Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse

Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse
Cineál	annual music competition (en) ; saincheadúnas teilifíse
Bailíocht	1956 -
Tréimhse	1956 -
Fad ama	2 h agus 4 h
Bunaithe ar	Sanremo Music Festival (en)
Mór-roinn	An Eoraip, An Áise, An Aigéine agus an Afraic
Eagraí	European Broadcasting Union (en)
Teanga an tsaothair nó an ainm	Béarla agus an Fhraincis
Seánra	singing competition (en)
Eile
Nation in the Eurovision Song Contest (en)
Eurovision Song Contest entry (en)
Eurovision Song Contest edition (en)
Suíomh gréasáin	eurovision.tv
Haischlib	#eurovision agus #ESC

Is comórtas Eorpach bliantúil é Comórtas Amhránaíochta na hEoraifíse (nó Comórtas Amhrán Eoraifíse uaireanta; Béarla: Eurovision Song Contest, Fraincis: Concours Eurovision de la Chanson)^[1] ina nglacann baill ghníomhacha Aontas Craolacháin na hEorpa (ACE) páirt.

Cuireann gach ballstát amhrán isteach chun a bheith curtha i láthair ar an teilifís beo agus ansin caitheann siad vótaí d'amhráin na dtíortha eile chun an t-amhrán is fearr sa chomórtas a bhaint amach. Glacann gach tír páirt trí cheann de na stáisiúin teilifíse atá ina mbaill den ACE. Tá sé mar thasc ag an stáisiún teilifíse sin amhrán agus amhránaí a roghnú chun páirt a ghlacadh sa chomórtas idirnáisiúnta.

Craoltar an Comórtas gach bliain ó bhliain a thionscnaimh (1956) agus is é an clár teilifíse is sinne agus fós ar siúl ar domhain. Breathnaíonn a lán daoine ar an teagmhas sin (is é an teagmhas is mó ar domhain seachas tionóil lúthchleas). Luaitear figiúirí don lucht féachana idir 100 milliún agus 600 milliún le blianta beaga anuas.^[2]^[3] Craoltar an Eoraifís lasmuigh den Eoraip freisin, i dtíortha mar an Airgintín, an Astráil, Ceanada, an tSín, an Éigipt, an India, an tSeapáin, an Iordáin, Meicsiceo, an Nua-Shéalainn, an Téalainn, na hOileáin Fhilipíneacha, an Chóiré Theas agus Uragua cé nach nglacann siad páirt sa chomórtas.^[4]^[5]^[6] Ón mbliain 2000, craoltar an comórtas ar an idirlíon.^[7]

Bunús

Sna 1950idí, bhí an Eoraip ag athfhorbairt i ndiaidh an Dara Chogaidh Dhomhanda agus chuir Aontas Craolacháin na hEorpa (ACE), atá bunaithe san Eilvéis coiste ad hoc ar bun chun bealaigh nua a lorg chun tíortha na hEorpa a thabhairt le chéile trí chláir shiamsaíochta.^[8] Ag cruinniú coiste a comóradh i Monacó i mí Eanáir 1955, choincheap Marcel Bezençon, ard-stiúrthóir teilifís na hEilvéise agus cathaoirleach coiste, idé an chomórtais amhránaíochta idirnáisiúnta, ina nglacfadh tíortha páirt i gclár teilifíse amháin a dtarchuirfeadh go comhuaineach do gach tír san aontas.^[8]^[9] Bhí an comórtas bunaithe ar Fhéile Cheoil Sanremo ón Iodáil.^[10] Chonacthas an comórtas mar thurgnamh teicneolaíocha i dteilifíseán beo mar, san am sin, tionscadal uaillmhianach a bhí ann roinnt tíortha a nascadh le chéile i ngréasán idirnáisiúnta mar sin. Ní raibh teilifís satailíte ann ag an am sin agus gréasán micreathoinne domhanda a bhí i gceist leis an nGréasán Eoraifíse mar a deirtear le.^[11] Cheadaigh Comhthionól Ginearálta ACE an coincheap, dá ngaireadh "Eurovision Grand Prix" ag an am sin, i gcruinniú a comóradh sa Róimh an 19 Deireadh Fómhair 1955 agus beartaíodh go mbeadh an chéad chomórtas ar siúl i rith an earraigh sa bhliain 1956 in Lugano, an Eilvéis.^[8] Baineadh George Campey, iriseoir Briotanach úsáid don chéad uair as an ainm "Eurovision" maidir le gréasán an ACE in London Evening Standard sa bhliain 1951.^[9]

