Olympische Speule
Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Mestreechs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.
De Olympische Speule zien e prestizjeus veerjaorleks sportevenemint woebij e groet aontal sporte door deilnummers vaan euver de ganse wereld gedoon weurt. 't Gief Olympische Zomerspeule en Olympische Winterspeule. De Olympische Speule zien geïnspireerd op de gelieknaomege speule oet de Aajdheid, die in de plaots Olympia (Griekeland) t'r ier vaan Zeus gehawwe woorte, ouch um de veer jaor, tot 't verpliechstèlle vaan 't christendom door Theodosius de Groete in 393 'n ind aon de Speule maakde.
Oontstoon vaan de modern Speule
In d'n tied vaan 't classicisme woorte hei en dao, veural in Groet-Brittannië en Frankriek, sporteveneminte georganiseerd die de naom Olymische Speule mètkraoge. Die waore evels veural veur 't plezeer en hadde gein ideologische gedachte. Wie in de negentiende iew de reste vaan Olympia bloetgelag woorte en oonder bestumde laoge vaan de bevolking e soort idealisme ziech verspreide, kaom de Fransoos Pierre de Coubertin op 't idee de Speule te doen herleve. Dit idee had ouch 'ne nationalistische component: heer wouw de Franse soldaote fitter en sportiever make, zoetot ze in 'nen oorlog wie de Frans-Prusischen Oorlog (1870) neet mie zoe gemekelek zouwe verlere. In 1890 evels kraog 'r loch vaan de Britse Wenlock Olympian Society, die 't ideaal vaan de Speule te herleve hoeg in 't veendel had stoon. Daodoor geïnspireerd begós heer de speule veur te bereie, en in 1896 woorte veur 't iers nui, internationaol speule gehawwe, in Athene. 245 sportlui vaan 15 len dege mèt.
De Speule door de jaore heer
Vaan 15 naom 't aontal deilnummende len touw tot mie es 200; daobij e paar aofhenkeleke gebeedsdeile mètgerekend. 't Aontal sporte naom ouch sterk touw, wie 't aontal sporters (mie es 10.000 bij de zomerspeule). Es e land de Speule maag organisere gief dit dat land hendeg väöl prestiesj, en dao weurt daan ouch hel um gestreje. Sinds 1924 weure ouch Olympische Winterspeule gehawwe; sinds 1994 gebäört dat in 't jaor midde tösse twie Zomerspeule in.
In de Aajdheid móste bij de Olympische Speule alle Griekse poleis (stadstaote) de waopes laote ligke; wee dees wapestèlstand euvertrooj mós 'n boete betaole. In de modernen tied bleek dat evels ieder andersum: In de Wereldoorlogsjaore 1916, 1940 en 1944 woorte de Speule neet gehawwe. Ouch zien de Speule 't doel gewees vaan terrorisme (in 1972 in München), vaan politiek (in 1936 in Berlien, oonder Adolf Hitler) en vaan e groet aontal boycots. De Speule vaan 2020 woorte um de COVID-19-pandemie vaan dat jaor oetgestèld tot 2021.
De Olympische Speule zien eine kier in 't Belsj gehawwe (Antwerpe, 1920) en eine kier in Nederland (Amsterdam, 1928).
Lies vaan Olympische Speule
Records aon deilnummende len, deilnummende atlete en aontal medajel-eveneminte zien vet gezat.
Zomerspeule
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Winterspeule
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Opmerking: Neet edere sport dee debuteerde in e bepaold jaor is sindsdeen (oonaofgebroke) oonderdeil vaan 't program gebleve.
Olympische symbole
In de ruwien vaan Olympia voont me e symbool vaan vief ring die inein griepe. Dit woort in 1913 tot 't modern logo verwèrk, en in 1914 door 't IOC aongenome. In 1920, op de Speule vaan Antwerpe, waor 't veur 't iers te zien.
De opening en sleting vaan de Speule zien ganse shows en ceremonies. Bekind zien de parade vaan de atlete en veural 't oontsteke vaan 't Olympisch Vuur. Dit weurt altied in Olympia mèt 'ne zonnespiegel aongestoke en daan weurt de fakkel nao de plaots vaan de speule gebrach. Mèt dee fakkel oontstik me daan 'ne zuil, woe-in 't vuur blijf branne tot 't bij de sleting weer gedouf weurt.
't Olympisch Vuur woort veur 't iers gebruuk bij de Speule in Amsterdam. 't Woort neet oontstoke door 'ne sporter, mer door 'ne medewèrker vaan 't gaasbedrief.
Neveprojekte
Sinds 1960 weure de Paralympics gehawwe, Olympische speule speciaol veur gehandicapde. Al sinds 1924 bestoon de Deaflympics (veur douf lui); ouch gief 't de Special Olympics veur geistelek gehandicapde lui.