Moskuko metroa

Iraultzaren aurreko proiektuak

Moskun metroa eraikitzeko lehendabiziko asmoak Errusiako Inperioaren garaikoak dira. 1875. urtean, Kurski tren geltokitik Lubianskaia eta Trubnaia plazetan zehar Maryina Rostxarainoko lerro bat jartzeko ideia agertu zen. Garai hartan eragin handia zuen Eliza Ortodoxoak proiektuaren aurka egin zuela esaten zen^[5] ("Jainkoaren irudi eta antzera sortutako gizakiak bere burua umiliatzen du infernura jaitsiz")^[6], baina arrazoi ofiziala garraio mota honen desegokitasun ekonomikoa zen^[5].

1898an, Grigori Dubelir San Petersburgoko Burdinbide Ingeniarien Institutuko lizentziatuak Moskuko metroaren eraikuntzari buruzko gradu amaierako lana garatu eta defendatu zuen. Lanaren originaltasunagatik eta garapenen perfekzioagatik, sari berezi bat eman zioten^[7].

1902an, Piotr Balinski eta Evgeni Knorre ingeniariek 155 milioi errubloko kostua zuen proiektu bat proposatu zuten^[8], baina udalak baztertu egin zuen, ogasunari irabazien zati garrantzitsu bat tranbiak ekarri baitzuen^[9].

1902an bertan, A. Antonovitx, N. Golinevitx eta N. Dmitriev trenbide ingeniariek Moskuko hiriko trenbiderako proiektua garatu zuten. Knorre eta Balinskiren proiektuak ez bezala, bai lurpeko eta bai lur gaineko lerroak zituen^[10].

1913an, Moskuko Udalak hiru diametroz osatutako lurpeko trenbide baten proiektua garatu zuen^[11].

1916ko M. Polivanov ingeniariaren proiektuaren arabera, lurpeko hiru diametroko tunelak trenbide nagusien bideekin konektatzen ziren^[7].

Moskuko metroaren eraikuntza

Lehen Mundu Gerrak plangintza haiek eten zituen, Urriko Iraultza eta Errusiako Gerra Zibilarekin batera. SESBeko Alderdi Komunistak 1931ko ekainean erabaki zuen metroaren eraikitzea eta Lazar Kaganovitxek egin zituen lehendabiziko diseinuak. Horregatik, metroak haren izena eraman zuen, 1955. urtera arte (Metropoliten imeni L.M. Kaganovitxa), eta horren ondoren Vladimir Leninen omenez jarri zioten izena (Metropoliten imeni V.I. Lenina)^[12].

Lehendabiziko lerroa 1935eko maiatzaren 15ean ireki zen, goizeko 7etan, Sokolniki eta Park Kulturi geltokien artean^[13]. Smolenskaia geltokira zuzendutako adar bat zuen, eta 1937ko apirilean Kievskaia geltokira luzatu zen^[14]. Une hartan Moskova ibaia zeharkatzen zuen zubi batetik. Bigarren Mundu Gerra baino lehen beste lerro bi ireki ziren. 1938an Arbatskaia lerroa Kurskaia geltokira luzatu zen (egungo Arbatsko-Pokrovskaia geltokira – urdin ilun koloreko lerroa). 1938ko irailean, berriz, Gorkovsko-Zamoskvoretsakaia lerroa ireki zen, Sokol eta Plostxad Sverdlova (gaur egun Teatralnaia) bitartean^[14].

Moskuko metroaren hirugarren plangintzak atzeratu egin ziren Bigarren Mundu Gerraren garaian^[14]. Metroaren bi atal abian jarri ziren Teatralnaia-Avtozavodskaia (hiru geltoki guztira, tunel baten bitartez Mosku ibaia zeharkatuta) eta Kurskaia-Izmailovski Park (4 geltoki). Moskuko setioaren garaian, 1941eko udazken eta neguan, aire-erasoen babesleku gisa erabili ziren geltokiak, eta Ministroen kontseiluak Maiakovskaia geltokira eraman zituen beren bulegoak. Stalinek hitzaldiak eman zituen publikoki hainbat alditan. Txistyje Prudy geltokia harresiztatu, eta Aire Defentsa bertan egokitu zen. Gerraren ondoren, metroko laugarren eraikitze fasea hasi zen.