Bhí an chéad chomórtas ar siúl an 24 Bealtaine 1956 i mbaile Lugano, an Eilvéis. Ghlac seacht dtír páirt sa chomórtas-chuir gach tír dhá amhrán isteach sa chomórtas agus mar sin, bhí 14 amhrán san iomlán. B'é seo an t-aon chomórtas inar cheadaíodh níos mó ná amhrán amháin ó gach tír a cur i láthair: ón mbliain 1957, ní raibh ach amhrán amháin ceadaithe ó gach tír. Bhuaigh an Eilvéis, an tír aíochta, an chéad chomórtas sin.^[12]

Tugadh "Eurovision Grand Prix" ar an gcomórtas ar dtús. Glacadh an t-ainm "Grand Prix" seo leis na tíortha Frainciseora agus tugadh "Le Grand-Prix Eurovision de la Chanson Européene" ar an gComórtas.^[13] Ní úsáidtear "Grand Prix" a thuilleadh agus cuireadh "Concours" (comórtas) in ionad "Grand Prix" sna tíortha sin. Baintear úsáid as an nGréasán Eoraifíse chun cláir nuachta agus spóirt a chraoladh go hidirnáisiúnta, i measc teagmhas eile lena n-eagraítear leis an ACE.^[14] In aigne an phobail, áfach, tá an t-ainm "Eurovision" i gcomhlachas go géar leis an gComórtas Amhránaíochta.^[11]

Formáid

Tá formáid an chomórtais tar éis athrú trí na blianta, cé go mbíonn dearbhphrionsabail an chomórtais mar seo a leanas i gcónaí: cuireann na tíortha rannpháirteacha amhráin isteach sa chomórtas agus cuirtear na hamhráin seo i láthair le linn chlár teilifíse bheo a chraoltar go comhuaineach ar fud ghréasán na hEoraifíse do gach tír. Bíonn craoltóir teilifíse ina ionadaí do gach tír: de ghnáth is é sin eagraíocht craolta poiblí na tíre, ach níl sé sin an cás i gcónaí. Bíonn ceann de na tíortha rannpháirteacha ina n-óstach don chomórtas agus seoltar an tarchar ón hall sa chathair aíochta. I rith an chláir seo, agus tar éis gach amhrán a bheith curtha i láthair, leanann na tíortha ar aghaidh chun vótaí a chaitheamh d'amhráin na dtíortha eile: ní cheadaítear vóta a chaitheamh do do thír féin, áfach. Ag deireadh an chláir, fógraítear an buaiteoir - is é sin an tír leis an líon pointí is mó. Is é gradam an bhua mar dhuas an chomórtais ach de ghnáth bronntar trófaí ar scríbhneoirí an amhráin. Tugtar cuireadh don tír bua an comórtas a óstáil an bhliain dár gcionn.

De ghnáth, osclaíonn láithreoir amháin nó níos mó an clár, ag cur fáilte roimh lucht féachana an seó. Uaireannta, feictear gearrthóga físe den tír aíochta i rith an chláir. Idir na hamhráin agus fógairt na dtorthaí, cuirtear gníomh idirlinne i láthair. Cuimsíodh hidirlinnte sin gníomhartha mar The Wombles (1974) agus céad chur i láthair den seó Riverdance (1994).

Is é réamhdhréacht do Te Deum le Marc-Antoine Charpentier an ceol téama a seinntear roimh agus tar éis chraoltaí Chomórtas Amhránaíochta na hEoraifíse.

Tarlaíonn babhta ceannais de sheó Chomórtas Amhránaíochta na hEoraifíse de ghnáth i rith oíche Dé Sathairn, ag 19.00 UTC (20.00 BST, nó 21.00 CEST). Rognaítear Satharn amháin i mí na Bealtaine, ach tharla an comórtas ar Déardaoin cheana (1956) agus chomh luath mar mhí an Mhárta.

