928

A Misterdam, li baron d' Coubertin, dins si spitch, continowe di dire k' i n' vout pont d' comeres dins les djeus et ki c' est conte si volté k' on les î a fwait intrer.

1932

A Los Angeles, les margayes ont-st ataké cwand des coreus come Nurmi et Ladoumegue ont stî rfuzés pask' ils avént corou po des sôs.

1936

A Berlin, li scandale arive cwand Hitler cwite li tribune po n' nén serer l' mwin da Jesse Owens, on noer amerikin, k' a wangnî li 100 m., li sôt e longueur eyet li 200 m..

1948

Mågré k' on vleut ki ç' soeye les djeus del påye ritrovowe, après l' guere di 40, on n' aveut priyî ni les Almands ni les Djaponès.

1952

Po-z ahonti les mwaisses des djeus k' avént discwålifyî Nurmi dispoy vint ans po aveur sitî payî po cori, c' est lu k' on-z a fwait intrer avou l' blame olimpike. Il est rçû pa des vivås tocosté.

1968

Martin Luther King et Robert Kennedy avént stî assazinés on pôk divant. Po dnoncî les indjustices eviè les noers amerikins, les deus coreus noers, Smith et Carlos, k’ ont wangnî, montèt sol podiom po rçure leu medaye avou on noer want, des noerès tchåsses et on noer noret d’ tiesse. Et, cwand on djowe l’ ime amerikin, i stindèt leu bresse et l’ pougn avou l’ noer want, tot baxhant l’ tiesse po n’ nén rwaitî li drapea ki monte å mastea.

1972

A Munixh e 1972, les basketeus amerikins, batous pås Rûsses pa 51 a 50, ni passèt nén al ceremoneye di cloyaedje.

1976

Les djeus olimpikes d' esté di 1976 (a Monreyal) sont boycotés pa dijh-ût payis d' Afrike : Edjipe, Gana, Kenia, Nidjeria, Soudan, Libeye, Ouganda, Tchad, evnd. Ces payis la n' vlèt nén rescontrer li Nouve Zelande k' a stî djouwer å rugbi e-n Afrike do Sud dou çki l' Aparteid est mwaisse.

1980

Des grands payis ont boycoté les djeus d' Moscou paski l' URSS a moussî e l' Afganistan. Les USA et l' Almagne di l' Ouwess n' î ont nin stî. Çou k' a fwait araedjî les atletes di leu payis ki s' ont etrinné cwatre ans å long po rén.^[1]

• E. Pècheur, "Djeus olimpikes : des margayes, dispoy li cminçmint", Li Rantoele (gazete) l° 46, esté 2008 et l° 47, waeyén-tins 2008.