Nurenbergeko epaiketak

Historian aurrekaririk ez zegoenez, epaimahaiaren zilegitasuna hasiera-hasieratik zalantzan egon zen arren, delituen tipifikaziorako egin ziren lanak eta auzia garatzeko prozedurek aurrerantzean Zuzenbide internazionalaren garapenerako balio izan dute. Horrela, ordura arte tipifikatuta ez zeuden delituei buruzko kontzeptuak zehaztu ziren: hala nola, gizateriaren aurkako krimena. Nazioarteko zuzenbidearen ikuspegia ere aldatu zen —estatuen arteko erlazioetan oinarrituta zegoen—, baina ez gizabanakoen eskubide eta betebeharretan.

Churchill "garbiketa" azkarraren aldekoa zen: goi mailako ofizialak identifikatu eta gehienez sei orduko epean fusilatu. Hasieran Rooseveltek britainiarraren proposamena onartu zuen, baina AEBetako gobernuko gainerako kideek ezezkoa eman zioten. Sobietarrek Hirugarren Reicharen izaera kriminala agerian utziko zuen epaiketa nahi zuten eta 1945eko apirilean Roosevelten ondorengo Harry Truman ere horren alde lerratu zen. Azkenik, maiatzean, britainiarrek nazioarteko epaitegi militarra sortzea onartu zuten.

Zergatik Nurenberg hirian?

Gerraren irabazleak eztabaida batean sartu ziren: non burutuko ziren epaiketak? Alemania hainbat okupazio eremutan banatuta zegoen orduan eta bakoitzak berera ekarri nahi zuen auzia. Britainiarrek eta estatubatuarrek Leipzigen, Munichen edo Luxenburgon egin nahi zuten, baina sobietarrek Berlin proposatu zuten “hiriburu faxista” zela argudiatuz; Berlin sobietarren eremuan zegoen, noski. Lucius Clay militar estatubatuarrak Nuremberg proposatu zuen orduan, huraxe izan baitzen ekitaldi faxista jendetsuen kokagunea. Gainera, ustekabean, justizia jauregia zutik zen oraindik hiri suntsituan eta atzean espetxea zeukan. Sobietarrek gogo txarrez onartu behar izan zuten kokapena. Eta, hala, Bigarren Mundu Gerrari amaitu eta Gerra Hotzari "ongietorria" eman zioten.

Bost delitu leporatu zitzaizkien akusatuei:

1. Bakearen aurkako krimenak eta gerra krimenak, bakea hondatzeko nahiagatik eta hilketa, tortura eta Genevako Hitzarmenen bortxaketengatik.
2. Gizadiaren aurkako krimenak, sarraskia eta hilketa masiboengatik.
3. Genozidioa, talde etniko jakinen hilketa masiboengatik.
4. Gerrarako konplota, estatu burujabe baten segurtasunaren aurka egin izanagatik.

Ia urtebetez luzatu ziren epaiketa horiek ondorio erabakigarriak izan zituzten nazioarteko komunitateak aurrerantzean estatu krimenetan izango zuen jarrera teorikoan (praktika beste kontu bat izan da). Baina akusatuak aulkian eseri baino lehen, aliatuek beren arteko hainbat desadostasun gainditu behar izan zituzten.

4.850 prozesatze eskaeretatik, 611 pertsona izan ziren akusatuak. Taldeak bi zatitan banatu izan ziren: batetik, erakunde ez gaizkileak —Estatuaren egitura zegoen (Gobernua eta Armada)—; bestetik, gaizkileak, nazien botere paraleloko erakundeak: Gestapoa, SSa eta Alderdi Nazia. Akusaturik esanguratsuenak honakoak izan ziren: Karl Dönitz, alemaniar itsas armadako almirantea eta Adolf Hitlerren ondorengoa, haren suizidioaren ondoren; Hermann Göring, SSetako burua; Alfred Jodl, Wehrmachteko Estatu Nagusiko burua; Wilhelm Keitel, Wehrmachteko buruzagia; Alfred Rosenberg Alderdi Naziko ideologoa; Joachim von Ribbentrop, kampo ministroa; Albert Speer, Armamentu ministroa; Franz von Papen, nazi embaxadorea Austria eta Turkian.

Epaiketa hasi aitzin, batzuek beren burua hil zuten: adibidez, Adolf Hitlerrek, Joseph Goebbels propaganda ministroak eta Heinrich Himmler Gestapoko buruak (beren buruaz beste egin zuten); beste batzuek, aldiz, ihes egin zuten, Adolf Eichmann eta Martin Bormannen gisan.

Epaiketa nagusiaz gain, geroago beste batzuk epaitu ziren: Estatuko eta Armadako maila baxuagoko funtzionarioak, doktoreak eta enpresagizonak. Honakoa da epaiketon zerrenda:

1. Doktoreen epaiketa, 24 medikuren aurkakoa, kontzentrazio eremuetan egindako ikerketa makabroegatik.
2. Erhard Milch mariskalaren aurkakoa, kontzentrazio eremuetan krimen larriak egin izanagatik.
3. Epaileen epaiketa, 16 abokatu eta epaileren aurkakoa, nazien aparatu judiziala osatu izanagatik.
4. Pohlen epaiketa, Endlösung bulegoaren aurkakoa, kontzentrazio eremuen arduradun administratiboa.
5. Flicken epaiketa, Friedrich Flick enpresaburu alemaniarraren aurkakoa, esklaboen lana erabili izanagatik.
6. IG Farbenen epaiketa, esklaboen lana erabili izanagatik.
7. Kasu australa: alemaniar buruzagien erantzukizuna aldarrikatu zen, Balkanetako Kanpainako sarraskiengatik.
8. RuSHA epaiketa, arraza garbitasunaren eta Lebensborn programaren bultzatzaileen aurkakoa.
9. Einsatzgruppen-en epaiketa, SSetako heriotzaren brigaden aurkakoa.
10. Ministerioen epaiketa, Estatu Naziko buruzagien aurkakoa, bai Alemanian, bai lurralde okupatuetan egin zituzten basakeriengatik.

Galdeketa bat

Lekuko hura S.S.ko Hoess zen, gero Poloniako auzitegi batek hiltzera zigortu zuena. Auschwitzeko kontzentrazio -eta sarraskitze- esparruko agintari militarra zen 1944tik aurrera. Amerikar ofizial batek egin zion galdeketa, elkarrizketa honen bidez:

Akusatuak eta zigorrak

Fiskalak 24 buruzagi nazirLekukoen aurkako akusazioa aurkeztu zuen. Haietatik, Albert Speer, Hans Frank eta Baldur von Schirach bakarrik damutu ziren egindakoaz. Epaimahaiak 11 heriotza zigor ezarri zituen, 3 biziarteko kartzela zigor, 2 hogei urteko, hamabost urteko bat eta hamar urteko beste bat. Hans Fritzsche, Franz von Papen eta Hjalmar Schacht aske utzi zituzten.

Zigorren betetzea

Heriotzara zigortuak 1946ko urriaren 17an urkatu zituzten. Hermann Göringek bere buruaz beste egin zuen, zianuro kapsula bat hartuta eta Robert Leyk 1945eko urriaren 25ean, epaiaren aurretik. Biziarteko kartzelaldira zigortuek Spandauko espetxean bete zuten kondena; azkenak, Rudolph Hessek, 1987an bere buruaz beste egin zuen.

• Artikulua Argian