Ag vótáil

Is féidir le gach tír san Eoraip páirt a ghlacadh sa chomórtas. Canann siad i ngach teanga, ach go háirithe as Béarla, ach is féidir amhrán a chanadh as Gaeilge, Iodális, i Fraincis, srl.

Tíortha

Tá Baill ghníomhacha ACE incháilithe chun páirt a ghlacadh sa chomórtas. Is iad na Baill ghníomhacha ná na stáit a bhfuil laistigh de Cheantar Craolacháin na hEorpa, nó na stáit a bhfuil ina mbaill de Chomhairle na hEorpa. Tá Ceantar Craolacháin na hEorpa sainmhínithe ag an Aontas Teileachumarsáide Idirnáisiúnta mar:

“

The "European Broadcasting Area" is bounded on the west by the western boundary of Region 1, on the east by the meridian 40° East of Greenwich and on the south by the parallel 30° North so as to include the western part of the USSR, the northern part of Saudi Arabia and that part of those countries bordering the Mediterranean within these limits. In addition, Iraq, Jordan and that part of the territory of Turkey lying outside the above limits are included in the European Broadcasting Area.

”

Cuimsíonn baill ghníomhacha eagraíochtaí craolacháin le tarchur a bhfuil ar fáil do 98% de na teaghlaigh ina dtír ar a laghad.