Gerra Hotzaren garaian, Arbatskaia (gaur egun Arbatsako-Pokrovskaia) lerroa eraiki zen. Bertako geltokiak oso sakonak dira, babesleku gisa erabili nahi baitziren gerra nuklear bat hasiko balitz^[14].

Moskuko metroa SESBen desagerpenaren ostean

2009ko abenduaren 26an, Miakinino geltokia ireki zen^[15], Moskuko oblastan dagoen Moskuko metroko lehen geltokia^[16].

2010eko maiatzaren 15ean, metroaren 75. urteurrenaren harira, irekiera-datak eta arkitektoen izenak markatzen duten oroigarrizko plakak jarri ziren geltoki guztietan (garai hartan 180 zeuden)^[17].

2014ko abenduaren 2an, doako Wi-Fi eskuragarri egin zen Moskuko metroko lerro eta geltoki guztietan^[18].

2015eko irailaren 21an, Kotelniki geltokia ireki zen. Moskun eta beste bi herritan (Kotelnikin eta Lubertsyn) irteerak dituen Moskuko metroko geltoki bakarra da^[2].

2021. urte hasieran, emakumezko gidariak kontratatu ziren lehen aldiz. Sobietar garaitik, gizonezkoek bakarrik gidatzen zituzten metroko trenak. Lanbide hori Errusiako gobernuak sortutako emakumeen osasunerako kaltegarritzat jotzen diren lanbideen zerrendan zegoen^[19].

Moskuko metroa 438,6 km luze da lerro guztien luzera batuta. 14 lerro eta 250 geltoki ditu guztira, eta astegun buruzuri batean 8 milioitik gora bidaiari mugitzen ditu batetik bestera. Hala ere, bidaiarien zirkulazioa lasaiagoa da asteburuetan. Moskuko metroa Errusiako federazioaren menpeko enpresa da. Geltokien arteko batez besteko distantzia 1800 metrokoa da: laburrena Delovoi Tsentr eta Mezhdunarodnaia geltokien artekoa da (502 m) eta luzeena, berriz, Krylatskoie eta Strogino geltokien artekoa (6,627 m). Distantzia luzeei esker 41,55 km/h abiadura hartzen dute trenek batez beste.

Moskuko metroaren hasierako eraikitze lanetan 155 m-ko geltokiak diseinatu ziren, 8 bagoi gelditzeko adina leku egon zedin. Salbuespen bakarrak Filiovskaia lerroan daude, Delovoi Tsentr, Mezhdunarodnaia, Studentxeskaia, Kutuzovskaia, Fili, Bagrationovskaia, Filiovski Park eta Pionerskaia geltokietan zehazki, seina bagoi sartzen baitira bertako geltokietan. Hain zuzen ere, lerro horretako Filiovskaia geltokia ezaugarri hori betetzen ez duen bakarra da.

, , , eta lerroek zortzi bagoirekin hornitutako trenak erabiltzen dituzte; , eta lerroetan, aldiz, zazpi bagoirekin osatutako trenak daude. Azkenik, , eta lerroetan, sei bagoikoak erabiltzen dira. Bagoi guztiak 19,6 metro luze dira, eta launa ate dituzte alde bietan^[20].

Moskukoak sobietarrak izandako hainbat hiritako metroen antz handia du. Hau da, San Petersburgo, Minsk, Kiev, edota Budapest, Sofia eta Varsovia hiriko metroen antzekoa da.

