მჟაუნმჟავა

პირველად მჟაუნმჟავას მარილი 1745 წელს მიიღო ბოტანიკოსმა და ფიზიკოსმა ჰერმან ბურჰავესმა. მან მარილის გამოყოფა მოახერხა მცენარე მჟაველასაგან^[3].

1776 წელს შვედმა ქიმიკოსებმა, კარლ ვილჰელმ შეელემ და ტორბერნ ბერგმანმა^[4] მიიღეს მჟაუნმჟავა საქაროზას მოქმედებით კონცენტრირებულ აზოტმჟავასთან.

1824 წელს გერმანელმა ქიმიკოსმა ფრიდრიხ ვიოლერმა მჟაუნმჟავა მიიღო ციანოგენის მოქმედებით ამიაკის წყალხსნართან^[5]. ეს ექსპერიმენტი შესაძლოა იყოს პირველი ექსპერიმენტი, როდესაც მიიღეს ნატურალური პროდუქტი.

მჟაუნმჟავას წარმოებაში იღებენ კარბოჰიდრატების დაჟანგვით. მიღების თანამედროვე მეთოდი არის სპირტების კარბონილაცია, რის შედეგადაც მიიღება მჟაუნმჟავას დიესტერი:

4 ROH + 4 CO + O₂ → 2 (CO₂R)₂ + 2 H₂O

ამ მეთოდით ყოველწლიურად დაახლოებით 120 000 ტონა მჟაუნმჟავა იწარმოება^[6].

ლაბორატორიაში მას იღებენ საქაროზას დაჟანგვით კონცენტრირებული აზოტმჟავათი. კატალიზატორად იყენებენ მცირე რაოდენობით ვანადიუმის პენტოქსიდს^[7]. ასევე ღებულობენ აზეოტროპული დისტილაციით.

pK_a — მჟავის დისოციაციის კონსტანტა.

C₂O₄H₂ ⇌ C₂O₄H⁻ + H⁺ pK_a = 1.27

C₂O₄H⁻ ⇌ C₂O₄2− + H⁺ pK_a = 4.27

მას ახასიათებს ისეთი რეაქციები, რომლებიც ახასიათებთ ჩვეულებრივ კარბონმჟავებს. მჟაუნმჟავა წარმოქმნის ესტერებს, როგორიცაა, მაგალითად, დიმეთილის ოქსალატი. მჟაუნმჟავა და ოქსალატები იჟანგებიან პერმანგანატით ავროკატალიზატორული რეაქციისას.^[8]

მჟაუნმჟავას შემცველობა საკვებში (გ/100 გ):

• ჯიჯლაყა — 1,09
• სატაცური — 0,13
• მწვანე ლობიო — 0,36
• ჭარხალი — 0,06^[9]
• ბროკოლი — 0,19
• ბრიუსელის კომბოსტო — 0,02^[10]
• სტაფილო — 0,50
• ნიახური — 0,19
• ქინძი — 0,01
• შაქრის სიმინდი — 0,01
• კიტრი — 0,02
• ბადრიჯანი — 0,19
• ნიორი — 0,36
• სალათა — 0,33
• ბამი — 0,05
• ხახვი — 0,05
• ოხრახუში — 1,70
• ძირთეთრა — 0,04
• ბულგარული — 0,04
• კარტოფილი — 0,05
• ბოლოკი — 0,48
• ისპანახი — 0,97^[11]
• პომიდორი — 0,05

კონცენტრირებული მჟაუნმჟავა არის ტოქსიკური შინაგანი თუ გარებანი ზემოქმედებისას, იწვევს უჯრედების და ლორწოვანი გარსის დაზიანებას. შეიძლება გამოიწვიოს დამწვრობა, ბრონქიტი, პნევმონიტი, პულმონარული ედემა, კალიუმის ოქსილატის ნალექით გამოწვეული თირკმლის უკმარისობა და სხვა უამრავი დაავადება.

ადამიანის ორგანიზმისთვის მჟაუნმჟავის ლეტალური დოზა არის 15–30 გრამი^[12].