Buaiteoirí

Bliain	Datá	Óstach	Buaiteoir	Ceolteor/í	Amhrán	Pointe	Imeall	An dara háit
1956	24 Bealtaine	Lugano	An Eilvéis	Lys Assia	"Refrain"	Níl fhógartha
1957	3 Márta	Frankfurt	An Ísiltír	Corry Brokken	"Net Als Toen"	31	14	An Fhrainc
1958	12 Márta	Hilversum	An Fhrainc	André Claveau	"Dors, Mon Amour"	27	3	An Eilvéis
1959	11 Márta	Cannes	An Ísiltír	Teddy Scholten	"Een Beetje"	21	5	An Ríocht Aontaithe
1960	25 Márta	Londain	An Fhrainc	Jacqueline Boyer	"Tom Pillibi"	32	7	An Ríocht Aontaithe
1961	18 Márta	Cannes	Lucsamburg	Jean-Claude Pascal	"Nous Les Amoureux"	31	6	An Ríocht Aontaithe
1962	18 Márta	Lucsamburg	An Fhrainc	Isabelle Aubret	"Un Premier Amour"	26	13	Monacó
1963	23 Márta	Londain	An Danmhairg	Grethe & Jørgen Ingmann	"Dansevise"	42	2	An Eilvéis
1964	21 Márta	Cóbanhávan	An Iodáil	Gigliola Cinquetti	"Non ho l'età"	49	32	An Ríocht Aontaithe
1965	20 Márta	Napoli	Lucsamburg	France Gall	"Poupée de cire, poupée de son"	32	6	An Ríocht Aontaithe
1966	5 Márta	Lucsamburg	An Ostair	Udo Jürgens	"Merci Chérie"	31	15	An tSualainn
1967	8 Aibreán	Vín	An Ríocht Aontaithe	Sandie Shaw	"Puppet on a String"	42	25	Éire
1968	6 Aibreán	Londain	An Spáinn	Massiel	"La La La"	29	1	An Ríocht Aontaithe
1969	29 Márta	Maidrid	An Spáinn	Salomé	"Vivo Cantando"	18	Ceann ar bith
			An Ríocht Aontaithe	Lulu	"Boom Bang-a-Bang"
			An Ísiltír	Lennie Kuhr	"De Troubadour"
			An Fhrainc	Frida Boccara	"Un Jour, Un Enfant"
1970	21 Márta	Amstardam	Éire	Dana	"All Kinds of Everything"	32	6	An Ríocht Aontaithe
1971	3 Aibreán	Baile Átha Cliath	Monacó	Séverine	"Un Banc, Un Arbre, Une Rue"	128	12	An Spáinn
1972	25 Márta	Dún Éideann	Lucsamburg	Vicky Leandros	"Après Toi"	128	14	An Ríocht Aontaithe
1973	7 Aibreán	Lucsamburg	Lucsamburg	Anne-Marie David	"Tu Te Reconnaîtras"	129	4	An Spáinn
1974	6 Aibreán	Brighton	An tSualainn	ABBA	"Waterloo"	24	6	An Iodáil
1975	22 Márta	Stócólm	An Ísiltír	Teach-In	"Ding-A-Dong"	152	14	An Ríocht Aontaithe
1976	3 Aibreán	An Háig	An Ríocht Aontaithe	Brotherhood of Man	"Save Your Kisses for Me"	164	17	An Fhrainc
1977	7 Bealtaine	Londain	An Fhrainc	Marie Myriam	"L'Oiseau Et L'Enfant"	136	15	An Ríocht Aontaithe
1978	22 Aibreán	Páras	Iosrael	Izhar Cohen & Alphabeta	"A-Ba-Ni-Bi"	157	32	An Bheilg
1979	31 Márta	Iarúsailéim	Iosrael	Gali Atari & Milk and Honey	"Hallelujah"	125	9	An Spáinn
1980	19 Aibreán	An Háig	Éire	Johnny Logan	"What's Another Year?"	143	15	An Ghearmáin
1981	4 Aibreán	Baile Átha Cliath	An Ríocht Aontaithe	Bucks Fizz	"Making Your Mind Up"	136	4	An Ghearmáin
1982	24 Aibreán	Harrogate	An Ghearmáin	Nicole	"Ein Bisschen Frieden"	161	61	Iosrael
1983	23 Aibreán	München	Lucsamburg	Corinne Hermès	"Si La Vie Est Cadeau"	142	6	Iosrael
1984	5 Bealtaine	Lucsamburg	An tSualainn	Herreys	"Diggi-Loo Diggi-Ley"	145	8	Éire
1985	4 Bealtaine	Göteborg	An Iorua	Bobbysocks	"La det swinge"	123	18	An Ghearmáin
1986	3 Bealtaine	Bergen	An Bheilg	Sandra Kim	"J'Aime La Vie"	176	31	An Eilvéis
1987	9 Bealtaine	An Bhruiséil	Éire	Johnny Logan	"Hold Me Now"	172	31	An Ghearmáin
1988	30 Aibreán	Baile Átha Cliath	An Eilvéis	Celine Dion	"Ne Partez Pas Sans Moi"	137	1	An Ríocht Aontaithe
1989	6 Bealtaine	Lausanne	An Iúgslaiv	Riva	"Rock Me"	137	7	An Ríocht Aontaithe
1990	5 Bealtaine	Ságrab	An Iodáil	Toto Cutugno	"Insieme: 1992"	149	17	Éire
1990	5 Bealtaine	Ságrab	An Iodáil	Toto Cutugno	"Insieme: 1992"	149	17	An Fhrainc
1991	4 Bealtaine	An Róimh	An tSualainn	Carola	"Fångad av en stormvind"	146	0	An Fhrainc
1992	9 Bealtaine	Malmö	Éire	Linda Martin	"Why Me"	155	16	An Ríocht Aontaithe
1993	15 Bealtaine	Sráid an Mhuilinn	Éire	Niamh Kavanagh	"In Your Eyes"	187	23	An Ríocht Aontaithe
1994	30 Aibreán	Baile Átha Cliath	Éire	Paul Harrington & Charlie McGettigan	"Rock 'n' Roll Kids"	226	60	An Pholainn
1995	13 Bealtaine	Baile Átha Cliath	An Iorua	Secret Garden	"Nocturne"	148	29	An Spáinn
1996	18 Bealtaine	Osló	Éire	Eimear Quinn	"The Voice"	162	48	An Iorua
1997	3 Bealtaine	Baile Átha Cliath	An Ríocht Aontaithe	Katrina and the Waves	"Love Shine a Light"	227	70	Éire
1998	9 Bealtaine	Birmingham	Iosrael	Dana International	"Diva"	172	6	An Ríocht Aontaithe
1999	29 Bealtaine	Iarúsailéim	An tSualainn	Charlotte Nilsson	"Take Me to Your Heaven"	163	17	An Íoslainn
2000	13 Bealtaine	Stócólm	An Danmhairg	Olsen Brothers	"Fly on the Wings of Love"	195	40	An Rúis
2001	12 Bealtaine	Cóbanhávan	An Eastóin	Tanel Padar, Dave Benton & 2XL	"Everybody"	198	21	An Danmhairg
2002	25 Bealtaine	Taillinn	An Laitvia	Marie N	"I Wanna"	176	12	Málta
2003	24 Bealtaine	Ríge	An Tuirc	Sertab Erener	"Everyway That I Can"	167	2	An Bheilg
2004	15 Bealtaine	Iostanbúl	An Úcráin	Ruslana	"Wild Dances"	280	17	An tSeirbia agus Montainéagró
2005	21 Bealtaine	Cív	An Ghréig	Elena Paparizou	"My Number One"	230	38	Málta
2006	20 Bealtaine	An Aithin	An Fhionlainn	Lordi	"Hard Rock Hallelujah"	292	44	An Rúis
2007	12 Bealtaine	Heilsincí	An tSeirbia	Marija Šerifović	"Molitva"	268	33	An Úcráin
2008	24 Bealtaine	Béalgrád	An Rúis	Dima Bilan	"Believe"	272	42	An Úcráin
2009	16 Bealtaine	Moscó	An Iorua	Alexander Rybak	"Fairytale"	387	169	An Íoslainn
2010	29 Bealtaine	Osló	An Ghearmáin	Lena Meyer-Landrut	"Satellite"	246	76	An Tuirc
2011	14 Bealtaine	Düsseldorf	An Asarbaiseáin	Eldar & Nigar	"Running Scared"	221	32	An Iodáil
2012	26 Bealtaine	Baki	An tSualainn	Loreen	"Euphoria"	372	113	An Rúis
2013	18 Bealtaine	Malmö	An Danmhairg	Emmelie de Forest	"Only Teardrops"	281	47	An Asarbaiseáin
2014	10 Bealtaine	Cóbanhávan	An Ostair	Conchita Wurst	"Rise Like a Phoenix"	290	52	An Ísiltír
2015	23 Bealtaine	Vín	An tSualainn	Måns Zelmerlöw	"Heroes"	365	62	An Rúis
2016	14 Bealtaine	Stócólm	An Ucráin	Jamala	"1944"	534	23	An Astráil
2017	20 Bealtaine	Cív	An Phortaingéil	Salvador Sobral	"Amar Pelos Dois"	758	143	An Bhulgáir
2018	12 Bealtaine	Liospóin	Iosrael	Netta	"Toy"	529	93	An Chipir
2019	18 Bealtaine	Tel Aviv	An Ísiltír	Duncan Lawrence	"Arcade"	492	27	An Iodáil
2021	22 Bealtaine	Rotterdam	An Iodáil	Måneskin	"Zitti e buoni"	524	25	An Fhrainc
2022	14 Bealtaine	Torino	An Ucráin	Kalush Orchestra	"Stefania"	631	165	An Ríocht Aontaithe
2023	13 Bealtaine	Learpholl	An tSualainn	Loreen	"Tattoo"	583	57	An Fhionlainn