Moskuko metroa mugikortasun mugatua duten pertsonentzako egokitzapena lantzen ari da. Entzumen-urritasuna duten bidaiarientzat informazio-seinaleak eta piktogramak ditu. Itsuak orientatzeko erosotasunerako, geltokietako iragarkiak gizonezkoen eta emakumezkoen ahotsez egiten dira (gizonezkoen ahotsa hirigunerantz mugitzean, eta emakumezkoena kontrako noranzkoan). Geltoki askok gurpil-aulkirako sarbidea dute^[21]. Metroak Bidaiarien Mugikortasun Zentro bat du, desgaitasuna dutenekin, adinekoekin eta haur txikiak dituzten gurasoekin doako lan egiten duena^[22].

Moskuko metroa 05:25ean irekitzen da eta 01:00etan ixten da. Irekitze ordu zehatza geltoki desberdinetan aldatzen da lehen trenaren etorreraren arabera, baina geltoki guztietako sarrerak eta transferentzia-korridoreak aldi berean ixten dira^[23].

Atentatuak

Moskuko metroaren historiako lehen atentatua 1977ko urtarrilaren 8an gertatu zen^[24]. Izmailovskaia eta Pervomaiskaia geltokien artean zihoan tren batean lehergailu bat piztu zen. Ezkutuan izan den auzitegiaren epaiaren ostean, akusatuak fusilatu zituzten^[25].

Bigarren atentatua 1996ko ekainaren 11n gertatu zen Tulskaia eta Nagatinskaia geltokien artean. Leherketak 4 pertsona hil zituen. Krimen hau oraindik argitu gabe dago^[25].

2000ko abuztuaren 8an, Puxkinskaia geltokiko lurpeko pasabidean izandako leherketak 13 pertsona hil zituen^[25].

2004ko otsailaren 6an, Avtozavodskaia eta Paveletskaia geltokien artean leherketa bat geratu zen. Terrorista batek leherketa-suizida gauzatu zuen eta 41 pertsona hil zituen^[25].

2004ko abuztuaren 31n, beste atentatu bat gertatu zen Rizhskaia geltokiaren atarian. Terrorista batek bere burua leherrarazi zuen. 10 pertsona hil ziren^[26].

2010eko martxoaren 29ko goizean bi atentatu gertatu ziren Moskuko metroan. Lehena 07:56an izan zen Lubianka geltokian^[27], eta bigarrena 08:39an Park Kultury geltokian. Bi emakume terroristek leherketa-suizidak gauzatu zituzten^[28].

Kaleko txakurrak

1990eko hamarkadaren amaieran hasita, kaleko animalien esterilizazio programa bat abiarazi zenean, metro geltokietan eta kale azpiko pasabideetan kaleko txakurrak bizi ziren. Horrek gatazkak eragiten zituen. Esaterako, 2001ean, Mendeleevskaia geltokian, arraza-txakur baten jabeak Maltxik izeneko kaleko txakur bat hil zuen, eta horrek eztabaida gogorrak eragin zituen. Geroago, Okhotny Riad geltokian, pertsona ezezagun batek kaleko txakur bat bultzatu zuen iristen zen tren baten gurpilen azpira eta bizkarrezurra mindu zion^[29]. 2008an, Errusiako Ekologia eta Eboluzio Institutuaren arabera, egunero 500 kaleko txakur inguru zeuden metroan^[30]. 2009an, Moskuko hiriko agintariek txakurrak udal aterpetxeetan jartzeari ekin zioten, kaleko animaliak metroko instalazioetatik kentzen hasi ziren^[31].

2007ko otsailaren 17an Mendeleevskaia geltokian, "Sinpatia" eskultura inauguratu zen Maltxik txakurraren oroimenean^[32].

Moskuko metroaren lehen logotipoa 1935ean jarri zen martxan. M letra larria zen МЕТРО (Metro) testuarekin parekatuta. Ez dago logotipoaren egileari buruzko informazio zehatzik, beraz, sarritan Samuil Kravets eta Ivan Taranov lehen geltokietako arkitektoei egozten zaie^[33]. Gaur egun, gutxienez hamar aldaera ezberdinekin, Moskuko metroak oraindik ez du onartutako logotiporik. 2013ko urrian saiakera egin zen nazio mailan marka-irudi lehiaketa bat abiarazteko, eta iragarpenaren ondoren hainbat orduz itxi zen. Antzeko lehiaketak, DesignContest diseinu enpresak urte hartan independenteki antolatutakoak, emaitza hobeak eman zituen, nahiz eta metroko arduradunek ez zuten ofizialki onartu^[34][35].