De Tír

Buaiteoirí	Tír	Bliana
7	Éire	1970, 1980, 1987, 1992, 1993, 1994, 1996
7	An tSualainn	1974, 1984, 1991, 1999, 2012, 2015, 2023
5	An Fhrainc	1958, 1960, 1962, 1969, 1977
	Lucsamburg	1961, 1965, 1972, 1973, 1983
	An Ríocht Aontaithe	1967, 1969, 1976, 1981, 1997
	An Ísiltír	1957, 1959, 1969, 1975, 2019
4	Iosrael	1978, 1979, 1998, 2018
3	An Iorua	1985, 1995, 2009
	An Danmhairg	1963, 2000, 2013
	An Iodáil	1964, 1990, 2021
	An Úcráin	2004, 2016, 2022
2	An Spáinn	1968, 1969
	An Eilvéis	1956, 1988
	An Ghearmáin	1982, 2010
	An Ostair	1966, 2014
1	Monacó	1971
	An Bheilg	1986
	An Iúgslaiv	1989
	An Eastóin	2001
	An Laitvia	2002
	An Tuirc	2003
	An Ghréig	2005
	An Fhionlainn	2006
	An tSeirbia	2007
	An Rúis	2008
	An Asarbaiseáin	2011
	An Phortaingéil	2017