Moskuko metroaren lerroek ezaugarriok dituzte:

Izena	Aurreko izenak	Kolorea	Izen errusiarra	Irekitze urtea	Azken luzapenak	Luzera	Geltokiak	Amaiera-geltokiak	Bagoi kopurua
Sokolnitxeskaia	Kirovski radius (1950eko hamarkadara arte)[36], Kirovsko-Frunzenskaia (1990 baino lehen)[37]		Сокольническая	1935	2019	26.1 km[38]	26[38]	Bulvar Rokossovskogo eta Kommunarka	553[38]
Zamoskvoretskaia	Gorkovsko-Zamoskvoretskaia (1990 baino lehen)[37]		Замоскворецкая	1938	2018	42.8 km[38]	24[38]	Khovrino eta Alma-Atinskaia	744[38]
Arbatsko-Pokrovskaia			Арбатско-Покровская	1938	2012	45.1 km[38]	22[38]	Piatnitskoie xosse eta Stxiolkovskaia	375[38]
Filiovskaia	Arbatsko-Filiovskaia (1971 baino lehen)[39]		Филёвская	1958	2006	14.9 km[38]	13[38]	Aleksandrovski sad; Kuntsevskaia (4), Mezhdunarodnaia (4A)	132[38]
Koltsevaia[oh 1]			Кольцевая	1950	1954	19.4 km[38]	12[38]	ez dago	231[38]
Kaluzhsko-Rizhskaia			Калужско-Рижская	1958	1990	37.8 km[38]	24[38]	Medvedkovo eta Novoiasenevskaia	616[38]
Tagansko-Krasnopresnenskaia	Zhdanovsko-Krasnopresnenskaia (1989 baino lehen)[40]		Таганско-Краснопресненская	1966	2015	42.2 km[38]	23[38]	Planernaia eta Kotelniki	616[38]
Kalininskaia			Калининская	1979	2012	16.3 km[38]	8[38]	Tretiakovskaia eta Novokosino	224[38]
Solntsevskaia			Солнцевская	2014	2023	24.9 km[38]	12[38]	Aeroport Vnukovo eta Delovoi Tsentr	240[38]
Serpukhovsko-Timirjazevskaia	Serpukhovskaia (1991 baino lehen)[41]		Серпуховско-Тимирязевская	1983	2002	41.2 km[38]	25[38]	Altufievo eta Bulvar Dmitria Donskogo	640[38]
Liublinsko-Dmitrovskaia	Liublinskaia (2007 baino lehen)[42]		Люблинско-Дмитровская	1995	2023	38.3 km[38]	26[38]	Fiztekh eta Ziablikovo	592[38]
Bolxaia koltsevaia[oh 2]			Большая кольцевая	2018	2023	34.5 km[38]	18[38]	ez dago	288[38]
Butovskaia			Бутовская	2003	2014	10.0 km[38]	7[38]	Bitsevski park eta Buninskaia alleia	54[38]
Monorels[oh 3]			Монорельс	2004	2004	4.7 km[38]	6[38]	Timiriazevskaia eta Ulitsa Sergeia Eizenxteina	4[38]
Moskovskoe tsentralnoie koltso[oh 4]			Московское центральное кольцо	2016	2016	54.0 km[38]	31[38]	ez dago	255[38]
Nekrasovskaia			Некрасовская	2019	2020	25.3 km[38]	11[38]	Nizhegorodskaia eta Nekrasovka	184[38]
Guztira:						438.6 km	250		5564

Gaur egun, Moskuko metroa 20 biltegi elektrikoek hornitzen dute.

• Metro-2
• 2010eko Moskuko metroko atentatua
• Moskuko metroko istripua

• Webgune ofiziala (Ingelesez) (Errusieraz)
• Moskuko metroko argazki galeria (Ingelesez)