Boinn

Tír				Iomlán	Blianta
Éire	7	4	1	12	1970, 1980, 1987, 1992, 1993, 1994, 1996
An tSualainn	7	1	6	14	1974, 1984, 1991, 1999, 2012, 2015, 2023
An Ríocht Aontaithe	5	16	3	24	1967, 1969, 1976, 1981, 1997
An Fhrainc	5	5	7	17	1958, 1960, 1962, 1969, 1977
An Ísiltír	5	1	1	7	1957, 1959, 1969, 1975, 2019
Lucsamburg	5	0	2	6	1961, 1965, 1972, 1973, 1983
Iosrael	4	2	2	8	1978, 1979, 1998, 2018
An Iodáil	3	3	5	11	1964, 1990, 2021
An Úcráin	3	2	1	6	2004, 2016, 2022
An Danmhairg	3	1	3	7	1963, 2000, 2013
An Iorua	3	1	1	5	1985, 1995, 2009
An Ghearmáin	2	4	4	10	1982, 2010
An Spáinn	2	4	2	8	1968, 1969
An Eilvéis	2	3	4	9	1956, 1988
An Ostair	2	0	1	3	1966, 2014
An Rúis	1	4	4	9	2008
An Bheilg	1	2	0	3	1986
Monacó	1	1	3	5	1971
An Tuirc	1	1	1	3	2003
An Asarbaiseáin	1	1	1	3	2011
An Fhionlainn	1	1	0	2	2006
An Ghréig	1	0	3	4	2005
An Laitvia	1	0	1	2	2002
An tSeirbia	1	0	1	2	2007
An Iúgoslaiv	1	0	0	1	1989
An Eastóin	1	0	0	1	2001
An Phortaingéil	1	0	0	1	2017
Málta	0	2	2	4
An Íoslainn	0	2	0	2
An Pholainn	0	1	0	1
An tSeirbia agus Montainéagró	0	1	0	1
An Astráil	0	1	0	1
An Bhulgáir	0	1	0	1
An Chipir	0	1	0	1
An Rómáin	0	0	2	2
An Bhoisnia-Heirseagaivéin	0	0	1	1
An Mholdóiv	0	0	1	1
				align="center"

Éire

Is í Éire an tír is rathúla sa chomórtas go stairiúil. Tá sé buaite ag Éirinn seacht n-uaire. Seo a leanas na hamhránaithe agus na hamhráin a bhí i gceist:^[15]

Dana - "All Kinds of Everything" (1970)
Johnny Logan - "What's Another Year" (1980)
Johnny Logan - "Hold Me Now" (1987)
Linda Martin - "Why Me" (1992)
Niamh Kavanagh - "In Your Eyes" (1993)
Paul Harrington agus Charlie McGettigan - "Rock 'n' Roll Kids" (1994)
Eimear Quinn - "The Voice" (1996)

Tíortha sa chomórtas

Is iad na tíortha seo a leanas na tíortha a bhfuil tar éis páirt a ghlacadh sa chomórtas:

Bliain	Tíortha
1956	An Bheilg, An Eilvéis An Fhrainc, An Ghearmáin, An Iodáil, An Ísiltír, Lucsamburg
1957	An Danmhairg, An Ostair, An Ríocht Aontaithe
1958	An tSualainn
1959	Monacó
1960	An Iorua
1961	An Fhionlainn, An Iúgslaiv, An Spáinn
1964	An Phortaingéil
1965	Éire
1971	Málta
1973	Iosrael
1974	An Ghréig
1975	An Tuirc
1980	Maracó
1981	An Chipir
1986	An Íoslainn
1993	An Bhoisnia-Heirseagaivéin, An Chróit, An tSlóivéin
1994	An Eastóin, An Liotuáin, An Pholainn, An Rómáin, An Rúis, An tSlóvaic, An Ungáir
1998	An Mhacadóin Thuaidh
2000	An Laitvia
2003	An Úcráin
2004	An Albáin , Andóra, An Bhealarúis, An tSeirbia agus Montainéagró
2005	An Bhulgáir, An Mholdóiv
2006	An Airméin
2007	Montainéagró, An tSeic, An tSeirbia, An tSeoirsia
2008	An Asarbaiseáin, San Mairíne
2015	An Astráil